Kontziliazioaz ari garenean, haur txikiak dituzten familia-eredua datorkigu burura gehienoi, eta familia eta lana bateragarri egiteko laguntza edo neurriez aritu ohi gara. Hitz honi behar bezalako pisua eman behar zaio, izan ere, kontziliazioa gizarte-antolamendua eraldatzeko formula gisa ikusi behar dugu, zaintza-arduren eta soldatapeko lanaren arteko elkarbizitza orekatua bilatzeko helburua dago eta atzean.

Familia eta lana bateragarri egitea errazteko bidean, bi tresna nagusi aipa daitezke: batetik, lan-baldintzetan aldaketak egiteko eskubidea (eszedentzia edo murrizketak, besteak beste) eta, bestetik, diru-laguntza publikoak jasotzeko aukera. Gaurkoan, lehen neurri horiei buruz arituko gara.

Langileak kontziliazio-beharra duenean, enplegatzailearen (enpresa edo administrazio publiko) eta langilearen arteko harremanean elementu berri bat sartzen da, zeinak lan-harreman horren baldintzetan aldaketak egitea ekar dezakeen (lanorduak murriztea, adibidez). Enpresa batek, antolakuntza arrazoiengatik, lan-sistema edo ordutegiak alda ditzakeen bezala, langile batek ere (familia antolatu behar duelako, nolabait esatearren) lan-baldintzetan aldaketan egin daitezen eskatzeko eskubidea du. Eta, eskubide hau, oinarrizko eskubide gisa ulertu behar dela azpimarratzea beharrezkoa da; hau da, ez da langilearen nahi edo apeta moduan ikusi behar. Familiaren (zentzu zabalean) erantzukizun nagusia haurrak zaintzea eta babestea da, eta, haurrek, beren nortasuna harmoniaz garatzeko, familian zoriontasun eta maitasun giroan hazi behar dutela gogorarazten du Nazio Batuen Erakundeak.

Europar Batasunak ere izan du aukera guraso eta zaintzaileen kontziliazio-eskubideei buruzko araudia egiteko, non amatasun eta aitatasun baimenak, lan egiteko formula malguak eta diskriminazioaren aurkako neurriak jasotzen diren. Kontziliazio-politikek emakume eta gizonen arteko berdintasuna erdiesten lagundu behar dutela gogorarazten du, gainera, Europar Batasunak; izan ere, emakume langileak izan dira lanorduen murrizketak edo eszedentziak eskatu izan dituztenak hein handiago batean, horrek euren ibilbide profesionala kaltetzen zuelarik. Familiako zaintzak partekatzea, beraz, emakume eta gizonek lan eremuan dituzten ezberdintasunak gutxitzen laguntzeko neurrietako bat litzateke. Aipatu araudiak, gainera, honelaxe dio:

“Kontziliazioa… erronka handia da oraindik guraso eta familiaren zaintzaren ardura duten langile askorentzat, bereziki ordutegi zabalengatik eta lan-egutegian egiten diren aldaketengatik, eta horrek guztiak eragin negatiboa du emakumeen enpleguan”. 

Teoriatik praktikara salto egitea gustuko dudanez, joan gaitezen harira, egunerokotasunean zer egin daitekeen zehazteko. Ezagunenak diren kontziliazio-neurriak hauexek izan ohi dira: lanordu murrizketa (soldata murrizketa proportzionala dakarrelarik) eta ezsedentzia (lanik ez, beraz, soldatarik ez). Bi neurri hauetariko bat eskatuz gero, administrazio publikoek dirulaguntza bat eman dezakete, baina ez dute inolaz ere diru-galera konpentsatzen. Gauzak horrela, bi mekanismo hauek dakarten kalte ekonomikoa jasanezina bihurtzen da zenbait familientzat. Lanordu murrizketek eta eszedentziek, diru-sarreran duten eraginaz gain, badute beste ondorio bat: lana modu partzial edo osoan egiteari uzten zaio, eta horrek ibilbide profesionalean ere eragin negatiboa izan dezake.

Hau guztia esanda, nire ustez interes handikoa den beste formula honen berri ematea beharrezkoa ikusten dut: lanaldiaren egokitzapena eskatzeko eskubidea. Lan kontratupeko langileen zein administrazio publikoko enplegatuen kontziliazio eskubidea honek aukera zabalak ematen ditu. Eta, zertan datza eskubide honek? Bada, kontziliazio-arrazoiak medio, lan-baldintzak “egokitzea” eska daiteke: adibidez, txanda finko batean lan egitea (txandakako txandetan lan egiten denean), asteburuko txandak ezabatzea edo ordutegi jarraia egitea arratsaldean lehenago atera ahal izateko. Lanorduen murrizketarik ez dagoenez, neurri honek ez du soldatan inolako eraginik (beraz, murrizketa edo eszedentzia hartzeko aukera baztertu dutenentzat erabat egokia da). Legeak ez du mugatzen zein aldaketa eska daitezkeen eta, beraz, kasuan kasu ikusi beharko da ea noraino helduko den eskubide hau (horrexegatik pizten du interes berezia). Hobe ulertze aldera, adibide batzuk emango ditut, epaitegietan jadanik ikusi diren kasu batzuk aipatuz.

Kasu batean, emakume langile batek, lantoki aldaketa eskatu zuen (herri bateko bulegotik beste herri batekora eraman zezatela, alegia), bere etxetik gertuago lan egin eta haurraren zaintza errazago burutu ahal izateko. Epaitegiak bi ondorio oso garrantzitsu eman zituen: batetik, lan zentroz aldatzea, “egokitzapen geografiko” moduan ulertu behar da eta eskubide honetan barne biltzen da aukera hori. Bigarren, enpresako beste langile batzuen eskubideen aurretik, emakume honen kontziliazio-beharra jarri behar dugu; izan ere, kontziliazio-eskubideak oinarrizko eskubideak dira, familiaren babesaren lotuta daudelarik.

Beste kasu batean, gizon batek, adingabeen aita, lanaldi jarraia egitea eskatu zuen arratsaldean haurrekin egon ahal izateko (ordurarte goiz eta arratsaldez egiten zuen lan, bazkaltzeko ordubeteko tartearekin). Aipagarria da, kasu honetan, lehen aldiz kasua ikusi zuen epaileak zera esan zuela: aita honek ez zuela frogatu amak ezin zituenik haurrak zaindu. Epai horren kontra helegitea tarteratu ondoren, goragoko epaitegiak zera erantzun zuen: gizon honek “bere kontziliatzeko eskubide indibiduala” eskatzen duela, eta ez duela garrantzirik jakiteak ea ama (edo familiako beste kideren bat) haurrez ardura daitekeen. Gauzak honela, aitaren eskaria onartu eta ordutegi jarraia egitea onetsi zen.

Azkenik, ezin aipatu gabe utzi, mendekotasuna duten senideak zaintzeko lanaldiaren egokitzapena eskatu zuen emakumearen kasua (kasu honetan, ez daude haur adingabeak tarteko). Langile honek urteak zeramatzan goizeko txanda egiten (enpresak bi txanda ditu, goizekoa eta arratsaldekoa) eta, bat-batean, enpresak arratsaldeko txanda egitera behartu zuen. Bada, bere eskaria sinplea zen: manten ziezaiotela orain arte egiten ari zen goizeko txanda, laguntza behar duten gurasoak eta mendekotasun handiko anaia dituelako, eta egutegi aldaketa horrek antolakuntza guztia berregitea suposatuko liokeelako. Epaitegiak arrazoia eman eta kontziliazioak pertsonaren dignititatearekin lotura estua duen oinarrizko eskubidea dela gogorarazten du.

Laburbilduz, lana eta familia bateragarri egiteko neurri ezberdinen artean norberaren beharretara egokitzen dena aukeratzea ez da lan makala. Esan bezala, lanaldiaren egokitzapena eskatzeko eskubideak aukera oso zabalak eskain ditzake, norberari egokitutako lan-formula bat lortzeko aukera dagoelako. Langilearen eskaria ukatzeko, enpresak pisuzko arrazoi objetiboak jarri beharko ditu mahai gainean, izan ere, kontziliazioa oinarrizko eskubide gisa ulertu behar da eta berau mugatzeko kausak ezin dira nolanahikoak izan. Espero dezagun epaitegi guztiek ildo horiei heldu eta lana eta familia uztartzen lagunduko duten neurrien aldeko apustua egiten jarraitzea.