Lana eta guraso izatea, ez da erraza batzuetan. Lanaldia eta haurren ordutegiak uztartzea, badakigu ez dela lan makala. Kontziliazioaren inguruan geroz eta gehiago hitz egiten den honetan, beste gai bati ere seriotasunez heldu behar zaio: lanak amatasun biologikoan sor ditzakeen arriskuez. Horregatik izenburuko galdera. Babesten al dugu amatasun biologikoa lantokian?

Lehenik, “amatasun biologikoaz” hitz egiterakoan, termino horrekin haurdunaldia eta edoskitzaroa adierazi nahi ditudala argituko dut. Legediak ama haurdunaren, fetuaren eta jaioberriaren osasuna babesteko hainbat arau berezi jasotzen ditu eta, beraz, egoera horiek “amatasun biologikoaren” aterkipean jasoko ditut.

Zergatik da garrantzitsua amatasun biologikoa lan eremuan nola babesten dugun aztertzea? Askotan emakume bakoitzak indibidualki aurrera eramaten duen borroka delako, banan-banan aritzen dira euren eskubideak zein diren ikasten eta arduradunei eskariak egiten. Eta, zoritxarrez, nahi baina gehiagotan sistemak ez die laguntzen babes eraginkorra lortzen.

Zein dira legediak jasotzen dituen babes berezi horiek?

Batetik, “haurdunaldian arriskuagatiko” babesa legoke. Horren bitartez, enpresa bakoitza behartuta dago haurdun dagoen emakume batek bere postuan zein lan zehatz egiten dituen aztertzera. Zeregin horietakoren batek emakumearen edo fetuaren osasunean eragin kaltegarririk izan badezake, enpresak neurriak hartu behar ditu. Adibidez: ileapaindegian lan eginez gero, produktu kimikoekin kontaktuak arriskua sor dezake. Edo, haur txikiekin lan eginez gero, arrisku biologikoak daude (pardela aldatzean, adibidez). Arrisku horiek guztiak ondo identifikatu behar dira eta horren ardura enpresak edo prebentzioko arduradunek dute.

Bestetik, “edoskitze naturalaren” babesa ere jasotzen du legediak. Kasu honetan ere, lanak edoskitzean eragin negatiborik izan badezake, enpresak neurriak hartu behar ditu. Kasu  honetan, jaioberriak 9 hilabete bete arte bakarrik ematen du babesa legeak. Hala ere, 9 hilabetetik gorako haurtxoari bularra emanez gero, beste babes mota batzuk eskatzeko aukera egon daiteke (adibidez, esnea lantokian ateratzeko leku egokiak egotea eta horretarako denbora nahikoa ematea).

Amatasun biologikoaren babes berezi hauek egon daitezen, lanak sortu behar du haurdunaldian edo edoskitze naturalean arriskua. Hau da, norberaren haurdunaldiko gaixotasun edo arriskua bada (goragaleak, preeklampsia…) ez litzateke babes berezi hori aplikatuko. Lanak arriskua sortzen duela ikusiz gero, pausu hauek eman behar dira: lehenik, lanpostua egokitzea posible ote den ikusi behar da (gaueko txandak edo txandakako lana egiteari utziz, adibidez). Lanpostua egokitzea ezinezkoa bada, beste postu batera mugitu beharko litzateke emakumea. Eta, azkenik, hori egitea ere ezinezkoa bada, lan kontratua suspenditu eta Mutuaren bitartez tramitatu ohi den “prestazio ekonomikoa” jasotzeko aukera dago. 

Zoritxarrez, hainbat oztopo topatzen dituzte emakumeek lantokian amatasun biologikoaren babesa bilatzerako orduan.

Hasteko, enpresa askotan laneko arriskuen prebentzioari dagokion ebaluaketa ez dago eginda, edo ebaluaketa ez da zuzena edo ez dago osatua. Hau da, emakume konkretu horrek egiten dituen lan zehatz guztiak ez dira ondo jasota egoten batzuetan eta, ondorioz, lanpostu horretan arriskurik ez dagoela ondorioztatzen da edo arriskuak oso txikiak direla, modu okerrean. Adibideekin hobeto uler daiteke. Demagun “arkitekto” kategoria duen emakume batek administrari lanak bakarrik egiten dituela jasotzea dokumentuetan, baina errealitatean obretara joaten da eta arrisku fisiko oso larriak jasaten ditu. Edo demagun emakume bat “dendako saltzaile” izatea nominan, baina gero denda horretako garbiketa egitea produktu kimiko erasokorrekin eta arrisku hau ez azaltzea “ofizialki”.

Bigarren oztopo nagusia burokrazia izan ohi da, hau da, emakume batzuk haurdunaldiko arriskuagatik prestazioa eskatu nahi izaten dute Mutuan, baina izapideak egiterakoan hainbat txosten bete behar dira eta bidean utzi egiten dute beharrezkoa informazioa lortzea zaila egiten zaielako. Gainera, Mutuara eskaria egitera iritsi arren, batzuetan, oso berandurako onartzen zaie “Mutuako baja” eta emakume batzuk, etsituta, Osasun publikoko baja eskatzera behartuta ikusten dute euren burua. 

Kasu batzuetan, emakume batzuk enpresaren edo Mutuaren aldetik euren egoeraren balorazioa atzeratuko denaren beldur izaten dira (batzuetan eskariak egiten hasi eta burokrazia horretan honezkero hainbat aste pasa dituztelako) eta, beraz, osasun sistema publikora mediku baja eskatzera, egoerak gainezka egiten dielako eta lanera joatea arriskutsua izan daitekeela ikusten dutelako. 

Azkenik, lanak osasun mentalean duen eragina nola ebaluatzen den ere mahai gainean jarri behar da, izan ere, arrisku “fisikoak” objektiboagoak direla dirudi (adibidez, produktu kimikoak erabiltzea edo kolpeak jasotzeko arriskua). Beraz, nola ebaluatzen dira lanak sortzen dituen arriskuak osasun mentalean? Bada, berez, “arrisku psikosozial” gisa agertu beharko dute laneko arriskuen txostenetan. Baina, zoritxarrez, laneko estresa eta presioa zein parametrorekin neurtzen diren ikusi beharko dugu eta arlo horretan oraindik badago lana egiteko.  Esan bezala, amatasun biologikoaren babesa gai kolektibo gisa ikusten ez denaren sentsazioa dut. Hau da, emakume bakoitzaren “arazo indibidual” gisa tratatzen ditugu egoera hauek, “kolektiboki” arduratu beharko gintuzketen gai gisa ikusi beharrean. Ama haurdunaren osasuna edo jaioberriaren ongizatea ez dira emakume bakoitzaren ardura, gizarte osoarena baizik. Egungo sistemak bere oztopokoak dituen arren, amatasun biologikoa berariaz babestu behar den egoera dela argi jasotzen da legedian eta, beraz, agente guztion ardura da babes hori modu eraginkor eta ez-gatazkatsu batean aplikatzea