ELGA eta eskolaratze adina

Duela aste batzuk argitaratu zuen Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak (gaztelerazko OCDE) bere Education at a Glance 2018 txostena. Horretan oinarrituta hainbat egunkarik ateratako artikulu eta editorialei erreparatuta, datuon irakurketa patxadatsuagoa egin eta partekatzeko beharra sentitu dut.

Ziurrenik nonbaiten irakurriko zenituzten honako titularrak: “Haurtzaindegietan lehenago hasteak haurren emaitza akademikoak hobetzen ditu” edo “Haurrak 3 urte baino lehenago eskolaratzeak notak hobetzen ditu”. Berri hauek guztiak ELGA-k argitaratutako txosten batean oinarritzen omen dira, baina nork ateratzen ditu titularrak? Irakurri eta aztertu al dute 90 orrialdeetako txostena? Datu soziologiko eta demografiko hauek nahikoak al dira ondorio horiek ateratzeko?

Urteak daramatza ELGA erakundeak hezkuntzari buruzko datuak pilatzen, aztertzen eta argitaratzen. Aurtengo txostenaren aurkezpen hitzaldiko esaldi batek beraien lanaren egitasmoa oso modu polit batean azaltzen du: “Pertsona oro arrakasta potentzialarekin jaio egiten da eta hori hazi, garatu eta gizarteratzeko aukera merezi du”.

Helburua zilegi eta beharrezkoa da. Hezkuntza gizarteratze arrakastatsu baten giltza denez, saia gaitezen hori bermatzen eta eskola porrota ekiditen. Datuak estatu mailan nahiko argiak dira zentzu horretan. Populazio aktiboaren (25-64 urte) %33,8ak oinarrizko bigarren hezkuntza baino titulazio altuagorik ez du, Europar Batasunean % 14,4 den bitartean. Bigarren hezkuntzako tituludunak (Lanbide heziketa eginda) Espainan %23,6 dira (EBean %43,94). Eta ikasketa unibertsitarioak dituztenen kopurua nahiko pareko dago (%42,6 eta %41,7).

Beraz, kontutan hartuta hezkuntza dela gizarte igualitarioagoa sortzeko giltza eta gurean zenbat jende gelditzen den bere hezkuntza mailagatik lan munduan baztertuta, argi dago egoera iraultzeko lana egin beharra dagoela. Eta lana egin ahal izateko dirua ere jarri beharko da, izan ere, momentu honetan Espainan ikasle bakoitzeko Europar Batasunean baino %14 gutxiago gastatzen da eta hezkuntzan BPGren %4,4 gastatzen da, EBak %4,6 eta ELGAko partaideen batez bestekoa %5a izanda.

Galdera da: non egin behar da lan hori? Non jarri beharko genuke balizko dirua eta zertarako?

Lehenengo haurtzaroari begirada botatzen diote batzuk. Adibidez, UNESCO-k haurtzaroa babesteko beharra ikusita hainbat herrialdeetan eskolaratze adina 6 urtetik 3ra jaistea planteatzen du bere 2030 Agenda programan, desberdintasun soziala gutxitzeko helburuarekin. Frantzia ere horretan dihardu. (Espainian eskolaratzea derrigorrezkoa 6 urtetik aurrera bada ere, 3 urtetako eskolaratzea ia ia erabatekoa da; %96 baino altuagoa, alegia.)

Egia da bizitzako lehenengo urteak oso garrantzitsuak direla eta pertsonok gure bizitzan berriz izango ez dugun ikasteko gaitasuna dugula. Agian gaitasun hori probestu nahian, ELGAko ordezkari den Angel Gurriak arestian aipatutako hitzaldian honakoa bota zuen: Haur Hezkuntzako lehenengo zikloan behintzat 2 urte eman duten haurrek 15 urterekin PISA azterketaren zientzia alorrean puntuazio altuago lortzen dute.

Esaldi hori irakurrita, kazetari askok beraien berrirako titular deigarria ziurtatuta ikusi zuten eta, ondoren, antzeko berrien ugaritzea suertatzen da, sakontasunik gabeko “kopiatu eta itsatsi” errazaren ondorioz. Orain, gainera, aurrekontuak sinatzeko garaian gaude, eta berehala pentsatu dezakegu gure hezkuntza sistema (eta beraz gizartea) hobetzeko egin behar duguna 0-2 urteetan diru gehiago jarri eta erabateko eskolaratzea ziurtatzea dela. Baina hori, datuetan oinarrituta ez egoteaz gain, ondorio kaltegarriak ere izan ditzake.

Lehenik eta behin esan beharra dago haurtzaindegi adinetik PISA azterketa egitera bitartean hamaika aldagai arrotz agertu daitezkeela ikasleen bizitzan. Egia da lagin handiak aldagai arrotzen eragina gutxitu egiten duela, baina datu sozio-demografikoak ez dira nahiko garapen kognitiboaren ikuspegi longitudinala irudikatzeko.

Ondorio horietara heltzen diren ikerketak aztertu eta gero topatzen dugu, adibidez, emaitza akademikoetan hobekuntza nabaria dela jatorri sozio-ekonomiko baxua duten familien kasuan, edo eta PISAk neurtzen duen zientzia arloan bakarrik eman dela, ez hizkuntzan, adibidez. Datuak, kasu hauetan, ez dira inolaz ere argiak erabat. Datuak irakurtzeko orduan, gertatu ohi den bezala, ateak adina maratila ditugu.

Betidanik jakin izan dugu porrot akademikoan aldagai esanguratsuena familiaren maila kultural eta sozio-ekonomikoa dela. Hau da, aukera gehiago dago hezkuntza maila gorenetara ez iristeko gurasoek ere goi mailako hezkuntza ez badute.

Eta, era berean, jakin badakigu Haur Hezkuntzako lehenengo zikloan haurrak matrikulatzen dituzten familiak, gehienetan guraso biak etxetik kanpo lanean dituzten familiak direla, hots, maila sozio-ekonomiko ertaina edo altua izateko aukera gehiago dituzten familiak.

Beraz, 0-2 urteko gelen erabiltzaileetan arrakasta akademiko tasa altua topatzea ez da harritzekoa. ELGAko ordezkariak esaten du maila sozio-ekonomikoa antzekoa zela ziurtatu zutela, baina horretarako kontutan hartu duten aldagaia (ikastetxe berean matrikulatuta egotea) ez da nahikoa, ikastetxe berean aldakortasun handia egon daiteke eta, ziurrenik, 0-2 hautua egin duten familien artean eta egin ez dutenen artean ezberdintasunak egongo dira ikasketen maila edo maila sozio-ekonomikoari dagokionez.

Estatu mailako egunkari batek bere artikuluak jasotako kritika guztiei erantzun behar izan zion, datuak hain erabatekoak ez zirela onartuz. Beste askok, ordea, idatzirik utzi dute sasi-egia.

Eta sasi-egia kaltegarria balitz?

Psikologiak aspaldi utzi zuen argi bizitzako lehen urteek duten garrantzia. Momentu horretan garatzen ditugun lotura afektiboek gure bizipenak kudeatzeko gaitasunean eragingo dute, hots, gure izaera eta garapenaren arlo guztietan. Hain garrantzitsua izanda, ulertzekoa da estatuak bere politikekin babestu nahi izatea. Baina ez al dago beste aukerarik, Haur Hezkuntzaren lehen zikloa indartzeaz gain?

Lehen haurtzaroaren zaintza eskolak hartzea, familia beharrean, azken honen ahultasunerako da. Azken urteetan eskolak geroz eta eskumen handiagoak hartu ditu, familiaren kaltean (hezkuntza emozionala, hezkuntza afektibo-sexuala, balioen hezkuntza…hau badirudi eskolari dagokiola). Gainera, azken urteetan familia instituzio bezala asko ahuldu da: familia zabala sakabanatu da, familia nuklearraren isolamendua, lan eta kontsumo merkatuei erantzun beharra… Indarra galtze honi gaur egungo gurasotasunak duen exijentzia maila gehitzen badiogu gurasotasuna gainkarga bezala bizitzera errez iritsi gaitezke, eta gainkarga hori arintzeko 0-2 zerbitzuak geroz eta gehiago erabiltzen ditugu. Baina, hori ere estatuarengan delegatzen badugu, zer gelditzen zaio familiari? Zein da bere funtzioa gure gizarteko instituzio zaharrena izanda?

Beraz, OCDEko kide maiteak, ondo dago lehenengo haurtzaroaz kezkatzea. Benetan zaindu beharreko adina da. Baina agian, eskola indartu baino, familia indartu dezakegu, ezta?

Zuen txostena irakurtzen Finlandiaren kasua ikusten dut eta hainbat estadistiketan kendu behar izan duzuela antzeman dut, bestela datuak hain esanguratsuak izango ez liratekeelako. Eta bere ezaugarriak ikusten baditugu hara non, derrigorrezko eskolaratzea 7 urtetan hasten da, Haur Hezkuntzako erabiltzaile tasa baxuenetarikoa da eta hala ere PISA azterketetan puntuazio altuenetarikoak dituzte. Zerbait ondo egiten ari dira.

Atxikimendu teoriak oso argi uzten du lehen loturen garrantzia. Ziurrenik, gurasotasun baimenek lotura afektibo horiek kalitatezkoak eta egonkorrak izatea du helburu, familia indartzeaz gain. Finlandian gurasotasun baimen luzeak guraso bientzako parekoak dira. Dena ez dute ondo egingo, baina gure egoera beste herrialdeekin konparatzerako orduan, aukeratu dezagun norekin nahi dugun alderatu.

Elkarrizketa Koldo Gilsanzekin artikulua oinarri hartuta