Aisialdia, Euskal Herriko jaiak

Mikel Egibarrekin hitz egin dugu artikulua oinarri hartuta

Kilometroak Gipuzkoako Ikastolen jaia da. Arrazoi handiz, gero eta zabalduago dago Ikastolen aldeko jaiek doikuntza sakona behar dutela;beraz, eta jai honi eredu berri bat eskaintzeko asmoz, duela urtebete prozesu bat martxan jarri genuen.Konbentzituta gaude prozesu honetatik atera daitezkeen ondorioak Euskal Herrian ospatzen diren edozein jaietarako ere baliagarri izan daitezkeela. Horregatik ausartu naiz azterketa honen zati hau zuekin konpartitzen, honako ondorio hauek aberasgarri izan daitezen edozein testuinguru ludiko beste begi batzuekin aztertzeko.

Martxoaren 25ean Txantxiku Ikastolan (Oñati), bertan antolatzen baita aurtengo Kilometroak, Aisialdia eta auzolana aztertzeko topagune bat antolatu genuen. Testuinguru horretarako, Gipuzkoako Ikastola guztietara inkesta bat zabaldu genuen eta jarraian irakurriko dituzuenak, bertatik jasotako ondorioak dira.

Inkestaren irakurketa eta emaitzak

Ikastolen jaia, bertara hurbiltzen den pertsonen astialdian oinarritzen da. Astialdi horretatik pertsonek egiten duten hautuaren arabera, beren aisialdia osatzen doa (denbora librearen programazioa), eta horrela, gure jaietara etortzeak aisialdi horren programazioaren barruan kokatzea ekartzen du. Hori dela eta, aisialdia zer den eta Ikastolen jaia antolatzeak zer aisialdi mota eskatzen duen aztertzea interesgarria iruditzen zaigu.

Nahiz eta jakina izan, ez dago inolako zalantzarik aisialdiaren ezaugarri garrantzitsuena ludikotasuna dela esateko (%58). Hala ere, ludikoa ez ezik, gure eremu pedagogikoarekin bat eginez, hezitzailea ere izan behar dela azpimarratzen da.

Aisialdi ludikoak pertsonaren zoriontasuna elikatzeko gaitasuna izan beharko luke. Baina aisialdia norbanakoaren ezaugarri bat baino haratago doan fenomeno bat da: aisialdia testuinguru kultural batekin lotu beharra dago (%50), hau da, komunitate kultural batek aisialdian egiten diren jarduerei ematen dien zentzua ulertzeko eta interpretatzeko hain zuzen ere.

Hala ere, aisialdia pertsonaren errealitatera eramaten badugu, aisialdia soberanoa dela azpimarratzen da (%50). Aisialdi soberanoak pertsonak bere astialdia programatzeko eta gauzatzeko kanpotik inolakointromisioaez egotea eskatzen du. Horretarako, hainbat egituratatik printzipio hau bermatzeko sentsibilitatea erakutsi behar da (ikastoletatik etxeko lanak bidaltzeko bolumena, besteak beste) batetik,  eta bestetik, heziketaren bitartez gure ikasleei tresnak eskaini behar dizkiegu bere astialdia hainbat baloreren arabera osatzeko, programatzeko.

Aisialdia esperientziarako ezinbesteko esparrua da eta pertsonaren garapenerako esperientziak aberasgarriak izan behar dira. Baloreak ezinbesteko tresna dira horretarako, eta balore horiek testuinguru sozialetik, kulturaletik, artistikotik, emozionaletik, … sortu behar dira. Aisialdiak eraikitzailea izan behar du. Esperimentazioaren bitartez, pertsona bir sortu (re-creo) egiten da. Esperientziak ez dira soilik erreproduzitu behar, sormenaren bidez esperientziak egoera berriak produzitzeko oinarri izan behar dira ere.

Aztertzeko interesgarria iruditzen zaigun gai bat sakondu nahiko genuke. %50-ak Ikastolen jaia aisialdian kokatzen dela iristen duen bitartean, % 42-ak kontrakoa esaten du. Puntu hau argitu nahian, modu aleatorion inkesta honetan parte hartu duen hainbat pertsonari bere iritzia azaltzea eskatu diogu. Ikastolen jaia aisialdia baino askoz gehiago dela esaten denean, jaia misio zehatz bat aldarrikatzeko dela azpimarratu nahi da (misio politikoa ala hezitzailea). Dena den, honekin batera argitu beharreko beste zalantza bat sortzen zaigu: aldarrikapenerako jitea ez al da aisialdiarekin lotu behar?

Ikastolen jaian pertsonen partizipazioa desbideratzen joan dela baieztatzen da. Partizipazio aktiboa eta pasiboaren arteko ezberdintasuna azpimarratzen da. Jendeari gure jaietara etortzeko eskatzen diogu, baina sortu dugun jai ereduaren arabera jaia bera kontsumitzea besterik ez diogu eskaintzen. Jai ereduak ere jaia norentzat den zehazten du. Gazteek ez dute bertan parte hartzeko aukerarik izaten, ez bada, eredu kontsumitzaile baten arabera. Arazo honen aurrean aldaketak erradikala izan behar du eta gerturatzen den jendea jaiaren ekintzetan gehiago inplikatu behar dela azpimarratzen da.

Jaia ospatzeko erabiltzen den eredua da, beraz, behin eta berriro ateratzen den eta eztabaidan jartzen den gaia. Sormenari aukera eman behar zaio eta horretarako inbertsio berezia egin behar da. Izan ere, sormena partizipazioari ematen zaion aukeratik indartzen joaten da: gero eta partizipazio handiagoa (autogestioa maila gorena), orduan eta sormenerako aukera gehiago (eta alderantziz). Gauza berriak esperimentatzeko konfiantzazko testuingurua behar da, egiten denari errespetua bai, baina beldurrik ez da egon behar; izan ere, egoera honek sorrarazten duen ziurgabetasuna zentzu positiboan hartu behar da.

Ikastolen aldeko jaia benetako kapital soziala bilakatu da. Boluntarioen lanak gaur egun auzolana (iraganeko nostalgiatik urrunduz) gaurkotzeko balio du eta gurea bezalako antolakundeek ekarpen aberasgarria egiten dio orokorrean jendarteari. Ikastola lankidetzan oinarritzen da (kooperatiba) eta errealitate hori da jendartean erakutsi behar dena. Neoliberalismoak, gaur egun, boluntarioen bidez egiten den lana barregarritzat hartzeko joera du, eta ikuspuntu merkantilistatik profesionala bilakatzen da “kalitatea” lortzeko bide serio bakarra. Ikastolen mugimendua horren antitesi praktikoa da oraindik ere.

Esparru digitala guztiz sartu zaigu gure aisialdian. Honen erabilpenerako aldeko eta kontrako iritziak egon badaude, baina inkestan jasotzen diren erantzunetan, oraindik ere, zalantza asko antzematen da. “Ondo erabilita interesgarria izan daiteke…, gure mezua zabaltzeko balio badu…, partehartzea sustatzen badu…, …” dira, besteak beste, jasotzen diren iritziak. Baina, hala ere, orokorrean honako gogoeta azpimarratzen da: teknologia berriekin aisialdian egiten den erabilera desbideratzen doa, eta beharrezkoa ikusten da heziketaren bitartez aisialdirako IKT-ren alde positiboa berreskuratzea eta lantzea. Kontuan hartzeko beste zalantza bat honako hau da: nahiz eta heziketa eraginkorra eman, ezin dugu, ez gara gai multinazionalek beren ideologia zabaltzeko erabiltzen duten IKT medioei aurre egiteko. Nola bermatu, beraz, gure gazteen aisialdi soberanoa modu, ia, kontrolatugabean IKT-ren kontsumitzaileak badira?

Kultura transmisioa da. Horren harira gure galdera: aisialdiak kulturaren transmisiorako esparrua izan behar du? Horrela bada, zein da bere curriculuma? Zeinek eta nola osatu behar du?

Jaia aisialdiaren barruan kokatzen den jarduera unibertsala da. Hala ere, kultura bakoitzak bere izaera, bere nortasuna ematen dio jaiari. Zilegia al da, Euskal Herrian “Euskal jaiak” antolatzea? Zer da euskal kulturan murgilduta dagoen jai bat? Saia gaitezen Euskal Herrian Euskal Kulturarekin bat egiten duen jai bat zer den zehazten…

Jaia gozamenarekin lotzen da. Dibertitzea norbera bere esperientziatik, hainbat emozio piztuz, antzematen duen sentimendua da. Pertzepzio hori komunitate kultural baten partaide garela eta horrekin erakusten dugun engaiamenduan oinarritzen da.

Euskararen erabilerak jaia berak islatzen duen giroaren ondorioa izan behar du, edo jaia benetan euskal giroan  gauzatzeko  euskararen erabilera derrigorrean bermatu behar da?

Idatzi honetan jasotako ideiak eta galderak, Ikastolen jaia aberasteko ez ezik, Euskal Herriko jaiak ere indartzeko baliagarriak izatea espero dut, eztabaida elikatzeko hasiera eman nahian.