Gaurkoan ere azken asteotan izandako bizipen pertsonal bat hartuko dut aitzakia gisa. Sare sozialetan ama batek jasotakoak hartuko ditut abiapuntu. Urte eta erdiko eta lau urteko alaba bi zituen protagonistak. Ez dakit zuek tentaziorik izan duzuen, baina ama honek bai, eta sare sozialetan 18 hilabeteko eta 4 urteko ume batek bere adinean “zer jakin behar duen” bilatzeari ekin zion. Zerrenda amaigabeak aurkitu ostean, bere alabek “ez zekiten hori” zerrendatu zuen berak, eta bere kezka foro batean plazaratu. Beste amek, mezu lasaigarriak bidali ordez, bere alaba eta semeek adin horietarako “(egiten) zekizkiten” gauzak azaldu zizkioten. Pentsatuko duzuen bezala, ama kezkaz beterik gelditu zen eta beste amek egindako zerrendak hartu zituen bere alabekin “lanean” hasteko.

Sentsazioa daukat sarean bila daitezkeen zerrenda hauek nahi baino gehiagotan kontsultatzen direla, eta kaleko elkarrizketa ugaritan ere, zerrendatze horiek oso presente daudela gurasoon arteko hizketaldietan. Azkenaldian inguruko gurasoen artean bada arreta deitu didan gai baten inguruko kezka: beraien alaba eta semeen irakurketa eta idazketa mailarena. Ez irakurzaletasunarena, baizik eta irakurketa eta idazketan nola moldatzen diren eskolan. Guraso hauek 4-9 urte bitarteko seme alabak dituztela esatea ez dago soberan testuingurua hobeto ulertu bide.

Uka ezina da gaur egun, Haur Hezkuntza etaparen amaieran eta Lehen Hezkuntzaren hasieran irakurketa eta idazketa ikaskuntza prozesuek hartzen duten garrantzia eta pisua, eta etxe askotan honek ekartzen dituen burukominak. Ildo honetan, etxe giroan sortzen den presio eta inpresio batzuei aurre egiteko gako txiki batzuk eskaini nahiko nituzke gaurkoan.

Hasteko, testuinguru orokor gisa polita iruditu zait irakurketa eta idazketa prozesuen ikaskuntzaren historiari errepaso txiki bat egitea. Ondorio gisa zera azpimarratuko nuke, irakurtzen eta idazten jakitea ez dira betidanik eta modu unibertsalean derrigorrezkoak izan. Garai historiko bakoitzean irakurtzeak eta idazteak bere esanahi propioa izan dute. Adibide argiak jartzearren, eta batzuk filmeen bidez ezagutu dugun arren, eskribau lanbidearena litzateke adibide bat; eta bestea, egungo gizarte digitalean irakurri eta idatzi aditzek hartu dituzten esanahi berriak. Eskolatze prozesuekin eta irakurtzen eta idazten ikasteko derrigortasunarekin batera, hezkuntza testuinguru askotan irakurketa eta idazketaren “Teknikaren irakaskuntza” errotu zen; baita, teknika ikasi edo menderatzeko zailtasunen aurrean ikuspegi patologizatzailea ere (hau da, porrotaren ardura ikasten ari den pertsonarengan jarriz). Egun, derrigorrezko eskolatze urteak luzatuz joan diren arren, badirudi 4 urte ingurutik hasi eta 20 urte inguru arte egiten den eskola ibilbideak ere ez dituela irakurketa eta idazketaz lotutako helburuak lortzen, hezkuntza etapa bakoitzak aurreko etapari ikasleek dakartzaten maila baxuaren errua botatzea, edo unibertsitateko ikasleei zuzendutako irakurketa eta idazketa tailerrak aurkitzea ohikoa bilakatu baita.

Badirudi guzti honek ez duela gurekin, guraso eta familiekin zerikusirik. Baina gu ere ingurumari horretan katramilaturik aurkitzen gara sarri asko. Konturatu barik, gure motxiletan sama eta presioa; gure seme eta alabek irakurtzen eta idazten ikastea garrantzitsua dela sentitzen dugu, baina askotan ez dugu pentsatzen “zertarako”. Askotan gure alaba eta semeei lagundu guran hortxe ikusten ditugu geure buruak “entrenatzaile”. Guk nola ikasi genuen gogoratu nahi eta lanbro artean ateratzen zaizkigun ideia eta intentzio onenekin laguntzen. Momentuok plazeraz lotutako bizipenetatik askotan urruti samar gelditzen ez ote diren pentsakor

Beraz guri dagokigun hariari  helduz, nola hel diezaiokegu gaiari etxe girotik?

 

Teknikak menperatzeko entrenamenduak alboratu

Gure seme eta alabek egunerokotasunean testu ezberdinekin izan dituzten bizipenetan pentsatu

Bizipen horietatik atera dituzten ondorioak edo hipotesiak entzun eta kontutan hartu

Egoera erosoak, atseginak eta plazera sortzen dutenak sortu

Haur literatura eta ipuinak baliatu

Gurasoak erreferente bilakatu eta irakurketa eta idazketak zertarako balio dezakeen ikustarazten saiatu

 

Irakurketa eta idazketa prozesuen inguruko ikerketa ezberdinetan oinarrituz, eta adibideen bidez aurreko ideiak argudiatzen saiatuko naiz.

  • Haurrek egunerokotasunean esperientzia ezberdinak bizitzen dituzte, eta esperientzia horietan idatzizko testuekin harremana izan ohi dute (jostailuen etiketetan ageri diren letra eta irudiak, beraien jantzietan ageri direnak, kaleko hormetan ageri diren irudiak, kartelak, telebista ikustean ageri diren irudi eta esaldiak, mugikor edo tabletan abestiak ikusi-entzutean, ipuin bat kontatzen zaienean…). Haur batzuk oraindik idatzizko testuak ekoizteko gai izan ez arren, frogatuta dago, idatzizko hizkuntzaren inguruan beraien ideia propioak izan ohi dituztela. Haurrek, elkarrekintza guzti horien ondorioz, pentsatu egiten dute eta beraien hipotesiak eta teoriak ateratzen joaten dira. Puntu honetan gure seme eta alabak berariaz gogora ekartzea besterik ez dugu: txiki txikitatik hasten dira behatzen duten guztiaren inguruan galdekatzen, erantzuteko zailak diren galdera konplexuak egiten, unibertso eta gizakiari buruz teoriak egiten…. Askotan, behatuta bakarrik badakite letra batek bakarrik aurkeztuta, adibidez “a”, ez duela irakurtzeko balio. Beraiek inoiz ez dute “a” bat bakarrik ikusten kaleen izenetan, denden izenetan, yogurra jaten ari direnean etiketan…. Pentsatzen dute irakurri eta idatzi ahal izateko letrak modu “nahasian” agertu behar direla, letra berdin asko elkarrekin, adibidez “eeeeeeeee”, ez duela zentzurik eta ez duela ezer esaten, beste behin ere, bizitza errealean ez baitute horrelako idatzirik aurkitzen. Aurretik ezer landu ez baldin badute, haurrek uste dute hizkiak modu “nahasian edo konbinatuan” agertzeaz gain, kopuru minimo bat behar dela irakurria izan ahal izateko; hau da, “ma” aurkeztuz gero, horrek ez duela ezer esan nahi erantzuten dute. Eta zuzen ari dira. Beraz, zertarako jarraitu banatutako grafemak aurkezten edo errepikatu arazten? Zer lortzen dugu denok ezagutu ditugun “udako edo oporretarako grafia koadernoekin”?

 

  • Eskolatu aurreko eta idazketa eta irakurketa prozesuekin hasi aurretiko esperientzietan arreta jartzea interesgarria litzateke. Ziurtatzea gure alaba eta semeek ahoz goran irakurtzen entzun dutela, idazten ikusi dutela, beraiek intentzioz betetako markak egiteko aukerak izan dituztela, irakurtzeak eta idazteak zentzua zuen egoera sozialetan parte hartu dutela, galderak egiteko aukera izan dutela eta erantzunen bat jaso dutela.

 

  • Ipuinen irakurketari balio berezia eman nahiko nioke. Izan ere, ipuinak ahoz goran irakurtzean gure seme eta alaben arreta gaitasuna landu dezakegu, baita hiztegia ere; baina aldi berean haurrei beraien emozioak, beldurrak, aurkikuntzak, ideiak.. adierazteko aukera zabaltzen diegu, eta are garrantzitsuagoa heldu-haurraren artean harreman afektibo sendoa eraikitzen lagundu dezake. Hau ezinbesteko oinarria izango da, edozein ikaskuntza prozesutan bezala, irakurketa eta idazketa prozesuei aurre egiteko. Ahoz gorako irakurketa beraz, idazten ikasi aurretik testu ezberdinak ezagutzeko modu bikaina da. Ipuinek dituzten ilustrazio, formatua.. dela eta haurrei gaiarekin lotura egitea ahalbideratzen diete, zentzua ematen laguntzen dute, eta gainera baliabide semiotiko pila bat eskaini dezakete (kontatzeko moduen arabera, haurrak partaide bihurtzeko moduak, tipografia ezberdinak ezagutzeko aukerak…).

 

  • Irakurketa idazketa prozesuek, hau da, bidean izaten dituzten bizipenek, marka edo lorratz handia utz dezakete gure txikiengan. Beraz, ahalik eta egoera lasai, eroso eta atseginenak sortzen saiatu behar gara. Irakurketaz eta idazketaz plazerean oinarritutako harremana izatea lortu beharko genuke. Akatsetan zentratu gabekoa, aurrerapauso eta lorpenetan jarriz arreta. Eta horretan helduok izan beharko ginateke erreferente. Irakurtzen eta idazten irakatsiko dieten helduak baino, irakurtzeak eta idazteak zertarako balio dezakeen erakutsiko dizkieten helduak behar dituzte etxean.

Amaitzeko, hasierako “ditxosozko” zerrendetara bueltatuko naiz.  5 urteko haur bat 5000 hitz ezagutzeko gai izan daiteke. Noski, baina hori ez da gakoa. Baizik eta.. zenbat hitz entzun eta ulertu behar izan ditu bere hazkuntza eta heziketa prozesuan horretara iristeko? Beraz gakoa haurren eta gure artean sortzen ditugun elkarrekintza harremanetan dago. Ez ditzagun gure alaba eta semeak ikusten duten bi begi, entzuten duten bi belarri, hotsa ateratzen duen aparatu fonologikora eta orri baten gainean arkatza estutzen duten eskuetara mugatu. Guzti horren atzean, kasu guztietan, pentsatzen duten izaki bakar eta bereziak daude, beraien aurre-ezagutzetara hizkuntza irudikatzeko modu zoragarriak gehitu nahian. Beraz, ez dezagun gal irakurketa eta idazketa prozesuak edo ikaskuntzak izan dezakeen esentzia ia magikoa. (Fija zaitezte zuen seme alabengan… oraindik iritsi ez bada… iritsiko da une bat non aurrean duten zerbait irakurri nahian ikusiko dituzuen, eta modu magiko baten irakurtzeko saiakera horretan soinuak erreproduzitzen hasiko diren, oso modu inkontzientean ahoa mugitzen eta hotsak ateratzen ikusiko dituzue… gozatu momentu magiko horretaz! Eta aurreko nahiz osteko beste guztiez!).