Hitz egiten dugunean esaten duguna garrantzitsua da, baina are garrantzitsuagoa izango da esaten dugun hori esateko modua. Haurren kasuan ere, benetako entzule fina izatera iristeko, haurren komunikazioaren ez hitzezko elementuei erreparatu beharko diegu. Haurrek komunikatzen duten mezua, hitzekin baino, ahots tonuarekin, gorputzaren mugimendu zein zurruntasunarekin, ixiluneekin eta begiradarekin komunikatzen dute. Baina, zelan irakurri hain anitza eta askotan inkontzientea den hizkuntza?

Komunikazioaren mailak

Bi pertsonen arteko komunikazioan beti bi maila egongo dira: edukia eta harremana edo forma. Lehenengoak esaten denari egiten dio erreferentzia, hizpide dugun horri (ZER). Harremanaren mailak, aldiz, subjektuen arteko harremanari buruz eta solaskidearen egoera subjektiboari buruzko informazioa ematen digu (NOLA).

Adituek diote hitzezko mezuak %9-ko eragina baino ez duela. Gainontzekoa entzumena eta ikusmenarekin jasotako informazioak osatzen du. Hain zuzen ere, % 37 entzumenaren kanaletik jasotzen dugu (ahots tonua, abiadura, entonazioa, isiluneak…) eta % 54 ikusmenarekin (aurpegi adierazpena, begirada, jarrera, mugimenduak…). Beraz, zer esaten dugun mezuaren oso zati txikia da, esateko moduarekin alderatuta.

Komunikazioaren alderdi hauek, neurri handi batean, inkontzienteki igorri eta jasotzen ditugu. Hau da, gehienetan nahi gabe burutu egiten ditugu eta ez dugu pentsatu behar beroriek interpretatzerako orduan.

Helduen arteko elkarrizketa batean, espeziearen eboluzioari esker milaka urteetan zehar garatutako radar batek jasotzen du informazio guztia eta gu konturatu gabe prozesatzen dugu. Alderdirik garrantzitsuena hitzezko eta ez hitzezko mezuaren arteko koherentzia izaten da. Gure radarrak “zer” eta “nola” bat ez datozela hautematean, gure senak edo intuizioak aurrean dugunarekin ez fidatzea esango digu. Izan ere, koherentzia eza hau izan ohi da gezurrak esan edo zintzoa ez izatearen ondorio.

0-2 urteko haurrekin komunikatzen

Ahozko hizkuntza garatuta ez duten haurrekin ditugun harremanak ez hitzezko harreman mailaren adierazgarri dira. Hitzezko mezuak duen eragina hutsa izango da eta hala eta guztiz ere, haur txikiei hitz egiteak badu zentzua, entzumenaren kanaletik alderdi paralinguistikoak jasoko dituztelako (baita jaioberriek ere, noski!)

Dena den, lehenengo hilabeteetan kanalik garrantzitsuena ukimena izango da. Lehenengo harreman fusional horietan giharren tonuan ematen diren aldaketak, oraindik mugimendu izatera iristen ez direnak, lehenengo komunikazioa dela esan dezakegu, haurraren “Nia” erabat garatuta ez badago ere. Gai honetan sakontzeko ikusi aurreko artikulua, autokontzeptuaren garapenari buruzkoa.

Gehiegi sakonduko ez badugu ere, konturatu gaitezen zer egin ohi dugun laupa bost hilabete dituen haur batekin elkarrekintza bilatzen dugunean: lehenik eta behin distantzia egoki batean irribarre egiten diogu. Keinu hau agur mezu batekin laguntzen dugu, ziurrenik bere izena esaten, nahiz eta haurrak oraindik bere izena zein den ezagutu ez. Ondoren, pazientzia badugu, bere keinu edo mugimenduren bat itxarongo dugu eta horren atzetik dagoen helburuari egingo diogu erreferentzia (“barre egin nahi duzu zuk, baietz, sinpatiko” edo “dena begiratu nahi duzu, kuxkuxero”), nahiz eta oraindik haurren mugimenduak zorizkoak eta heuristikoak izan.

Beraz, haurraren mezuaren alderdi ez berbala jasotzen dugu, onartzen dugu eta gero guk berbalki esplizitua egiten dugu. Hau izango da hurrengo urteetarako gida ere.

2-6 urteko haurrekin

Behin hizkuntza agertzen denean, ezin ditugu alderdi ez linguistikoak inkontzientearen eskutan soilik utzi. Kontutan hartu behar dugu, haur hauek pentsamendu magikoaren aroan daudela. Honek esan nahi du kontatzen duten hori (ZER), zeharo fantastikoa izan daitekeela, errealitatearekin kontaktu eskasarekin. Eta hala ere, komunikatzen duten horrek badu mezu bat, beraien bizipen emozionalaren proiekzioa dena.

Ondo gogoratzen dut nire alaba adin horretan zegoela ezpaloi batetik gindoazen eguna. Bera errepidearen aldetik zihoan, ni beste aldean zegoen harresi baten ondotik. Orduan kotxe bat pasa zen ziztu bizian. Alabak geldirik ikusi zuen eta jarraian esan zidan berak barruko partetik joan nahi zuela, harresiaren harrietan bere lagunak ziren inurri batzuk bizi zirelako.

7 urtetik aurrerakoekin

Pentsamendu formala agertzen denean magikoaren ordez, bat batean iruditzen zaigu gure semeak arrazoitzeko gaitasuna duela eta gauza askori buruzko elkarrizketa zentzudunak izan ditzakegula. Hau gertatzen denean ZER horretan galtzeko arriskua dago, NOLA horrek hainbesteko garrantzia ez duelaren ilusiopean.

Ez hitzezko komunikazioa irakurtzen

Edozein adineko haurrarekin gaudela, harremanaren mailak informazio asko emango digu gure seme-alaba eta bere munduan egoteko moduari buruz. Adibidez, pentsatu egunero parkera baloiarekin jeisten den haurra, bere lagunengana doa baloiarekin eta ia beti bera jolasetik kanpo gelditzen da. Edo, beste adibide bat: oso lagun minak diren bi haur, egunero elkarrekin egoteko beharra dutenak, eta egunero negar handiko gatazkan amaitzen dutenak. Zer ari da gertatzen?

Beraiekin hitz egitea garrantzitsua izango da, baina hori baino lehen lerroen artean irakurtzen jakin beharko dugu. Egoerak behatzeak lagunduko digu gure seme-alaba ulertzen, baina zer da behatu behar duguna? Nondik hasi komunikazio analogikoa deszifratzen?

Lehenik eta behin saiatu behar gara gure interpretazio arbitrario eta mindutik aldentzen, bestela ez gara behatzaile objektiboak izango. Lehenengo urrats hau batzuetan ezinezkoa da, horregatik oso erabaki aproposa izan daiteke tutorearengana joatea honen inguruko kezkaren bat badugu. Tutoreak ikuspegi objektibo eta anitzagoa izango du, batez ere eskolan psikomotrizitate saioak burutzen badituzte.

Aurrera egiten badugu, aholkuak eta argibideak emateko gogoak kontrolatu beharko ditugu. Haurrak horrela egiten badu, zerbaitegatik da. Hori aldatzen saiatzeak, sakonean gertatzen dena ulertu gabe, nahasmean areagotzea ekarriko du.

Ondoren hasi gaitezke egoerak behatzen, bere gorputz jarreran arreta jartzen, begiradak, ixiluneak, mugimenduak, ekintzak, bere tonua… eta gure barruan hipotesiak sortzen hasiko gara. “Hainbeste haserretzen da Igonerekin honek ez diolako beti kasurik egiten. Udanerekin ez zaio gertatzen, nahiz eta jolas antzekoak egin”. Edo “urtebetetzera ere bere panpinik berriena eraman zuen, hasieran besteek jolasteko zela iruditu zitzaidan. Baina azkenean, denak nekatu zirenean, Mikelekin jolasten egon zen. Aurrekoan futbolean ere Mikel atezain zegoen porteria ondoan gelditu zen”.

Eta azkenik, bere egiteko moduak beharrezkoa ez den sufrimendua eragiten diola pentsatzen badugu (bai, mina batzuetan beharrezkoa da), egoerari buruz solasaldi bat izan dezakegu. Garrantzitsua izango da egoera bati buruz hitz egitea, gure iritzi eta atribuzioak ondo gordetzea eta berari bere barne bizipenei buruz galdetzea. Helburua bera hobeto ulertzea da, ez bera aldatzea.

Lehen aipatu dugun bezala, haurrekin beti da ohitura ona formaren maila esplizitua egitea. Adibidez, asko hitz egiten duen umeari pozik ematen duela esatea, edo ura eskatzean agindu bat ematen ari dela badirudi berori esplizitatea: “Hori da eskatzeko modua hori! Zer naiz ba, zure morroia?”

Harremanaren mailan arreta jartzeak gure komunikazioa aberastuko du eta haurrei alderdi inkontziente honetaz ohartzen eta berori kudeatzen lagunduko die. Kontua da harremanaren mailan kokatzen diren keinu edo adierazleek ez dutela beti esanahi bera. Keinu bat interpretatzeko testuingurua behar dugu (Keinu esaldia) eta dagokion harremanaren historian kokatu.

Hau ez da zientzia zehatz bat. Komunikazio analogikoak, digitalarekin alderatuta, anbiguotasunarekin jokatzeak suposatzen du. Eta aldi berean, harremanen benetako sakontasunean sartzeak dakarren aberastasuna argia da.

Dena den, erronka ere aberastasunarekin batera dator. Ez bakarrik interpretazioa zaila delako. Norberarentzat bueltan dakarren exigentziagatik ere.

Behin haurren harremanetan formari erreparatuta, nik ere nire formari erreparatu beharko diot. Konturatu beharko naiz momentu bakoitzean egiten dudana nondik egiten dudan (neketik, frustraziotik, heldutasunak ematen didan gehiagotasunetik, minetik…). Gai izan behar naiz hortaz konturatzen eta aipatzen, automatikoki erantzun gabe.

Lan pertsonal hau ere erronka handiko bide aberatsa da. Norberak ibili beharrekoa. Askotan laguntza beharko duena. Eta inoiz amaituko ez dena.

Koldo Gilsanzekin hitz egin dugu kolaborazio hau oinarri hartuta.