Badira urtean zehar egun jakin batzuk umeei opariak erosten dizkiegunak: urtebetetzeak eta gabonak. Normalean argi izaten dute umeek nahi dutena, eta horrek errazten dizkigu lanak helduoi. Baina tarteka, zalantzak edo dilemak ere sortzen dizkigute. Horietako kasu bati helduko diogu gaurkoak: “pistola nahi dut”. 

Umeak pistola eskatzen digunean, pistola ekartzea komeni da? ala beste aukera batzuk eskaini beharko genizkioke? jostailu edo jolas didaktikoren bat behar bada? 

Lehenengo eta behin jolas edo jostailu didaktiko horien atzean zer egon ohi den ikustea komeni da. Ustez hezitzaileak diren jostailuak sarri helduaren beharrei erantzutekoak izaten dira, umearen jolas beharrari erantzun ordez. Eta helduok zer behar edo zer nahi izaten dugu? Eskolako edukiak lehenbailehen umeak bereganatzea. Horregatik “didaktiko” izenarekin datozen jostailu asko zenbaki eta letren ingurukoak dira.

Umeak badute interesa letrak eta zenbakiak ikasteko, eta ez dituzte arbuiatuko horrelako jolasak. Mundua ezagutzeko gogoa dute, eta munduan letrak aurkituko dituztenez, hauek ere jolasera ekarriko dituzte. Hala ere, komeni da bistaz ez galtzea ze puntutaraino den umearen interesa, eta ze puntutaraino nahi dugun guk umeak letra zein zenbakiak jakitea. Joera honen kontzientzia badugu, errazago identifikatuko ditugu gure beharrak, eta horrek aukera hobea emango digu umearen beharrak ikusteko. 

Umearen beharrak desberdinak izan daitezke, ume bakoitzak bereak. Baina badira joera orokorrak ere: argi izaten dute ze gai nahi duten jolastu (superheroiak, eguneroko errutinak, kirol kontuak, helduen profesioak, animaliak, dinosauroak, esperimentuak, esku lanak…). Interes horiek erabili daitezke oparirako ideiak biltzeko.

Aurreko dilemara itzuliz: pistolak bai? Interesa badu, zerbaitengatik izango da. Pistolekin jolasteak ez ditu umeak hiltzaile bihurtzen. Alderantziz, beren kezka handi batzuk dira heriotza, gorputzaren iraupena, gatazka, indarra, boterea, harremanak… eta jolasak laguntzen dio kezka guzti horiek prozesatzen, dagokien lekua eskaintzen, ulertzen, eta hauen aurrean posizionatzen. Ez goaz pistolen aldeko publizitatea egitera, ez da hori asmoa, baina umearen jolasa ulertu eta onartzearen aldeko aldarrikapena bai egingo dugu. Bere kezkaren baten isla izango da jolasa, eta hori ukatzen bazaio, kezka landu ezinda eta gainditu ezinda geratzeko arriskua dauka. 

Jolasa zentzu honetan ariketa emozionala da, emozio horiei guztiei aurre egiten diena. Gainera, aldi berean, emozio horiekin guztiekin erosoago sentiarazten du umea. Jolasak balio terapeutikoa du, eta beharrezkoa da esperientzia traumatikoetatik pasa diren umeentzat. Ikerketetan ikusi da lurrikara baten ostean jolasean apurtzea eta berriro konpontzea azaltzen dela (Bateman, Danby, & Howard, 2013). Beste adibide bat: EEBB-en “kode-gorria” jolasten dute, EEBB-tan eskolan simulakroak egiten dituzte norbait tiroka sartzen denerako, eta hori jolasean ikusten da, umeek biktimen babesle rola hartzen dutelarik. Jolas sinbolikoak esperientziari forma ematen laguntzen du, horrela esperientzia traumatikoak eztabaidatuz eta ongizate psikologikoa lortzen lagunduz.  Jolasak umeari babestuta eta indartsu sentiarazteko aukera ematen dio, horrela, egoera traumatikoak aztertu eta ulertu ahal izateko beren terminoetan. Umeek boteregabetasun sentsazioari  aurre egiten diote kontrola duten lekuetan, kasu honetan ezkutatutako jolas imaginarioan  (Delaney, 2016). 

Jolaserako gaiaren aukeraketan, materialaz gain, eduki imaginarioa umearen agenda emozionalak gidatzen du, emozioak generatzeko beharrak, arriskua, mehatxua eta haustura; horregatik sortzen dituzte munstroak, animali bihurriak, superheroiak, pertsonaia on eta gaiztoak, lapurrak, piratak, sorginak eta magoak. Pertsonaia hauen bidez, umeek arriskua eta segurtasuna, indarra eta ahultasuna, ausardia eta beldurra, irabaztea eta galtzea bezalako ideiak jorratzen dituzte. Aukera dute mehatxu ezberdinei aurre egiteko: leherketak, sumendiak, lurrikarak, gerra, bahiketak, hilketak, izozteak, berpizteak, ihes egitea. Bereziki ezagunak edo ohikoak dira izaki arriskutsuak, marrazo edo txakurrak, eta umeen jolasean leku berezia dute. Lehenengo kaosa edo mehatxua sortzen dute, eta gero horri aurre egiteko domatu edo kontrolatu egiten dute izakia. Gai ezberdinen bidez katarsi emozionala bilatzen du umeak, arauen inguruan, boterea, gatazkak, kontrola, jeloskortasuna, haserrea, zigorra, justizia, zaintza eta auto determinazioa. 

Ohartzen bagara, umearen buruan dauden kezka hauek, beste neurri eta forma batean, baina helduaren buruan daudenen itxura dute. Ez da kasualitatea thriller-ek horrenbesteko arrakasta izatea bai elaberrietan eta baita pelikula edota serietan ere. Horrek ez du esan nahi horrelako gauzak ikusita hiltzaile bihurtzen garenik, baina gizakiaren kezka orokor batzuei erreferentzia egiten diete, eta hor nonbait, gure barrenetan, zerbait ukitzen dute: heriotza, gorputza, bizirautea… 

Pistola eskatzen digun umeak ere bere barruan izango du kezka edo beharren bat, testuinguru seguru batean esperientzia bizi eta gainditzeko beharren bat, gai sentitzeko behar bat, jolastuz ongizatea berreskuratzen lagunduko dion behar bat. Pistola eskatzeak zer esan nahi du? pista bat eman digula umeak bere buruan gertatzen ari denaren inguruan, bere kezken inguruan. Arakatzeko ate bat ireki digula. Galderak egin diezazkiokegu gaiaren inguruan, segur aski ez du jakingo erantzuten, ez delako kezka kontzientea, baina jolasean ari denean behatzen badugu, ikusi ahal izango dugu zein den bere kezka, nola egiten dion aurre, nola sentitzen den boteretsu larria izan daitekeen arazo batean aurrean, eta nola gainditzen duen bere kezka. 

Bateson, P. (2011). Theories of play. In A. D. Pellegrini (Ed.), The Oxford handbook of the development of play (pp. 41–47). New York: Oxford university Press.

Delaney, K. K. (2016). Playing at violence: lock-down drills, ‘bad guys’ and the construction of ‘acceptable’ play in early childhood construction of ‘acceptable’ play in early childhood. Early Child Development and Care, 187(5-6), 878-895.     https://doi.org/10.1080/03004430.2016.1219853