Pasa den udan, anekdota polit hau irakurri nion Linda Silberman-i:Betty Meckstroth, Guiding the Gifted Child (Webb, Meckstroth eta Tolan, 1982) liburu ospetsuaren egiletariko bat, gaitasun handiko ikasleen gela bat bisitatzen zebilela, ikasle batek adimen gaitasun handia nondik zetorren galdetu omen zuen. Aditua, herentzia eta ingurunearen azalpen luze eta sakon bat ematen hasi omen zen, baina ikasleak, bere ustez, gurasoek gaitasun handia beren seme-alabengandik jasotzen dutela esanez moztu omen zion. Izan ere, lehenengo, bera ebaluatu omen zuten. Gero, arreba. Eta, azkenik, seme-alabak gaitasun handikoak zirela ikustean, beraiek ere izango zirela pentsatu omen zuten.

Maiz ikusten dira horrelako kasuak; haurren adimen gaitasun handia ezagutzean, gurasoak berenaz jabetzea. Eta Meckstroth eskola hartan hasi zen bezala, luze mintza gintezke herentzia eta ingurunearen eraginaz, baina gaurkoan, esku-hartzeaz arituko gara, horixe baita identifikazioaren xedea. Hala ere, gurasoren bat bere kasuaz zalantzan balego, lagungarri gerta liteke ebaluatzea, edo helduentzako galdetegiren bat begiratzea (adibidez, Giftedness in Adults Rating Scale, Silverman, 2005). Norberaren burua ezagutzea eta onartzea eta norbera den bezalakoa izatea oso garrantzitsua bait da zoriontsu izateko, eta, baita, seme-alabei laguntzeko.

Herentziari inguruneak laguntzen dionean, haur bakoitzaren loratzea dator. Ingurune horretan, irakasleak, lagunak eta beste hainbat pertsona eta zerbitzu izaten da; baina familia da haurraren lehen mikrosistema (Bronfenbrenner, 1979).

Beraz, esku-hartzerakoan, oso lagungarri gertatu ohi da begirada sistemikoa, eta, azken urteetan, geroz eta gehiago aipatzen dira gaitasun handien eredu sistemikoak, lehendik dauden ereduen osagarri gisa. Horietako bat, aktiotope-eredua da (Ziegler, 2005). Eredu horretan, gizabanakoa ikuspegi holistiko batetatik ulertzen da, eta analisi-unitate gisa pertsonaren eta ingurunearen arteko erlazioa hartzen da (actiotope). Eredu hau Csikszentmihalyi-ren (1998) proposamenetik dator, zeinak bikaintasuna (edo gaitasun handia) pertsonak eta haren inguruneak osatutako sisteman kokatzen duen, eta ez pertsonarengan soilik. Proposamen honek, oraindik sostengu enpirikorik ez badu ere, gaitasun handiaren ikuspegia zabaltzen du, eta oso interesgarria da ikasle hauen hezkuntzarako (Ziegler eta Stoeger, 2017).

Askotan entzun bezala, badakigu, esku-hartzerakoan, haurrari bere “osotasunean” begiratzea komeni dela. Labur-labur esanda, bere hiru arlo nagusiak zainduz: emozionala, soziala eta akademikoa. Lagungarri da baita gure hezkuntza sisteman gaindotatua, goiztiarra eta talentua (sinplea edo konplexua) bereizten direla (ikus Adimen gaitasun handiko ikasleei hezkuntza-arreta emateko plana 2019-2022) eta profil ezberdinetako gaitasun handiko ikasleak daudela jakitea (Betts eta Neihart, 1988; 2010):

1) arrakastatsuak edo errendimendu onekoak;

2) sormen handikoak edo dibergenteak;

3) underground edo isilean pasatzen direnak;

4) errendimendu baxuagatik arriskuan daudenak;

5) bi edo etiketa gehiago dituztenak;

6) ikasle autonomoak; eta

7) beste kultura batetatik datozenak (azken talde hau beranduago gehitua). Profil bakoitzak bere sentimenduak, jarrerak, portaerak eta beharrak ditu, eta, horien arabera, era batera edo bestera esku-hartzea gomendatzen da, bai etxean eta baita ikastetxean ere.

Baina, begirada gehiago zabalduko bagenu, noraino helduko litzateke haurraren “osotasuna”?

Bikaintasuna (edo gaitasun handia) pertsonak eta haren inguruneak osatutako sisteman kokatzen badugu, begirada asko aldatzen da; “osotasuna” beste bat da, eta, ondorioz, esku-hartze unitatea ere bai. Hau da, agian haurrarengan soilik esku-hartu beharrean, bere inguruko eragileengan ere esku-hartu daiteke, eta sistema bateko elementuek elkar eragiten dutenez, baten aldaketak, bestearena dakar.

Gauzak horrela, eskoletan gaitasun handiko ikasleei egiten zaizkien Jarduera Plan Pertsonalizatuak (JPP) asko aldatuko lirateke, haurrarengan zentratu beharrean, bere irakasle, ikaskide eta gurasoak ere kontutan hartuz. Interesgarria, puntu honetan, Aitziber Ayestaren Habiatik hegan. Bizi maitasuna hezkuntzan liburua aipatzea, hezkuntza komunitateari, begirada sistemikotik eskainia.

Eta liburuak aipatzen hasita, ezin Bert Hellinger-en Mirar al alma de los niños aipatu gabe utzi, belaunaldiz belaunaldiko dinamikek eskola-bizitzan, hezkuntza-garapenean eta haurtzarotik helduarorako prozesuan nola eragiten duten kontatzen duena; haurraren “osotasuna” are gehiago zabaltzen digularik.

Izan ere, zer gertatzen zaio ustez eskolan dena ondo egonda ere, eskolara joan ezinean dagoen haurrari? Zer gertatzen zaio ingurua lasai egonda ere lorik egin ezin duenari? Zergatik batzuk behin eta berriz baztertuak dira? Zergatik beste batzuk izugarrizko amorrua erakusten dute gertakari txikien aurrean ere? Zergatik daude batzuk beren burua saboteatzen dutenak? Zergatik beste batzuk neurriz kanpoko perfektutasuna eta kontrola behar dutenak? Zergatik dituzte batzuk hain beldur handiak? Zergatik gaitasuna izan eta ez da bere onena ematen saiatzen? Zergatik hain eztanda bortitzak? …

“Zergatik” asko agertzen da gaitasun handiko haur baten hezkuntzan. Eta, etiketa bat badenez (adimen gaitasun handia), horri lotutako ezaugarriei egozten zaie gehienetan arrazoia: oso sentibera da, intentsitate handikoa, justiziaren sen handia du, oso perfekzionista da, inguruan jazotzen denaz oso adi egon ohi da beti, buruari buelta asko emateko joera du, aspertu egiten da eskolan, …  Egia da ezaugarri horiek hor egon daitezkeela, baina askotan, horiei bakarrik erreparatuta, toki berean gelditzen gara, egoerak ezin hobetuta, eta hori gutxi balitz, denborak aurrera egin ahala, okerrera goazenaren sentsazioaz.

Horrelakoetan, haurra zeri begiratzen dabilen edo bere jarrerarekin zer erakutsi nahi digun ikustea lagungarri gertatu liteke. Hellinger-ek dioen eran, bide berriak aurkitzeko, agerikoa baino haratago begiratu behar da. Gure seme-alaba eta ikasleen egoeren hobekuntza guraso eta inguruko helduon lanketek ekar dezakete.

BIBLIOGRAFIA

Ayesta, A. (2023). Habiatik hegan. Bizi maitasuna hezkuntzan. Elkarrekintzan norbera ezagutzeko eta bestearekin bizitzeko.

Betts, G. T. eta Neihart, M. (1988). Profiles of the gifted and talented. Gifted Child Quarterly, 32(2), 248–253. file:///C:/Users/Usuario/Downloads/Profiles_of_the_Gifted_and_Talented.pdf

Betts, G. T. eta Neihart, M. (2010). Revised Profiles of the Gifted & Talented. http://www.mtagate.org/uploads/1/1/7/4/11741428/bettsgb_profilesofgifted.pdf

Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.

Csikszentmihalyi, M. (1998). Creativity and genius: A systems perspective. In A. Steptoe (Ed.), Genius and the mind: Studies of creativity and temperament (39-64 or.). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198523734.003.0003

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Saila (2019). Adimen gaitasun handiko ikasleei hezkuntza-arreta emateko plana 2019-2022. https://www.euskadi.eus/contenidos/documentacion/inn_doc_esc_inclusiva/eu_def/adjuntos/eskola-inklusiboa/1002019004e_Pub_EJ_altas_capacidades_20-22_e.pdf

Hellinger, B. (2014). Mirar al ama de los niños. La pedagogía Hellinger en vivo. Grupo Cudec.

Silverman, L. K. (2018ko maiatzak 24). Are You an Unrecognized Gifted Adult? Giftedness in Adults Rating Scale. Gifted Development Centre. https://static1.squarespace.com/static/5ec9e1a3d3815c7ebcd0503a/t/681388b3ddded44244291d74/1746110643601/Giftedness%2Bin%2BAdults%2BScale.pdf

Silverman, L. K. (2025eko uda). Have You Ever Wondered If You’re Gifted?. Gifted Development Centre. https://static1.squarespace.com/static/5ec9e1a3d3815c7ebcd0503a/t/687f02f4cb1c1275d6862f9d/1753154297696/Giftedness+%282%29.pdf

Ziegler, A. (2005). The Actiotope Model of Giftedness. En R. J. Sternberg y J. E. Davidson (Eds.), Conceptions of giftedness (p. 411–436). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511610455.024

Ziegler y Stoeger (2017). Systemic Gifted Education: A Theoretical Introduction. Gifted Child Quarterly, 61(3), 183-193. https://doi.org/10.1177/0016986217705713