Artikuluak eskola etapen arteko igarobideen inguruan eraikitako ezagutza partekatu nahi du, prozesu hauek ulertzeko eta gure seme-alaben bidelaguntzarako gako batzuk mahaigaineratuz. Mezu nagusietako bat da igarobideak, gurasoontzat ere, ikasteko eta garatzeko aukerak ireki ditzaketela

Eskola etapa aldaketei ikasturteko momentu puntualetatik harago begiratzen

Lankideen lan itzelari esker asko ikasi ahal izan dut eskola etapen arteko aldaketa edo igarobideen inguruan. Ikerketa lan sendo eta sakonen ondorioz, igarobideen inguruan eraikitako ezagutza partekatuz joan dira, eta hurrengo ikasturteetan ere, gaiaren inguruan ikertzen eta lanean jarraitzeko konpromisoa hartu dute. Talde horretara batu naizenetik, esparru akademikoari begira jartzeaz gain, familiok osatzen dugun itsaso edo alde honetara begira ere jarri naiz. Lerro hauetan eskola etapen arteko igarobideen inguruan ikasi ditudan hainbat gauza konpartitu nahiko nituzke. Norbaitek pentsa lezake ikasturte amaiera edo hasiera samarrean hobeto kokatuko litzatekeela gaia, baina testuan ikusiko dugun bezala, eskola etapa aldaketak ez dira momentu puntual batera mugatzen. Guraso gisa, eskola etapa aldaketa prozesuak igarotzen ari zareten familien ahotsak gustura jasoko nituzke, gustura elkarrizketatu eta entzun. Lehen puntutxoa jartzera animatuko naiz, eta gero bideak jarriko gaitu harremanetan, horrela badagokio.

Zer dira eskola etapen arteko igarobide prozesuak?

Eskola etapen arteko igarobideez aritzean, kasu honetan, eskola-etapa batetik besterako trantsizio prozesuaz ari naiz. Aldaketa prozesuaz. Gaiaren garrantzia kokatzen dut igarobideek ikasleen, gure alaba eta semeen, bizitzetan duten eragin nabarmenean.  Honekin lotuta, gaurko ekarpenaren bidez nahiko nuke prozesu hauek ulertzeko eta gure alaba eta semeen akonpainamendu edo bidelaguntzarako gako batzuk mahaigaineratu.

Hezkuntza etapa batetik besterako igarobideaz hitz egitean sarritan arreta jartzen da alderdi akademikoan, eta gainera umeak eremu akademikoan egin beharreko egokitzapenaren ikuspegia gailentzen da (zeregin, karga, metodologia, ikasteko modu berriak… bereganatzeko ahaleginean jartzen da arreta). Honen aurrean, ikerketa batzuk esaten dute haur eta familia batzuk ez direla inoiz egokitzen. Gainera, aldaketa prozesu hauek dimentsio eta alderdi askotarikoak izan ohi dira. Horregatik badago igarobideak ulertzeko korronte indartsu bat zeinak zalantzan jartzen duen ea haurra den eskolara egokitu behar dena edota eskola/komunitatea bera haurrari.

Interesgarria da igarobide edo trantsizio aldiei guraso gisa begiratzen diogunean, prozesu honek dimentsio ugari barnebiltzen dituela aintzat hartzea: dimentsio psikologikoa, soziala, identitateari lotutakoa, erlazio edo harremanei dagokiona, besteak beste. Hau da, ulertzea igarobide prozesuek astindu bat suposatzen dutela, eta testuinguru berriekin loturiko kanpo aldaketa batzuk emateaz gain (egiteko modu berriak, talde eta irakasle berriak, ordutegiak, espazioak….) barruan ere aldaketak ematen dira. Adibide bat litzateke lehen hezkuntzako (LH) azken etapetan ikaslea eskolan beste ume batzuen erreferente rola eduki izana, eta ondoren Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan (DBH) sartzean, berriz, ikasle txikiena izatera pasatzea. Aldaketa hori barnean (identitateari lotutakoa) eta kanpoan (harremanei dagokiena) gertatzen da. Honek, denbora eskatzen du. Ez da ikasturte hasierara mugatzen den zerbait. Ez da une puntual batean egiten edo ematen den zerbait. Eta eskolatik haratago etxean, herrian… bizi dituen egoerek ere baldintzatu dezakete.

Oro har, eskola etapa-aldaketek urduritasuna eta ziurgabetasuna sortzen dute. Umeengan eragiteaz gain, familian ere aldaketak eragiten dituzte etapa aldaketek (ordutegiak, harremanak, eskola kultura…). Beraz, familia ere aldatzen den/ari den sistemaren parte gisa ulertu behar da. Honekin lotuta, hainbat ikerlanetako emaitzek erakutsi dute, askotan familiek umeek baino antsietate maila altuagoz bizi dituztela igarobide aldiak; honek, umeengan eragin zuzena duelarik. Adibidez, guraso batek igarobidearen aurrean irakasle berrien edo metodologia berrien inguruko kezka handia adierazten badu (nahiz eta haurraren aurrean ez izan), haurrak, kezka hori hauteman eta, bere hasierako ilusioa gal dezake, antsietate maila altuagoz biziz prozesua.

Zertan oinarritu gure bidelaguntza?

Azken ideia edo kezka honek bultzatu nau gaurko ekarpena idaztera. Gaur helarazi nahiko nukeen mezu nagusia da, eskola etapen arteko igarobideak, gurasoontzat ere, ikasteko eta garatzeko aukerak ireki ditzaketela. Ez dute bere horretan zertan zerbait negatiboa izan. Ildo honetan, gure begirada apur bat doitzeko, askotan esplizitatzeko aukera izaten ez dugun hainbat printzipio lehen lerrora ekartzetik has gaitezke:

  • Hezkuntza etepen arteko igarobide prozesuetan, protagonistak bestelako igarobide prozesu edo momentuak bizitzen egon ohi dira (nerabezarora trantsitatzen adibidez)
  • Prozesu konplexuak dira eta ez dira linealak izaten, joan-etorriak egon ohi dira, aurrerapauso eta atzerapausoak aldi berean, edo alderdi ezberdinen artean ezberdintasunak (eremu akademikoan, sozialean, emozionalean…). Adibidez, haur batek, hasiera batean, heldutasun eta independentzia handia erakutsi dezake eskola etapa berrian, baina gero, etxean, beste jarrera batzuk azaldu ditzake, aurretik bizi izandako beste bizitzako fase batzuetako hainbat jarrera adibidez, babes seguruaren beharra adierazteko
  • Zinez garrantzitsua da umeak beren igarobide prozesuen protagonista direla sentitzea
  • Igarobide prozesua modu positiboan bizi ahal izateko, pertsona bakoitzaren beharrak ezberdinak izango dira. Eta horregatik da funtsezkoa haurren protagonismoa bermatzea, esateko dutena eta sentitzen duten hori azaleratzeko aukera izan dezaten
  • Familien artean, askotan kezkak partekatzen ditugu, baina familia bakoitzaren beharrak ezberdinak dira
  • Osasungarria da onartzea kasu batzuetan ume zein familien ezaugarri eta beharrak direla eta, laguntza edo apoio jarraiak jaso beharko dituztela
  • Gurasoontzat igarobideak gertaera emozionalak ere badirela ez ahaztea: umeen emozioez gain, gureak ere kudeatu behar ditugula. Kudeaketa honek haurraren esperientzian ere eragina izango du eta
  • Umeek gurasoen babesa dutela sentitzea zinez garrantzitsua izango da
  • Alderdi akademikoetan barik, arreta umearen ongizate globalean jartzen saiatu behar gara

Praktikara eraman ditzakegun hainbat gako

Printzipio hauek ipar hartuta hainbat praktika burutu ditzakegu:

  • Eskolak igarobideei lotuta antolatzen dituen ekintzetan parte hartzea (bisita, hitzaldi, tailerrak….)
  • Guraso gisa, gure alaba eta semeen igarobide aldietan nola lagundu ez dakigunean eskolan laguntza eskatu dezakegula; zer egin dezakegun, zer galdetu diezaiekegun irakasleekin partekatuz…
  • Gurasook sentitzen badugu umeen inguruan informazio esanguratsua eman dezakegula gure ekarpena egitea oso lagungarria izango da. Ez dugu informazio jasotzailearen paperean gelditu behar
  • Gure alaba eta semeekin elkarrizketarako espazio etengabea ziurtatzea, eta prozesu honi leku egitea: nola sentitzen den galdetu, beretzat zer aldatu den, zertan sentitzen dituen zailtasunak, zer gustatzen zaion gehien, beldurrak, espektatibak…
  • Umeen sentimenduak modu irekian entzun, epaitu edo gutxietsi gabe “ez da zer gertatzen”, “ez da hainbesterako”. Inportantzia eman, “ulertzen dut urduri egotea, aldaketak zailak izan daitezke” bezalakoen bidez, esaterako. Umea eskolan lagun berririk ez duelako kezkatuta badator: “Ez da zer gertatzen, bihar baduzu beste 20 lagun egiteko” esan beharrean, beste erantzun bat proposatu daiteke: “Ulertzen dut frustratuta egotea, aldaketak zailak izan daitezke”. Horrela, sentimenduari inportantzia ematen zaio
  • Aldaketei aurre egiteko estrategiak erakutsi: lasaitzeko teknikak, laguntza eskatzeko moduak
  • Ahal den heinean oinarri segurua eskaini dezaketen errutina edo antolaketa moduak mantendu etxean: atsedenerako, elikatzeko, hitz egiteko, ikasteko
  • Eremu akademiko, nahiz sozial edo emozionalean zailtasun edo korapiloren bat identifikatuz gero, ez utzi denbora pasatzen, komunikazio bideak ireki eskolarekin
  • Igarobide aldiaz termino positiboetan hitz egin: ez bakarrik atzean uzten den etapa edo bizipen gisa. Gauza positiboen zerrendak egin, erronkak esplizitatu ditzan lagundu, beldurrik eta presiorik sartu gabe (“dagoeneko 6 urte dituzu… hurrengo urtean ikusiko duzu” eta antzeko mezurik gabe).
  • Bere lorpenak balioan jarri (ez bakarrik akademikoak)
  • Anai arreba, senitarteko edo lagunen arteko konparaketak saihestu

Testuinguruak zainduz

Eskola etapen arteko igarobideak ez dira aldi puntual batean, edo ekintza puntualen bidez eskolari erraztea dagokion zerbait. Gure alaba eta semeen eskola bizitzaz loturik daude; eta beraz, guri ere badagokigu prozesu hauetan ahal duguna egitea.

Esandakoak laburbildu beharko banituzke, Irati Sagardia lankidearen hitzok ekarriko nituzke: igarobideak ikaskuntza eta garapenerako aukera gisa ulertu behar ditugu, baina horretarako, testuinguruak ondo zaintzea ezinbestekoa izango da.