*Artikulu hau Berria egunkarian argitaratu zen (2022-5-26), guk kinka blogetik ekarri dugu guraso.eus era hausnarketarako baliagarria delakoan.

Eskola segregazioa boladan dago. Ikasle pobreak eta atzerritar jatorrikoak ikastetxe jakin batzuetan kontzentratzeaz ari gara. Ikasturte honetan, azkenik, hainbat eragilek eta politikarik adierazi dute, estreinakoz, segregazioa egon badagoela, euskal hezkuntza sistemaren azaro larrienetako bat dela eta gaizki iruditzen zaiela. Behintzat adierazpen mailan. Neurrien mailan, aldiz, dena dago ikusteko, eta lagun asko gaude zain ea zer egingo duten hezkuntza arduradunek desegregazioa bultzatzeko: ea hezkuntza arduradunek desegregazioa bultzatzeko zein neurri hartuko dituzten, noiz eta non jarriko dituzten martxan, ze ondorio ekarriko dituzten… Neurri ugari gaurdanik jarri ahal dira martxan. Ezer ez egitea edota luze itxarotea, darabilgun gaian ere jada konprobatu denez, bada zerbait egitea. Hori dela eta gaude gauden bezala.

Izan ere, azken bi hamarkadetan segregazioaren bilakaera ez da ezkutuan gertatu, fenomeno nabarmena izan da. Baina baita naturalizatua ere gizartearen parte handi baten aldetik, normaltzat jota, alegia (beste parte batek diskriminazio hori ozen salatu duen bitartean). Aipatutako dinamika sozial hori hain sakon eta luze gertatu izanak ez du oso ondo hitz egiten gure gizarteaz.

Badago, bestalde, analisia merezi duen beste erpin bat: euskararekin lotura duena. Gogoratu dezagun mende honen lehenengo urteetan atzerritik etorritako ume gehienak A ereduan eskolatzen zirela. Orduan ahots ugari altxatu ziren –nirea barne– hori salatzeko: euskarak ume horiek behar zituen eta ume horiek euskara behar zuten. Kasu horretan argi geratu zenez, gizartea eta hezkuntza eragileak gai izan ziren fenomenoari buelta emateko, eta hainbat kurtso dira atzerritar jatorriko ume gehienak D ereduan daudela. Eta ikusi da familia etorkinak bideratuak izan direla, bai mende hasieran bai ondoren, irizpideak aldatu eta gero.

Segregazioari dagokionez, baina, ez da gauza bera gertatu. Alderantziz: etorkinen seme-alabak D eredura ekartzea segregazioaren bidez gauzatu da eta ikasle gehienak D ereduko ikastetxe jakin batzuetan kontzentratu dira, publikoak nagusiki. Albo mezua izan da “euskara ikasi, bai, baina zuek bakarrik, gu autoktonook gabe”.

Etorkinen seme-alabak eskolatzea ez da soilik erronka edukatiboa, soziala ere bada. Eta baita erronka linguistiko eta kulturala ere. Urte hauetan guztietan zehar ikastetxe horiek berebiziko ahalegina egin dute etorkinen seme-alabak euskalduntzeko eta, beraz, sekulako ekarpena egin diote euskal gizarteari herrigintza eta euskalgintza terminoetan. Gizarteak urgenteki behar zuen ume horiekin euskalduntzeko prozesua aurrera eramatea, eta aipatutako ikastetxeek eta haien irakasleek ahal izan duten guztia egin dute horretarako, zeuzkaten baliabideak eta pairatzen zuten segregazioaren ondorioak kontuan hartuta. 

Eta, paradoxikoki, euskal gizarteari zerbitzu hori egin dioten ikastetxeek ez dute jaso gizartearen errekonozimendua. Kontrakoa, esango nuke: jaso dutena izan da ospe txarra eta estigma, eta klase ertaineko familia autoktono zuri ugariren mesfidantza eta arbuioa, ikastetxe okerragoak balira bezala familia etorkinak jaso ez dituzten ikastetxeak baino. Nondik dator begirune eza hori? Zergatik euskararen aldeko ahalegin horrekin aitortza falta? Hezkuntzaren “kalitatea jaisteko” beldurra izango zen? Euskararen “kalitatea jaisteko” beldurra? Jarrera arrazisten ondorioa? Aporofobia akaso? Alegia, euskara etorkinei eta pobreei irakasteak ez duela horrenbeste garrantzirik barneratuta izatea? Agian eskola publikoari ezin aitortzea euskararen alde egindako ahalegina, ez delako “etorkizuneko eskola nazionalaren oinarria”, azkenaldi honetan eragile batzuek kontsideratu duten bezala? Arrazoi horietako batzuk izango ziren, denak aldi berean? Esango nuke euskal gizarteak, euskalgintzak, zor handia duela orain arte etorkinen seme-alabak euskaldundu dituzten eskolekin eta irakasleekin, eta errekonozimendua aitortzea merezi dutela.    

Pertinentea da, halaber, gure buruari galdetzea ea autoktonoak beste ikastetxe batzuetan kontzentratzea eta, beraz, herritar berrien seme-alabak ia autoktonorik gabe euskaraz eskolatzea lagungarria izan den euskararekin eta euskal kulturarekin atxikimendua garatzeko orduan, eta euskal gizartean pertenentzia sentimendua eraikitzeko orduan. Steilas sindikatuak argitaratutako azken ikerketan, Gasteizen segregazioa pairatzen duten ikasleen inguruan, argi azaltzen da ez dela lagungarria. Eta hori ulertzea ez da ariketa zaila. Etorkinen seme-alabak euskarara benetan erakartzea nahi bagenuen, gure buruari galdetu ahal diogu ea orain arteko jokaera estrategikoa izan den.

Oraindik datu bat. Euskal Eskola Kontseiluak bere azken txostenean (2020) azaltzen du Euskadiko umeen %25ak ama atzerritarra daukala. Ez legoke gaizki ume horiek beste era batean tratatzea, ekitatearen izenean zein euskararen izenean. Gauzak horrela, euskararen etorkizunak justizia eta solidaritatearekin ere lotura daukala esango nuke. Eta familia eta ume horiek euskalgintzaren helburu sendo bat izan beharko liratekeela, ingurune batzuetan jada gertatzen den bezala.  

Eta aldi berean, segregazioaren panorama erabat aldatu da azken bolada honetan, autoktonoen jaiotze tasaren jaitsiera dela eta. Aurreikusten da gela eta ikastetxe batzuk itxiko direla datozen urteotan. Zeintzuk izango dira? Eragile batzuek pentsatu dute etorkinen seme-alabak banatzean zegoela gakoa, eta prest agertzen dira horretarako; izan ere, gerta daiteke etorkinak “ikasle preziatu” bihurtzea, egoera berriaren poderioz. Horren ondorioz, eta ospe txarraren ondorioz, ikastetxe segregatu ugari husten joango lirateke: haien ikasleak galduko lituzkete banaketa horretan, aldi berean klase ertaineko ikasle autoktono zuriak jaso gabe. Gertatzen ari da jada. Benetan hori da “irtenbidea”? Aldiz, es genuke pentsatu behar egokitzapena behar duena autoktonoen umeen eskolatzea dela?, ikasle horiek direla modu orekatuagoan eskolatu behar direnak, eta ez besteak?  

Esango nuke gauza batzuk sakon aldatu behar direla. Berandu baino lehen.