Amelia Barquinekin hitz egin dugu, be kinka blogeko artikulu hau oinarri hartuta.

Umeek haien generoa “behar bezala” garatzeko familian eta eskolan pairatzen dituzten presioak: hori da La mitad de Juan liburuaren gaia (Gemma Lienas eta Àfrica Fanlo, La Galera, 2018).

Zergatik gomendatuko nieke ume txikien guraso guztiei eta hezitzaile guztiei oro har, umeez gain?

Haur eskola batzuetako formazio prozesu batean hartu dut parte azken urteotan, eta ardatza izan da hezkidetza eguneroko bizitzan. Saioetan zehar hainbat alderdi jorratu ditugu: generoaren eraikuntzaren gakoak, “neska/mutil” binarismoaren oharkabeko presentzia umeen garapenean, umeei hitz egiteko modu diferentziala, gatazkak kudeatzeko hezitzaileen era, erabiltzen dituzten ipuinen edukia, komunen erabilpenarekin lotutako haien ikuspegia…

Prozesuaren bukaeran hezitzaileek irizpideen zerrenda bat osatzen dute eta askotan lehenengo puntua honakoa da: “Umeak tratatzea pertsona moduan, eta ez neska ez mutil moduan”. Ez gehiago ez gutxiago. Izan ere, irizpidea, bere xumean, ez da makala. Besteak beste, esan nahi duelako 1) hezitzaileak konturatu direla modu desberdinean tratatzen dituztela umeak egotzitako generoaren arabera, 2) jokaera hori ez zaiela ondo iruditzen, eta 3) aurrerantzean aldatu nahi dutela.

Azken saioan hezitzaileek egiten dituzten gogoeten artean honako hau egoten da: nola helarazi gurasoei hezitzaileek egindako hausnarketa? Nola lortu erabakitako irizpideak haiekin partekatzea?

Erraza ez da. Eskola batzuetan formazio saioak eskaini dira senideentzat. Eta hara non zer gertatzen den (ikusi dudanaren arabera). Gehienetan senide gutxi agertzen dira, eta dira, hain zuzen, prestakuntza gutxien behar dutenak, alegia, sentsibilizatuen edota formatuen dauden gurasoak dira. Amak batez ere, edo amak soilik. Zentzu horretan, nekez gauzatzen dira bilatutako helburuak.

Bada, bururatzen zait liburu hori irakurtzea beste hurbilpen mota bat izango litzatekeela, ez horren diskurtsiboa edo argumentatiboa, baina agian horregatik eraginkorragoa. Narrazioak diren testuak beste modu batean heltzen dira gure gogora. Eta agian ikastaro eta formazio saio bat egingo ez lukeen senide bat prest agertuko litzateke ipuin bat irakurtzeko…

Ipuinak dioena

Ipuina horrela hasten da:

Juan está harto. En casa, todo el mundo le riñe para que no haga nada de lo que hacen las niñas.

-Juan, ¿por qué pintas el árbol de color de plata? Así pintan las niñas.

-Juan, ¿estás llorando? Vamos, sécate las lágirimas, que los niños no lloran. […]

Gurasoak dira traba jartzen dutenak, eta baita eskolako lagunak ere. Juanek amore ematen du eta nesken ezaugarri guztiak kaxa batean gordetzen ditu, pena handiz. Horrez geroztik mutilengandik espero den moduan hasten da jokatzen (futbolean aritzea, negar ez egitea…). Baina umea ez da inolaz ere zoriontsua, eta ispiluaren aurrean, konturatzen da Juan-en erdia baino ez dela islatzen (begi bat, belarri bat, beso bat…), ipuinaren izenburuak dioen bezala. Menta maitagarriaren laguntzaz, Juan jabetuko da kaxan dagoena berreskuratu beharko duela osorik egoteko. Espoiler osoa egiteko baimena emango diot orain nire buruari eta hemen kopiatuko ditut testuaren bukaeran Menta Maitagarriak protagonistari esaten diona:

Juan, no hay juegos de niño y juegos de niña. Sólo hay juegos de persona, como jugar a pelota y saltar a la cuerda, y jugar a coches y a cocinitas, y subirse a los árboles y hacer dormir a los muñecos…

-¿Vale todo si eres persona?

-Vale todo lo que te gusta. Y sólo tú sabes lo que te gusta; los demás no tienen que decírtelo.

Entonces Juan oye un silbido. Es Mar.

-¡Eh! ¿Quieres jugar conmigo a fútbol? –Le pregunta ella.

Juan se va corriendo a jugar un partido con Mar, vestido con su camiseta rosa y la pulsera de plata pintada en la muñeca.

Irakaspena

Elisabeth Badinter pentsalariak azaldu zuen gizonak –maskulinitate tradizionala– ukazio batzuen gainean eraikitzen direla, besteak beste emakumea ez izatearen (eta ez iruditzearen) ukazioan. Ipuinak azalpen berbera ematen du, orain umeen hizkuntzan. Eta hezitzaileen hizkuntzan, espero dezagun. Haiek ulertuko dute, halaber, istorioaren mezua neskekin ere lotu daitekeela.

Liburua instruktiboa da eta hori are argiago gelditzen da ipuinaren ondoren dagoen atala ikusten dugunean, “Recomendaciones” izenekoan hain zuzen. Bertan proposamen labur batzuk aurkituko ditugu umeekin elkarrizketak izateko. Tituluak esanguratsuak dira: “¿Hay cosas de hombres y cosas de mujeres?”, “¿Los sentimientos son masculinos y femeninos?”, “¿Cómo os repartís las tareas en casa?”…

Ez naiz ni mezua horren esplizitu agertzen duten ipuinen oso zalea, baina kasu batzuetan salbuespena egitearen alde nago, ikaskizuna oso beharrezkoa delako. Bestalde, Gemma Liennasek metafora erraz eta grafiko bat aurkitu du –pertsonaren erdia izatea, pertsona genero rolak jarraitzera derrigortuta baldin badago– eta horren bidez ederto garraiatzen da mezu nagusia. Esango nuke errekurtso horrek literarioki salbatzen duela, hein batean behintzat, liburua. Genero presioen kontra badaude beste liburu batzuk –¿Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa? da azkenetako bat, interesgarria ere bai–, baina batzuetan mezua horrenbeste inposatzen da, ezen balio literarioa ia erabat galtzen baita.

Gogoratuko dugu, bide batez, Gemma Lienasen militantzia umeak eta gazteak entretenitzeko eta formatzeko; bereak dira, besteak beste, Carlotaren egunkari morea, Carlotaren egunkari urdina, El diario rojo de Carlota…

Bukatzeko

La mitad de Juan gure umeekin (familiakoekin, ikasleekin) irakurri behar izateak esan nahi du ziur aski gure ume horiek “zaurituta” daudela jada, alegia, generoaren murrizketak pairatzen ari direla eta tresnatxo hau –eta beste batzuk– erabiltzen ari garela horretaz konturatzeko, haien aukeren gainean pentsatzeko eta ingurunean ikusten dutenaz gogoeta egiteko. Halaber, liburu hau gurasoek eta hezitzaileek irakurri behar izateak esan nahi du umeengan sortutako “zauria” hor dagoela, eta kontzientzia garatu behar dutela beraiek umeei horrenbeste genero presio ez inposatzeko. Baina zoritxarrez, hori da dugun mundua, horiek dira ezagutzen ditugun umeak eta hezitzaileak, hori da errealitatea eta, ondorioz, horiek dira batzuek eta besteek dituzten beharrak.

Berriro esango dut: hezitzaile batzuk, guraso batzuk uzkurrak dira eta ez dira hurbilduko generoaren inguruko saio batera. Hori da, behintzat, gune askotan ikusi dudana. Eta ez dira soilik “matxista” moduan agertzen direnak; batzuek esango dute berdintasunaren alde daudela –horrela, orokorrean– eta, ondorioz, ez dute uste beste ezer pentsatu behar dutenik. Batzuetan norberaren ezjakintasunak berak ez du uzten ezjakintasunaren dimentsioaz jabetzen eta pertsonak ez du, beraz, hutsunea osatzeko beharra sentitzen.

Beraz, haur eskolan hezitzaileei eta umeen guraso eta senideei ipuin hau gomendatzea/maileguan uztea/oparitzea gaira hurbilarazteko modu bat izan daiteke?

Liburua ez da euskaraz argitaratu, baina Pako Eizagirrek euskaratu du eta Aittu izeneko bere blog zoragarrian (https://www.aittu.eus/) eskegi du, bideo moduan, Juanen erdia izenarekin.  Ea euskal argitaletxe bat animatzen den itzulpena kaleratzen… Aittuko bideoa ederra da, baina, aukeran, liburu batek utziko dizu zure erritmoan irakurtzen eta zure etxeko umeei haien erritmoan kontatzen, komentarioak trukatzen… Ondo pasa!