Azter dezagun zergatik gertatzen zaigun hori, zer ondorio izan ditzakeen eta nola bideratu ditzakegu modu osasuntsuago batez.

Gaur egungo gizartean heriotza baztertu nahian ibiltzen gara. Badirudi Epikuro filosofoaren esaldiaren arabera bizi garela: heriotza kimera hutsa da, ni existitzen naizen bitartean heriotza ez baita existitzen, eta bera existitzean ni ez bainaiz existituko.

Gizarte ukatzaile batean bizi gara. Alde batetik, betirako gaztetasuna bilatzen dugu, besteak beste kosmetika eta estetika merkatuetan hazten doazen diru kantitate itzelak gastatuz. Beste alde batetik, desatseginak diren sentimenduak ez ditugu onartzen, ez publikoki ezta geure kolkoan ere; ez dugu triste egon nahi. Ondorioz, heriotza ahalik eta gutxien aipatzen dugu.

Testuinguru honetan oso zaila egiten zaigu gure seme-alabei gai hauetaz hitz egitea. Ez diegu minik eragin nahi. Are gehiago, edozein motatako sufrimendua ekidin nahiko genieke. Eta gaiak geu ere ukitu egiten gaituenez, ba ezinbestekoa den arte ez diogu heriotzaren errealitateari atea irekitzen, ordurako beranduegi izan daitekeen arren.

Gaur egungo seme-alaba asko mugarik gabe heziak dira, ohartu gabe bizitzak mugak dituela. Argiena, heriotza.

Baina zergatik esan beharko genieke zerbait? Horrek ez al ditu gehiago aztoratuko?

Familia askotan horren beldur dira, eta horregatik semeak duen arraintxoa hiltzen denean arrapaladan joaten dira berri bat erostera, haurra kontura ez dadin. Edo eta amona hiltzen denean haurra lagun baten etxera bidaltzen dugu egun pare batez, dena pasa eta lasaitu arte. Ondoren, etxera bueltatzen denean eta amonari buruz galdetzen duenean zerura joan dela edo bidai bat egiten dagoela esan eta beste gauza batera pasatzen gara.

Horrelako inguru ukatzaile batetan haurrek gehiegi ez galdetzen ikasten dute. Pare bat aldiz galdetuko dute, baina gure urduritasuna antzeman eta ikasiko dute hobe dela horri buruz ez galdetzea. Kanpotik ikusita, galdetzen ez duenez larrituta ez dagoela pentsatu dezakegu, baina haurren buruak ez du horrela funtzionatzen.

Zerbaiten inguruan azalpenak falta direnean eurek sortu egiten dituzte. Hutsa bere burutazioekin betetzen dute, eta hauek errealitateak berak baino aztorapen maila handiago eragin dezakete. Adibidez, haurra amonarekin haserretu daiteke ez delako zerutik jaitsi bere urtebetetze jaira etortzeko, “eta berak badaki non den”. Edo pentsatu dezake aita hil egin dela bera txarto portatu delako (pentsamendu egozentrikoa, oso normala 7 urterarte).

Horrexegatik gomendagarria da haurrek heriotzaren inguruan entzuten eta sortzen dituzten ideia zein bizipenak heldu batek lagunduta lantzea. Lehen ez zen horren beharrezkoa, izan ere haur gehienek ezagutzen zuten baserri bizitza, non oilaskoak eta txerriak lasai asko hil egiten ziren egunerokotasunaren barruan. Gainera, duela denbora gutxi arte senideen gorpuak etxean gaubeilatu egiten ziren, haurrak bertan zeudelarik eta helduen erreakzio eta jokaerak behatu zitzaketelarik.

Gaur, ordea, bizimodua aldatu egin da eta gurasooi dagokigu haurrei azaltzea heriotza zer den. Baina nola azaldu?

Lehenengo ideia da haurrek berezko jakinmina dutela. Ez dugu haiengana joan behar eta hitzaldi fisiologiko-espiritual bat bota. Adi bagaude eurek aterako dute gaia, agian modu zuzenean (“Aita, ze adinarekin hiltzen da jendea?”) ala jolasen bidez (“Nire panpina gaixo zegoen eta hil egin da, baina gero sendatuko dut”).

Gure helburua ez da izango azalpen bat ematea, baizik eta haiek lagundu beraien azalpenak sortzen. Horregatik ikusten dugunean gaia ateratzen dutela momentu aproposa izan daiteke bakuntasunez galdetzeko, berak zer dakien jakiteko (“Eta nola dakizu panpina hilda dagoela?”, “Nola egingo duzu sendatzeko?”).

Aldiz, galdera bat egiten digutenean garrantzitsua da erantzun bat ematea (“Ez dago adin fijo bat, baina normalean jendea oso oso oso zaharra denean hiltzen da”). Ez dugu gehiegi esan behar, esaldi bat eta itxaroten dugu lasai, ea beste ezer nahi duen jakin.

Gezurrik ez dugu esango, horrek gure arteko harremana kaltetu dezakeelako. Baina egi gordin guztia aldi batean ere ez. Egin beharko duguna da esaten duguna bere adinaren araberako ulermen gaitasunari moldatu.

Eta gaiak inplikazio emozional handia duenez arreta jarri beharko dugu gure gorputzak transmititzen duenari. Maitasunez landu beharko dugu gaia, lasaitasunez.

Hau guztia egiteko ez dago momentu konkretu bat. Interesgarria litzateke, posible bada, gertuko norbait hil aurretik heltzea gaiari, adibidez birraiton-amonen argazkiren bat ikusiz eta komentatuz, ala hildako animali bat ikustean… Honek lagunduko die heriotzaren errealitatea onartzen eta, beraz, lehenengo dolua erraztuko du.

Haurrentzat ez du zertan gogaikarria izan, naturala denez gero. Hortaz gure eginkizuna, azalpen tekniko zehatzak bilatzea baino, heriotzari duen naturaltasuna bueltatzea izango da, horrek erraztuko baititu gizarte ukatzaile honetan hil eta agur esateko prozesuak.