Nerabezaroaren inguruan hitz egin dugu Koldo Gilsanz kolaboratzailearekin. Oinarri moduan berak idatzitako artikulua erabili dugu.
Nerabezaroa ez da aro erreza. Garatu berri ditugun gaitasun kognitiboekin errealitatea interpretatu eta zentzua eman behar diogu, gure gorputza aldatzen ari den bitartean eta gure inguruan gizarte-postmodernoaren balore aldakorrak dabiltzan bitartean. Aro honetan guraso askok zer egin ez dakitela ibiltzen dira, haien nerabezaro urruna ezberdina izan zelako. Goazen ba aztertzera lapikoan dauden osagai guztiak, fenomenoa hobeto ulertzeko.
Egia da gaur egun seme-alaba nerabeak dituzten gurasoen nerabezaroa ezberdina izan zela, nerabezaroa aldatzen ari den fenomeno bio-soziala da eta, hau da, kultura ezberdinetan modu ezberdinetan bizitzen den trantsizio aldia. Gizarte batzuetan ez da nerabezarorik ematen, aldaketa erritualak oso argiak direlako eta horrek oso ondo mugatzen duelako haurtzarotik heldutasunerako aldaketa.
Gure gizartean, ordea, ez dago trantsizio erritual argirik eta gaztetxoek denbora gehiago eman behar dute nerabezaroan, gizartearengandik espektatiba lausoak dituen etapa horretan. Lehen 13 eta 19 urteen inguruan ematen zena orain zabaldu da, kasu batzuetan 10 urterekin hasi eta 20 urteak pasa arte irauten duelarik. Urte horiek, denok dakigun bezala, oso garrantzitsuak dira nortasunaren eraikitze prozesuan.
Nerabeak haien burua ispiluetan topatu nahirik ibiltzen dira, “nor naiz ni” galderari erantzun nahian. Baina gizarteak eskaintzen dizkien ispiluak ez dira solidoak, likidoak eta aldakorrak baizik. Honek eragina izango du prozesu konplexu horretan, eta hori ulertzeak lagundu ahal digu helduon papera argitzen, hein batean behintzat.
Gizarte postmodernoaren ezaugarriak
Gizarte tradizionaletan baloreak eta sinesmenak egonkorragoak ziren, hots, ziurtasunak zituzten. Gauza asko ez ziren zalantzan jartzen eta, hortaz, ispiluak oso irmoak eta iraunkorrak ziren.
Ondoren, garapenaren ondorioz, gizarte modernoetan sartu ginen. Orduan sinesmen erlijiosoak ez ziren horren irmoak, zalantzan jarri genitzake, eta horietan sinistu beharrean etengabeko oparotasun eta hazkundean sinesten hasi ginen. Belaunaldi batek errez gaindituko zuen aurrekoaren bizi kalitatea (edo behintzat, kontsumo gaitasuna). Ispiluak finagoak ziren, apainduagoak, ederragoak.
Gaurko gizartean, ordea, ispiluak arinagoak dira, plastikozkoak ziurrenik, eta iraungitze data dute. Gure bizimoduaren ze ezaugarri dira zehazki nerabeen nortasun eraikitze prozesuan eragina dutenak?
Abiadura handia
Arrapaladan bizi gara. Denak bat-batekoa izan behar du: lagunekin komunikazioa, nazioarteko berriak, erosketak… Testuinguru honetan sariaren atzeratzea, pazientzia eta pertseberantzia erabat ahaztuta ditugu.
Modak ere abiadura handian mugitzen dira eta nerabezaroan haiekin identifikatzen diren pertsonek identitate iragankorrak eta kontsumibleak bizitzen dituzte: hippy, metalero, gotiko, hip-hopero, borroka, hipster, swager, muppies…
Lehenago nerabezaroa merkatutik kanpo zegoen, baina groupie fenomenoa eta nerabeen kontsumo gaitasuna ikusita, asko dira erosle hauei zuzentzen diren produktuak. Honek gizarte post-modernoaren identitatearen paradigmarekin bat egiten du: “Desiratu eta kontsumitzen dudana naiz”.
Teknologia berrien gailentzea
Merkatuko objektu eta bitarteko, teknologia berriek harremanak egiteko modu berriak ekarri dituzte. Gizaki guztiok nahi dugu ikusiak izan eta zerbait partekatzen dugunean sare sozialetan gure ingurukoen erreakzioa bilatu egiten dugu. Nerabeengan desio hau handiagoa da (gogoratu ispilu bila dabiltzala), eta ikusia izateko beharretik ez ikusia izateko beldurrera pasatzen dira. “Zerbait eskegitzen badut eta inork ez badu erantzuten?”. Horregatik nerabeak gai izango dira limiteetatik haratago doazen material polemiko edo pertsonala publikatzeko; ikusiak izan behar dute.
Bestalde, internetek ere gure harreman intimoengan ere eragina du. Nazio Batuen Erakundeak argitaratu berri duen txosten baten arabera, 12 eta 17 urte bitarteko nerabeak dira porno gehien kontsumitzen duen adin taldea. Sexu harremanen hastapenak pantailen bidez ematen dira, pornoan nagusi den eredu matxista eta genitalzentrista zabalduz. Eredu oso pobrea da hori.
Gauza materialen oparotasuna
Nerabe askok ez dute mugarik bizitzen kontsumitzerako orduan. Zerbait izorratu edo atzeratuta gelditu bezain pronto objektu hori ordezkatuko duen objektua agertzen da haien bizitzan. Txikitatik jostailu asko, gehiegi izan dituzte. Badirudi edukitzea izatea baino garrantzitsuagoa dela.
Esfortzurik gabeko oparotasun honek unibertsoaren erdian kokatzen ditu haurrak. Nire lanean ikusten ditudan guraso askok seme edo alabari ehunka euroko telefonoa erosi eta haientzako semeak jada erabiltzen ez duena hartzen dute.
Eta gauza materialetaz gain, aisialdia ere kontsumitu egiten da. Konturatu gabe, heldu eta familien aisialdia kontsumoarekin lotu digute, ondo pasatzeko zerbait kontsumitu beharko bagenu bezala (bazkaldu, zinema, koloredun piloten jolastokiak, shopping…)Gure seme-alabentzat onena nahi dugu, baina horrekin batera bere bizitzan asetzen zailak izan daitezkeen beharrak sortzen ari gatzaizkie. Dirurik gabe ondo pasatzen ikastea garrantzitsua da.
Kanpoko irudia eta gorputza zaindu behar dira
Kanporantz ematen dugun irudia oso garrantzitsua da. Gorputzari historian zehar eman zaion garrantzirik handiena ematen zaio gaur egun: argaldu, gihartu, ilea kendu, ebakuntza egin… Nerabeek ikasten dute haien gorputza direla eta horrekin identifikatzen dira. Horretarako estereotipoekin egiten dute konparaketa eta horrela norbere buruarekiko (edo hobe esanda norbere gorputzarekiko) duten harremana tentsio handikoa da, maitasuna-gorrotoa, ideala eta erreala elkarrengandik oso urruti daude.
Pozik gaude, ondo gaude
Irudia zaintzea garrantzitsua da, pozik eta zoriontsu agertu behar gara. Bi ideal hauek batera datoz. Gure gizarteak emozio desatseginak baztertzen ditu, facebook-en askoz gehiago jartzen ditugu gure momentu onak txarrak baino. Hori dela eta, nerabeek zailtasunak dituzte haien emozio zail ugariak onartu eta adierazteko. Ereduak urriak dira, eta dauden gehienak adierazpen bortitzeko ereduak dira, biolentzia eta oihuak ontzat hartzen dituztenak.
Biolentzia
Gizartean biolentzia ematen da eta egunero ikusten dugu: etxegabetzeak, errefuxiatuekiko tratua… Ikasgeletan ere biolentzia errez agertu daiteke, dagoeneko ez bait da irakaslearen monopolioa. Beste ikasleek ere iraindu, mehatxatu eta jo ditzakete klase-kideak. Gizartean ikusten dutena erreproduzitzen ari dira. Bullying pairatzen duten gazteak normaltasunetik irteten direnak izan ohi dira. Gizartea ere homogenizatzailea da, bere kabuz pentsatzen duena baztertzen du.
Beraz, krisian al gaude?
Krisi ekonomikoaz haratago (edo behar bada horren atzean) baloreen krisia dago. Gaur egun denak balio du (irudi pertsonalean, sexu orientazioan, kontsumitzerako orudan, bizi plangintzan, besteekiko tratuan…) eta nerabeen joera ezarritako ordenaren kontra egitea da. Baina dena onartuta badago, zeren kontra egin?
Dena onartuta dago, baita geroz eta desparekotasun handiagoa izatea gure artean. Gizartea baztertzaileagoa da; dena onartuta dagoenez, mugimendu fanatikoek eta tradizionalistek indar gehiago hartzen dute, gehiegizko aldaketaren beldurrari irteera emanez. Errefuxiatuen krisia II. Mundu Gerraz geroztik izan dugun krisi humanitariorik handiena da eta komunitate internazionalak ez du ezer egiten; onartu besterik.
Hedonismoa garaile
Printzipio bat argi eta garbi gailendu bada hedonismoa da, hots, plazerra bilatzea proposatzen duen ideala. Plazerra sentitzea da munduko gauzarik inportanteena eta gure bizitzari zentzua eman ahal diona. Edo hori da behintzat publizitateak pentsarazi nahi diguna, helburu hori lortzeko moduak saltzen dizkigun bitartean.
Heriotza existituko ez balitz bezala bizi gara. Bizi garen bitartean gauza materialak kontsumitzen ditugu eta gure burua transzendituko duten gauza ez materialez ez gara arduratzen. Era berean, atsekabea eragiten digun edozein errealitate bizi publikotik baztertzen dugu: Mina, gaixotasuna, zahartzea, heriotza… ospitale eta egoitzetan sartzen dugu, badaezpada.
“Plazerik ematen ez duenak ez du balio”, badirudi esaten duela gure gizarteak. Eta aldi berean eskoletan haur eta nerabeei esfortzuaren printzipioa transmititzen saiatzen gara, porrota emaitzat izango duen egitasmo batean: eskola porrota. Gaur egungo heroiak futbolariak eta telebistako pertsonaiak dira;gure ametsak loteria irabazteari baldintzatzen dizkiogu. Testuinguru honetan gazteek ez dute lan munduan txertatzeko gogo handirik eta nerabezaroa luzatu egin da, noski.
Orduan, zer egin behar dugu helduok?
Beraz, egia da nerabezaroa nabarmenki aldatu dela azken 25 urteetan. Gure garaiko erreferentziek ez digute balio eta zaila da seme-alaba nerabeak heztea. Era berean, zaila da gaur egungo gizartean nerabea izatea eta horretan dabiltzan gaztetxoek beraien helduengandik ulergarritasuna eta laguntza behar dute. Eta horretarako nondik hasi? Ba haien testuingurua ulertzen. Pentsatu dezagun denbora batez haien bizimoduan, eta hurrengo artikulu batean komentatuko ditugu egitasmo konplexu honetan lagungarriak izan daitezkeen hezkuntza jarrera eta jokaerak.
Iruzkinik ez "Koldo Gilsanzekin elkarrizketa: Nerabeak gaur"