Laura Escuela Tenerife irlako ipuin kontalari bat da, Ipuinak kontatzen ditu, eta ipuinen inguruan hausnartu eta idatzi ere egiten du. Dorleta Kortazarek egiten du hori guraso.eus egitasmoan,  eta berak ekarri eta itzuli du Laura Escuelaren testu hau.

 

Errespetuzko literatura?

 

Badira urte batzuk errespetuzko heziketari buruz entzun eta irakurtzen dudala. Atentzioa ematen didan gaia da, ama ez naizen arren, hezitzailea eta ipuin kontalaria naizelako. Eta tarteka irakurri izan dut “errespetuzko literaturari” buruz, ulertu dudanez (oker banabil zuzendu, arren) genero estereotiporik gabekoa, berdintasunaren alde egiten duena, aniztasun funtzionala duten pertsonak aintzat hartzen dituena, haurraren heziketa emozionalaz arduratzen dena, baloreen heziketan sakontzen duena, …

Eta beti bezala, barkatuko didazue berriro gaia aipatzea, amorratzen naute “zerbaiterako” liburuek edo errezeta liburuek, zeinak hauetako askok “errespetuzko liburuen” zerrendetan bukatzen duten. Hauetako asko literatura izendatzen dituzte, modu okerrean eta normalean helburua dute ikasgai moral bat ematea, oso zalantzazkoa den kalitatearekin (estetika alde batera utziko dut oraingoan).

Uste dut, liburu bat errespetuzkoa izateko, lehenik eta behin ona izan behar dela. Errespetuzko liburua da kalitate estetiko eta literarioa duena, galderak pizten dituena, ez duena ematen erantzun itxirik, eginik eta errazik. Hainbat irakurketa dituena da, proposamen ezberdina egiten duena, interesgarria, amaiera harrigarriarekin, pertsonaia boteretsuekin, garapen aberatsekoa. Liburu errazak baina ez sinpleak. Liburu ona ez da sortzen arazo bati erantzuna emateko, baizik eta arazo hori ikustarazteko, azaleratzeko, zalantzan jartzeko. Gehiago eskatzera bultzatzen duena izango da, esaterako “Ahatea eta heriotza” ipuina.

Gu gara gure seme alabei helarazten dizkiegun liburuen arduradun, internetez egiten duten erabileraren edo jaten dutenaren arduradun garen bezala. Hori egitea, zentsura da? Litxarreriak jatearen zentsore gara? Sareko edo telebistako eduki ezegokien zentsore?

Pentsatu nahi dut gauzatzen dugun zentsura dela aukeratzen ematea zer gurago duten jatea, pepinoak edo azenarioak, eta ez aukeran ematea litxarreria edo opilak. Pentsatu nahi dut egiten dugun zentsura literarioa dela denetik jaten ematea, baina azukre gutxiago eta barazki gehiago.

Lankide batek dioen bezala (Antonio Conejo), “artearen zentsuraren arazoa da edukietan zentratzen dela, mezuan, kontuan hartu gabe moduak, alegia, estetika: artea. Niretzat ezinbestekoa da, uste dudalako hori ere edukia dela. Beste gauza bat da norberaren gustua, eta horrek zerikusia du jaso dugun heziketarekin, ezagutzarekin, eta objektu artistikoarekiko jakin minarekin.”

Haurrarekin errespetuz jokatzeak esan nahi du alde batera utzi behar dugula heldu orojakilearen pisua, ez dakien haurrari erakustera doan helduaren rola. Errespetuz jokatzeak barne bitzen du zentzua, elkarrizketa, aniztasuna.

Nire ustea da haurrarekiko gerturatze horretan kalitateari garrantzia ematen badiogula, errespetua letra larriz irakurria izango dela, beltzez, azpimarratua, eta haurrak ez ditugula aspertuko. Biziki gomendatzen dizuet artikulu hau irakurtzea “moralaren suak artea erretzen du”. 
Adibidez, nire ustez errespetuz jokatzea da ulertzea ipuin klasikoak garai baten parte izan zirela, eta ikuspegi hori kontuan izatea irakurtzerakoan. Hauetako asko irakurtzea, norvegiar klasikoak, eta errusiarrak, afrikarrak, arabiarrak. Guztietan denetik dago.

Errespetuz jokatzeak ez du esan nahi otsoa hil behar ez dugunik, edo protagonista derrigorrean neska eta ausarta izan behar denik, ez da sorginak alderatzea edo soilik emozioei buruzko liburuak bilatzea.

Errespetua izatea da bilatzea, adituek diotena irakurtzea, argitaletxe espezializatuak baloratzea, haurrei aukeratzen uztea, aukeraketan laguntzea, galdetzea, beraiei eta gure buruari. Hitz egitea. Asko hitz egitea.

Haurra ez dute heziko liburuek, ipuinek, irakurgaiaren balioek; ez dute bere izaera sortuko, liburu jakin batek edo era bateko liburu askok ez dute azaleraziko patologiarik edo bertuterik. Bere heziketan gehigarria izango da, besterik ez. Eta produktua ona bada, gehigarri ona izango da. Kaxkarra bada, ustezko baloreen heziketa bilatzen badu, azukreztatua eta elikagairik gabekoa izango da. Kontrakoa uste izatea, pentsatzea ipuin “matxista” bat irakurtzen duelako haurra “matxista” izango dela, edota uste izatea ipuin klasiko askotan amaorde maltzurrak egoteak haurra eramango duela pentsatzera bizitza errealeko amaordeak gorroto duela, haurra gutxiestea da. Haurrari errespeturik ez izatea da.

Noski, badaude ERRESPETUZKO liburuak deitzen diren batzuk ONAK direnak, baina beste asko ez. Esaterako, niretzako “Koloretako munstroa” edo “Ostadar arraina” ez dira errespetuzko liburuak, emozioez  edo gaizki ulertutako partekatzeaz ari diren arren. Nire ustez, oso kalitate literario eskasa dute, eta moralistak dira, ez dira aberatsak. Beraz, ez dira errespetuzkoak.

Berna Iskandar-en errespetuzko heziketaren printzipioetan oinarrituta, hauek izango lirateke errespetuzko literaturaren printzipioak:

  • HORIZONTALITATEA: Utzi haurrei aukeratu dezaten, baina zuk aurrez landu duzun kalitatezko proposamen eta aukeraketaren artean. Hitz egin beraiekin liburu ezberdinez. Ez da gauza bera “Koloreen erregina” edo “Koloretako munstroa”. Ez dira gauza bera Anthony Browne-ren liburuak edo Peppa Pig-en istorioak.
  • ENPATIA: bat egizu irakurri nahi duenarekin, arreta jarri bere gustuetan, interesetan, gogokoetan. Ez inposatu.
  • AUTOERREGULAZIOA: errespeta ezazu bere irakurtzeko erritmoa, gustuak eta denbora. Ez badu irakurtzeko gogorik edo ez bazaio gustatzen liburu mota bat, ondo dago.
  • MUGAK: haurrak eskubidea du heziketa estetiko eta literarioa jasotzeko. Irakur dezan nahi baduzu, eman liburu onak. Mugatu “zerbaiterako” liburuak.
  • BILAKETA PERTSONALA: haurrak auto ezagutzarako bidea egin dezan, liburu klasikoak ezagutu behar ditu, guk jaso ditugun bezala; behar du heroiak egon daitezen, hiltzen diren edo zigorra jasotzen duten pertsonaia gaiztoak, bere inkontzientea ipuinaren gatazkan proiektatu beharra du. Otsoa akabatu beharra du, eta sorgina ere bai.