Mireia Delgado 2014/06/13

Suposatzen dut artikuluaren izenburua irakurtzean, “Mari Errauzkin” destripatu behar nuela imajinatu duzuela, ezta? Hala egin izan dut askotan eta hala egiteko tentazioa izan dut espazio honetan baita ere. Hala ere, beste bide batetik joatea erabaki dut oraingoan. Bihotzaren taupadetatik hain zuzen. Itziar Zubizarretari ikasitako gauzen artean, bat.

Irakurri ditugunak gurekin datoz betirako, kontzienteago zein inkontzienteago izan. Baina entzun ditugunak, kontatu ala irakurri dizkigutenak, bihotzean daramatzagu betirako. Nahiz eta gogoratu ez. Hari honetatik tiraka, txikitan, nire aitak lotaratzeko kontatzen zizkidan ipuinak gogoratzen hasia naiz, duela gutxi. Behin eta berriz kontatzeko eskatzen nizkion amaiezinak ziren horiek. Zatika kontatu behar zizkidan nekeak bultzaturik, lokartzen zelako. Gaur egun, nire ilobari kontatzen dizkio eta une horietan 3 urteko haurrarentzat, mundua nola gelditu egiten den konprobatu ahal izan dut.

Hori gertatzeko, ipuinek indarra behar dute izan. Kontalariaren eta entzulearen artean dagoen harreman afektiboaz gaindi, eta kontalariak izan dezakeen gaitasun komunikatiboaz harago, ipuinak berak, indarra izan behar du engantxatzeko. Badira gaur egun sortzen diren zenbait ipuin indar honen falta izaten dutenak.  Zoragarriak direnak beste ikuspegi batzuetatik, baina emozio aldetik, linealagoak edo planoagoak direnak. Beste elementu batzuk kitzikatzen dituzte.  Eta polit-politak dira. Baina zer daukate ipuin klasikoek, belaunaldiz belaunaldi zentzua izaten jarraitzeko? Korapiloa sortzen dit gai honek. Haritik tira eta tira…

Ukaezina da Hezkidetzaz eta literaturaz hitz egitera goazenean, ipuin klasikoek gure iruditegia hartzen dutela. Askotan uste izaten dugu ipuin horiek (Marierrauzkin, Edurnezuri…) sexismo gehien pilatzen dutenak direla. Aldiz, ezin dugu ahaztu, ipuin klasikoez gure burura datorren hori, askotan, Disney faktoriak egindako pelikuletan ikusitakoa izaten dela. Hau da, enpresa batek testuinguru zehatz batean eta interes konkretuekin, plazaratzen duen produktua.

Eta badira, Disney faktoriak ukitu aurretik, elementu sexistak dituzten ipuinak. Baina pentsatu beharko genuke kontatzeko moduak ere, asko egiten duela. Ez baita gauza bera ipuinaren elementu bat edo bestea azpimarratzea. Pentsa ezazue, kontaketetan zer irudi ematen duzuen etxeko lanen inguruan, adibidez. Askotan balioa kentzen diogu guk geuk, kontaketan. Edo zigor moduan planteatzen ditugunean! Jasotzea, zaintzea, garbitzea… bizirauteko ezinbesteko ekintzak dira. Denonak. Bizitza denona den moduan. Eta zigor lez aurkezten dugunean… fikzioan zein errealitatean… erratuta gaudelakoan nago. Pentsatu horretan. Lan horri buruz egindako propagandan, hain zuzen.

Bestalde, badira, pantaila handira heltzen ez diren hainbat ipuin klasiko. Istorio horietan, askatzaileagoak (nolabait deitzeko) iruditu dakiguken sinboloak agertzen dira. Txikitan entzuten genuen errepertorioa errepasatuko bagenu, harribitxiak topatuko genituzke. Hain ezagunak ez diren horiek. Gure etxean kontatzen ziren bezala, gainera.

Ipuinak hautatzerakoan, detaileetan erreparatu beharko genuke. Pisu handia daukate.  Horietan erreparatu eta kontatzen ditugunean, azentua non jarri ondo erabaki.

Hezkidetzaren aldeko formula ez da inondik inora “ipuin klasikoak kanpora, garaikideak barrura”. Izan ere, ekoizten diren lan literario berri horietan erreparatuz, momentuko kulturaren seme-alabak direla konprobatuko dugu. Eta zoritxarrez, testuingurua ez da batere hezkidetzailea.

Lanak aztertzeko oso erabilgarria eta polita (bere ipuintxoak bezain beste) egin zitzaidan “Los cuentos siguen contando” Adela Turinen lana. Azterketetarako oso baliogarria izan zen. Eta hortik jarraitu nahiko nuke, gaur egungo uztari buruzko diagnostikoarekin. Literatura, haur zein helduen literatura (bi hauen inguruko mugaz hitz egitea beste baterako utziko dugu), amets egiteko, jolasteko, lokartzeko, haserretzeko… balio du.

Horregatik garrantzitsua da gure umeei nolako ipuinak kontatzen dizkiegun pentsatzea. Baina ez politikoki zuzenak diren ipuinak besterik gabe. Nabaritzen delako  ez dela erreala. Ez dira umeen bihotzetara heltzen.

Ez nuke nahi ipuin hezkidetzaile eta ez hezkidetzaileen zerrendak eman. Izan ere, beldurra ematen dit, diagnostikoa, produktuetara mugatzea. Alboetara, gora zein barrura begiratzean, sexista den jendarte bat ikusten dugu. Eta hau ez da ipuinen errua. Ezin zaie ipuinei eskatu, jendartean injustuak diren egoeren konponketa. Hori beste batzuei eskatu behar zaie.

Baina ez dizuet ukatuko ipuinak kontatzeko hautua egin baldin banuen behin, Euskal Herria oraindik politagoa izateko izan zela. Eta horregatik gonbidatzen zaituztet kontatzen, hautatzen, irakurtzen, bertsionatzen… ditugunean, detaileak txekeatzera eta azentua non jarri mimoz pentsatzera.

Eta artikulu honetan, irizpide gutxi batzuk emango dizkizuet horretarako.
-Nolakoak dira pertsonaiak? Nolakoak neskak eta nolakoak mutilak? Zelakoa da egiten zaien deskribapena?-Zeren arabera banatzen da protagonismoa? Nolakoa da protagonista? Zergatik da protagonista? Zer egiten du?

-Nola maitatzen dute pertsonaiek? Modu desberdin batean egiten al dute neskek eta mutilek? Zertan da desberdina? Zein leku dauka maitasunak beraien bizitzetan? Zentrala al da? Nolako maitasuna da?

-Zer egiten dute neskek eta mutilek istorioan? Zein da beraien lana? Nola deskribatzen da lan hau, hau da, ze balio ematen zaio?

-Hasieran, bitartean eta amaieran. Nolako garapena dute pertsonai neskek eta pertsonai mutilek? Zer nolako eragina dute arazoaren konponketan baldin badaukate? Ala soilik daukate eragina arazoaren sorreran?

-Zehazki amaieran erreparatu. Ze jokabide saritzen da? Zein zigortu?