“Utopia ortzi-mugan dago. Nik bi urrats ematen ditut, bera bi urrats urruntzen da eta ortzi-muga hamar pauso urruntzen da. Beraz, zertarako da utopia? Horretarako, ibiltzeko baliagarria da». Eduardo Galeano

2019ko apirilean bost guraso elkartu ziren Zarautzen eta utopia bat amestu zuten: adimendu telefonoak 16 urtetik beherako gaztetxoen esku ez izatea.

Haur eta nerabeen ongizateaz kezkatuta zeuden. 9-10 urterekin aurreneko Smartphone-a eskuratzen zuten batzuk eta horrek kalte ugari eta larriak zekarkiela bazekiten. Baina nola aldatu joera, ohitura hori? Beste gurasoei galdetu zieten, ea zergatik erosi zizkieten gailu horiek bere seme-alabei eta gehien errepikatzen zen arrazoia “azkena ez izateko” edota “taldetik kanpo ez geratzeko”.

Boskoteari ideia sinplea bururatu zitzaion: gurasoekin elkartuko gara eta denon artean, taldean, gure haurrei mugikorra noiz erosiko diegun adostuko dugu. Eta saiatuko gara momentu hori ahalik eta gehien atzeratzen. Ortzi-muga: 16 urte. Hortik, taldearen izena: “Gure aukera, guk 16”. Izena zirikatzailea zen garai hartan baina guretzako garrantzitsua zen adinarena zehaztea.

Izenaren arrazoia adina zen alde batetik, 16 urteko langa hori garrantzitsua delako nerabeen garapen kognitibo, emozional eta sozialean. Eta bestetik, gu geuk, gurasook, erabakitzen dugulako noiz eman gailu hori gure seme-alabei; ez “gizarteak garamatzalako” edo “osabak oparitu nahi diolako”.

Taldearen indarrak berebiziko garrantzia du gai honetan. Gaztetxoaren inguruko lagunek mugikorrik ez badute, hark ez du berea izateko beharrik sentitzen. Eta gurasoentzako babes eta lasaitasun heldulekua da; eztabaida ez da etxe bakoitzeko eremuan geratzen den kontua, komunitatean hartzen den erabakia delako. Egungo gizarte indibidualista honetan ez da erronka makala; baina juxtu hor dago gakoa: taldearen indarrak denok babesten gaitu.

Adimendu telefono bat haurrari erosteko erabakia gurasoek hartzen dute, baina erabaki hori “soziala” dela esan ohi dut beti, gure haur horren inguruan eragin zuzena izango baitu gailu hori ematen diogunean (lagunek ere nahiko dute eta gurasoei eskatzen hasiko dira, gurasoak urduri/nazkatu egingo dira eta azken gera ez dadin eros diezaiokete, kalera atera dezake eta lagunekin jolastu beharrean, denak mugikorrari begira egon daitezke… eragina zuzena da.

Ibilbidea ez da erraza izan, duela bost urte 16 urtetako muga hori aipatzean, jende askorentzat utopia baino, erokeria iruditzen zitzaion eta batzuk “erabilera egokian jarri behar da fokoa, ez horrenbeste adinean” esaten ziguten. Baina guk, hasieratik argi genuen: Smartphone baten erabilera egokiaz hitz egitea ez da bidezkoa: menpekotasuna sortzeko jaioa den tresna bati buruz ari gara, ez da mailu bat, ez da bizikleta bat, ez da tresna neutro bat. Gazteen garuna garatu gabe dago eta menpekotasun horri aurre egiteko baliabide biologikoak eraikitzen ari dira oraindik. Eta gainera ez dute inongo beharrik. Ez behintzat bere lagunek ez badute.

Eta denborak arrazoia eman digu.

Bidegabekeria itzela da erabiltzaile den gazte horiengan ardura jartzea. Hala hitz egin al dezakegu 9 urteko haur bati  “alkoholaren erabilera egokiaz” eskutan kalimotxo bat jartzen diogun bitartean? Ez al da astakeria bat?

Telmo Lazkanok askotan aipatzen duen modura: “erabiltzaileak ezik, erabiliak izatera pasatzen dira gazteak”. Eta ezin argiago esan. Bizitzako beste hainbat arlotan bezala, adin minimo batzuk ezartzen dira gauza batzuk egin ahal izateko. Zergatik ez gai honetan ere?

Bost guraso haiek hazia landatu zutenetik, bost urte luze pasa dira (pandemia tarteko) eta aldaketa itzela izan da:

  • Ekimena hasi zen ikastolan, DBH1-en ia ikasle gehienek adimendu telefonoa izatetik, egun, %95ak ez izatera pasa gara. DBH2-an daudenen artean, %70ak ere ez du. Eta familia gehienek ikasturte honetan ez erosteko egin dute hautua.
  • Datuez gain, kontzientzia ere aldatzen joan da  urte hauetan egindako lanari esker: hitzaldiak, kafe-tertuliak, bideoak, monogoloa, artikulu eta bibliografiaren elkarbanatzea… eta hedabideetan gaia behin eta berriz agertzen da. Denbora pasa da eta pantailen eragina gazteengan izaten ari den eraginaz informazio gehiago dugu orain.
  • Gipuzkoa mailan lehenik, eta Bizkaia, Araba eta Nafarroako ikastetxe eta herrietan ekimena zabaltzen joan gara. Kasu batzuetan, guraso bezala, taldekideok era bolondresean zabaldu dugu ekimena eta beste kasu batzuetan, era profesionalean Bidelagun bezala, formakuntza trinkoak emanaz teknologiaren erabileraren inguruan eta ekimena saio hoietan txertatuz eta taldeak martxan jartzeko argibideak emanaz.
  • Lanketa honekin gai honekiko sentsibilizazioa areagotzen ari dela nabarmena da. Landatutako haziak bere fruitua ematen ari dira eta pozgarria da benetan gizartean aldaketa hori ikustea.
  • 2019an 5 guraso ginen eta egun 20.000 atxikimendu dituen mugimendua sortu da (eta etengabe hasten doa), “Altxa Burua” izenpean. Izugarria da horrenbeste familia (eta hainbat profesional ere, osasun eta hezkuntzakoak, kasu) helburu baten atzetik elkartzea, bere esfortzua eta denbora modu bolondresean gogoz lan egitera eskaintzea. Zoragarria iruditzen zait gurasoek bat egitea kontu honekin, bere arteko ezberdintasunak alde batera utzita; izan ikastetxearen izaera, herria, probintzia, ideia politikoak…. Denok bat egiten dugu.
  • Hala ere, familiok erakundeen beharra dugu zenbait kontu arautzeko; beste arlo batzuetan bezala. Osasun publikoko arazo baten aurrean gaude eta familiok ahal duguna egiten ari gara, baina argi dago gure arduretatik gain geratzen dela guzti honen kudeaketa. Guri dagokiguna lantzen ari gara, baina erakundeek ere busti egin beharko lukete eta erabaki ausartak hartzen hasi.
  • Hala ere, bada esperantzarako argia ere: Espainiako Gobernuak bultzatu duen aditu-batzordeak egindako lan ikaragarriaren emaitza, proposatzen dituzten gomendioak, zentzuzkoak eta baliagarriak dira. Garrantzitsua orain lurralde guztietan hauek zabaltzea eta errealitate bilakatzea.

Bidea luzea izan da, harri-koskorrak ere topatu ditugu eta momentu batzuetan elkarren babesa eta animoak funtsezkoak izan dira aurrera jarraitu eta ez etsitzeko. Eta horrela jarraituko dugu, hau ez baita egun bateko lana; epe-luzerako proiektua da.

Guzti honegatik, gaurko honetan bihotzez eskerrak eman nahi dizkizuet nirekin batera proiektu zoro eta utopiko honetara buru-belarri sartu zinaten Ainhoa Agirreazaldegi, Amaia Elorza, Julia Laborra eta Asier Urzelairi:

Zuen gogoa, inplikazioa, esfortzua, denbora (sarritan familiari kendutakoa), umore ona, “lokatzeko lanetan” aritzearen garrantzia eta adiskidetasunak urrea balio du. Mila esker lan-taldean eta komunitatean gauzak aurrera atera ahal daitezkeela sinisten laguntzeagatik.

Eta nola ez, proiektura batu zareten Gille Dublang, Olaia Huegun eta tarte baten gurekin aritu zaren Lourdes Bravori ere, taldeari haize freskoa eta indar berriak ekartzeagatik.

Ortzi-mugan dagoen utopia horretara eskutik helduta goaz.

Elkarrekin indartsuagoak gara.