Mende honen hasieran, Euskal Autonomia Erkidegoan etorkinen seme-alabak A ereduan matrikulatzen ziren nagusiki. Hainbat kezka eta kritika adierazi ziren, desoreka horrek epe erdian izango zituen ondorioengatik, euskal gizartearentzat zein ikasleentzat beraientzat.

Hurrengo urteetan ikasle horiek, gehienak, pasatu ziren D ereduan matrikulatzera, D eredu publikoan nagusiki. Zergatik? Euskal gizarteak –eta bere hezkuntza administrazioak– horrela nahi izan zuelako. Tristea da, baina, eskola segregazioaren bidez gertatu dela, gure sistemaren ezaugarri tamalgarria: ikasle horiek D ereduan bai, baina aparte, kasu askotan.  

Honezkero badakigu etorkinen seme-alabak kontuan hartzeko faktore bat direla euskararen biziberritzearen prozesuan. Ez bakarra ez garrantzitsuena ziur aski, baina bai oso kontuan hartzekoa. Sinbolikoki eta pragmatikoki. Jatorri autoktonoen jaiotza-tasa baxua ezaguna da eta, aldi berean, 2022.an EAEn jaiotakoen %30ek ama atzerritarra izan zuten.

Euskarak ume horiek behar ditu eta ume horiek euskara behar dute. Baina ondo ikastea erabakigarria da, erabilerari begira eta eskolan ikasteko ezinbesteko tresna delako. Eta zein dira horretarako baldintzak? Familiarena ez den hizkuntza batean daude eskolatuta, badakigu. Gainera: 

–Eskualde nagusiki erdaldunetan bizi dira etorkin gehienak eta beren seme-alabak, Xabier Aierdik noizean behin gogorarazten digun bezala. Nola konpentsatu hori?

-Aisialdia izan daiteke modu bat. Baina ikerketek esaten digute eskolaz kanpoko denbora ere diferentziala dela. Egoera ekonomiko hobea dutenak ordaindutako klase partikular ugaritara joaten dira (ingelesa, musika, dantza…), desabantailan daudenak ez bezala. Lehenengoek, bestalde, askoz gehiagotan erabiltzen dituzte ordaindutako errefortzu klaseak eskolan zailtasunak dituztenean (euskara, mate, fisika…).

–Kirol eta jarduera ludikoak ere diferentzialak dira. Apuntatzea, ekipazioa, federatzea, irteerak eta bidaiak egitea… ez dira poltsiko guztientzako gastuak. Pena, zeren euskaraz sozializatzeko aukerak denei datozkie bikain, eta batez ere desabantaila linguistikoan daudenei. Bestalde, merkeak edo dohainik diren jarduera batzuetan etorkinen umeak baino ez dira apuntatzen.

-Kirola eta jarduera ludiko batzuk denon eskura daude, dohainik edo ia dohainik direlako. Zoritxarrez  ez dago beti bermatuta begiraleak, entrenatzaileak… euskaraz aritzen direnik, kasu askotan euskaraz dakiten arren.

 -Ikerketek esaten dute ikasketak dauzkan ama bat izatea eskola-arrakastarako faktore nagusia dela. Eta presentzia, denbora eta patxada duena, gehituko nuke. Eskolako etxeko lanak egiteko, amaren laguntza beharrezkoa bada, arrakala handitzen joango da.    

–Zein informazio jasotzen dute familiek beren euskararekin lotuta? Bermatuta dago azalduko zaiela inguruaren egoera soziolinguistikoa, eskolako denbora ez dela nahikoa (eta telebista, pantaila txikiak, eskolaz kanpoko jarduerak… euskaraz ere komeni direla), gako garrantzitsuak zeintzuk diren, etxean nola lagundu ahal duten?

–Familien parte-hartzea ikastetxean beste faktore bat da eskola arrakastarako, baina parte-hartze hori ez da oso altua hain zuzen gehien beharko luketen ikasle batzuen gurasoen kasuan. Bultzatu eta errazteko baliabiderik al dago?

–Etorkin gehienak ikastetxe segregatuetan ari dira ikasten. Arrazoiak? Pobreak dira, etorkinen seme-alabak dira, haietako asko arrazialitatuak dira, euskararekin eta euskal kulturarekin ez dute kontakturik izan… Kapital ekonomiko-sozial-kultural-linguistiko eskasa dute gure sistemaren parametroen arabera. Nola eraikiko dute ikasle horiek euskararekin eta euskal gizartearekiko atxikimendua? Norekin elkarrekintzan?

-Konplexutasun sozialarekin lan egitea aberasgarria bezain exijentea da irakasleentzat. Konpetentzia behar dute hizkuntzan eta metodologian. Formazioa eta edo proiektuak garatzen ari dira eta gehiagoren premia dago. Baina ekipoak ez dira egonkorrak, batez ere konplexutasun handiko ikastetxeetan. Aurrera pausuak eman dituzten irakasle dezente ez dira datorren urtean ikastetxean egongo.

-Ikastetxe konplexuek etengabe aldarrikatzen dute baliabide humano gehiago behar dituztela. Baina azken egunotan murrizketak salatzen ari dira batzuk. Ikasleek pairatuko dituzte gabezia horiek. Irakasleen kasuan, norberaren lana ezin ondo egiteak egonezina sortzen du eta ez du laguntzen talde finkoak sortzen.

–Ikasle batzuk heltzen dira sistemara 10-12 urte baino gehiago dituztenean. Horientzat ibilbidea malkartsuagoa da eta arlo horretan sentitzen da nagusiki baliabideen premia.

-Gure gizarte hegemonikoki zuri honek ume eta gazte asko arrazialitatzen ditu, eta atzerritar moduan (beraz, ez oso ondo) tratatzen ditu. Magrebtar itxura izatea garesti ordaintzen dute hemen, adibidez, nerabe batzuek. Diskriminazioa pairatzeak ondorio emozionalak eta sozialak ekartzen ditu.

-Ildo berean, ikasle asko, batez ere arrazializatuak, ez dira inoiz “bertako” moduan ikusiak. Baina, horren ondorioz, haiek ere atzerritar sentitzera heltzen badira, zertarako ikasi euskara, inoiz propioa izango ez den hizkuntza?

–Atzerritar familien etxeko hizkuntzek ez dute ikastetxe guztietan gutxieneko arretarik jasotzen. Oinarrizko elkarrekikotasuna etikoa eta estrategikoa da eta etxeko hizkuntzekiko estimua keinuen bidez adierazi behar da. Eta familia etorkin askoren etxeko hizkuntza gaztelania dela ahaztu gabe.

Zerrenda luzea. Jakina, aipatutako oztopo horietako asko ez zaie soilik etorkinen seme-alabei agertzen, baina maiztasun gehiagorekin bai. Eta oztopo horien ondorioak agerian daude: ez soilik eskola arrakastaren terminoetan; euskararen jakintza, atxikimendua eta erabilera ere jokoan daude, eta euskal gizartearekiko atxikimendua ere bai.

Ez da nahikoa etorkinen seme-alabak D ereduan matrikulatzea. Hainbat arlotan jarri beharko da arreta gehiago. Euskararen biziberritzearen bidean ikasle hauek ere nahi baditugu, hobe tranparik ez egitea, ez haiei ez gure buruari.  

Azken aldi honetan adierazpen lerro bat ikusi dugu, lur azpian dagoena eta noizean behin azaleratzen dena: etorkinak eta euskara kontrajartzen dituena. Erne, etorkinak ez dira euskararen etsaiak; etorkinak horrela kontsideratzea da benetan euskararen etsaia. Etorkinak konplize potentzialak dira, baldin eta horrela tratatzen baditugu. Eta beren seme-alabak oraingo eta etorkizuneko euskaldunak dira.

Artikulu hau Amelia Barquinen kinka blogetik ekarri dugu guraso.eus era. Aldi berean Berria egunkarian argitaratu zen, 2023-9-19. Ikusi hemen)