Gaurkoan umea adimenera nola hurbiltzen den ikusiko dugu. Umea poliki poliki doa mundua ezagutzen, bera inguratzen duena ezagutzen: mundu fisikoaren ezaugarriak identifikatzen (zer den gogorra, zer leuna, zer iletsua, zer epela, zer bustia, zer gertatzen den zerbaiti indarra egiten badio…). Honekin batera, mundu soziala eta emozionalaren existentziaz ere ohartzen joango da, baita honen nolakotasunaz ere. Guzti hori bere gorputz txikia mugituaz, ikutuaz, sentituaz… egingo du.

Helduak askotan saiatzen gara garapenarenaren alderdi bakoitza modu isolatuan aztertzen: “gaur mugimendu hau landuko dugu”, edo “gaur emozio honetaz hitz egingo dugu”, edota “gaur ideia hau azalduko dizut”. Baina umearen buruan ideiek ez dute zentzurik emoziorik gabe, eta emoziek ez dute lekurik gorputzean ez bada. Umeak dena batera garatzen du, hori da bere prozesua. Are gehiago, guk zer eta nola egin behar duen esan gabe egiten du. Nola? Jolasean.

Jolasak ematen dio aukera berez dakarren jakin min hori gorputzeko mugimenduen, sentsazio eta sentipenen bidez arakatzeko, emozioarekin lotzeko, harremanetan jartzeko, eta gertatzen ari denaren inguruko ideia bat bere buruan erregistratzen joateko. Jolasa dibertigarrai da, bai, eta aldi berean oso gauza serioa ere bada umearen bizitzan.

Jolasa oso txikitan hasten da eta gizakien kasuan denbora asko behar duen prozesua da. Prozesu horretan mugarri desberdinak lortzen joango da umea. Gaurkoan arreta jarri nahi izan da adimenean: badago une jakin bat non umea ohartzen den munduaren ideia bere buruan dagoela. Ohartzen da berak jakin badakiela. Horrela esanda dirudiena baino aldaketa esanguratsuagoa da umearen bizitzan. Ordurarte bazekizkien gauzak, baina ez zekien zekizkienik. Adimena zer den ulertzen hasi da.

Lorpen handi horren ostean, beste lorpen handi bat dago: umea ohartuko da beste pertsonen buruetan adimenak daudela, eta ez dutela zertan berdinak izanik. Hau da, posible dela bere lagun batek gauza ezberdinak sinestea. Ordura arte, errealitatea bakarra izan da, eta denen buruan errealitate hori bakarrik egon da, adibidez, umeak bere kutxan bost txanpon bazituen gordeta, uste izan du denek zekitela hor bost txanpon zeudela, hor benetan bost txanpon zeudelako. Baina bigarren salto honen ostean, umeak  ulertzen du agian besteek ez dakitela hor bost txanpon zeudenik. Besteen buruetan ideia desberdinak egon daitezkeela. Ideia hau adimenaren teoriak azaltzen du (gazteleraz “teoría de la mente”, ingelesez “theory of mind”). Interneten erraz bilatu daitezke adimenaren teoria azaltzen duten esperimentuen inguruko idatziak zein bideo laburrak.

Ezagutza edo konkista hau gertatu dadin bi gauza dira behar beharrezkoak. Lehenengoa denbora da. Lorpen hau ebolutiboa da: garaia baino lehen emango ez dena, eta azeleratzeak edo aurrez lantzeak mesederik egiten ez diona. Eta bigarrena: testuingurua da. Testuingururik aberatsena jolasa da. Umeak jolasa behar du “adimena” ulertzeko, espazio, denbora eta materialetaz gain, beste umeak behar ditu inguruan, eta beraiekin elkarrekintzan, elkarrizketan, jolasean… testuinguru horretan joango da ohartzen besteen buruetan dagoenaz. Besteek ematen dizkioten erantzunen bidez, besteen irribarre edo bekozkoen bidez, eskaintzen duena eta bueltan jasotzen duen erantzunaren bidez, ulertzen joango da pertsona bakoitzak bere iritziak dituela, eta desberdinak izan daitezkeela.

Denboran kokatu beharko bagenitu prozesu hauek, orokorrean esan dezakegu hiru urte eta bost urteren artean gertatzen direla, salbuespenak salbuespen. Esan bezala, tarte handia da, eta horren barruan, ume bakoitzak une ezberdinean emango ditu bere pausuak. Orokorrena da bost urterako besteen buruetan beste ideia batzuk egon daitezkeela ohartuta egotea. Tarte horretan, jolasean joan-etorri, saiakera, elkarrizketa eta gatazka asko bizi ditu umeak. Beharrezko eta osasuntsuak direnak denak. Elkarrekintza horretan joango da bere usteak besteenekin batera jartzen, adostasunak eta desadostasunak bizitzen, hauei aurre egiten. Ez da harritzekoa hiru urterekin jolasa asko etetea, gatazka asko izatea, laurekin gutxiago izatea, eta bost urterekin elkarrekin jolas luzeagoak sortzea, adostasunak errazago bilatu ahal izatea.

Lorpen honek, besteen buruetan ideia desberdinak egon daitezkeela ohartzeak, mundu sozialean ate handi bat zabalduko dio umeari. Harremanetan trebatzeko bidean ezinbesteko urratsa da. Aurrerago beste urratsa batzuk etorriko dira umearen bizitzan, umea ondorengoa pentsatzera iritsiko da: “besteak ez daki nire buruan zer dagoen, zer gertatuko litzateke gezurra esaten badiot?”. Gai potoloa hau ere… baina beste egun batetarako gordeko dugu.

Umearen prozesua hori bada, orduan helduok zer da egin dezakeguna? Lehenengo eta behin, interesgarria litzateke prozesua ezagutzea eta errespetatzea. Prozesua ezagutzen badugu, askoz errazagoa da errespetatzea eta ez aurre hartzea. Bestela, borondaterik onenarekin, umeak behar ez dituen azalpen luze eta zabalak ematen eror gaitezke, ulertzeko gai ez diren azalpenak.  Ikaskuntza hau ez baitator azalpenetatik, bizipenetatik eta garapenetik baizik. Horrek leku delikatuago batean uzten gaitu: umearen joan-etorri, saiakera, frustrazio, gatazka eta lorpenen aurrean, guk non egon behar dugu? Aldamenean. Aldamenean egotea dagokigu: esku zabalik, eskura egoteko, berak dakarrena jasotzeko, eusteko, minik balego babesteko. Prozesu honetan bizipen gozo eta gazietatik iragan behar izango du umeak. Begiak zabal zabalik egotea dagokigu bere lorpenak ikusteko, miresteko, umeak egiten duen bide magiko hori hurbil hurbiletik ikusi ahal izateko.