Aspaldi esan zuen Albert Einstein-ek adimenaren benetako adierazgarri ez dela ezagutza, irudimena baizik. Izan ere, gaurko ezagutzak biharko egunean izango diren hainbat arazo eta egoerari erantzuteko motz geldituko dira.

Erika Landau (1931-2013), psikoterapeuta eta Tel Aviveko Unibertsitateko Sormenaren eta Bikaintasunaren Sustapenerako Institutuko zuzendaria izan zenak azpimarratzen zuen, hezkuntza egoki batek, sormenaren garapena izan behar duela oinarri. Holokaustotik bizirik irtetea lortu zuen emakume handi honek zioen sormena izan zela egoera beldurgarri hartan bizirauten lagundu ziona, tramankuluak asmatuz ikusezin bihurtu eta arretarik deitu gabe oharkabean pasatzeko. Gero, II. Mundu Gerra amaitu ondoren, psikologia eta artearen historia ikasi eta pertsona batek sortzaile  izateko behar dituen ezaugarri, gertakari, baldintza eta elementuak aztertzen ibili zen; besteak beste, sormena erakutsi daitekeela, eta beraz, ikas daitekeela ondorioztatuz. 

Baina, zer da sormena?

Ken Robinson eta Lou Aronica-k (2015) dioten eran, sormena gizaki gisa bereizten gaituen gaitasun bat da, pertsona guztiongan dagoena; bizitzako esparru guztietan ematen dena (ez artean bakarrik; eguneroko zereginetan oinarritzen da) eta disziplina eta kontrolarekin loturarik ez duena. Horrela, Landau-ren (2003) hitzetan, sormenaren eginkizun nagusia ezagutzen ditugun esperientzia, ideia edo irudien arteko erlazio berriak aurkitu eta produktu berriak sortzea da; baina, sormena, horretaz gain, jolasa, umorea, komunikazioa, arriskua da.  Sormenak larri eta babesgabe gaudenean modu positiboan erreakzionatzen laguntzen digu; bizitzaren aurrean aktiboak izaten, maitatzen, harremanak sortzen eta toleranteak izaten, bai norberaren buruarekin eta baita gainerakoekin ere. Zentzu horretan, sormenak gaitasun intelektual eta emozionalak garatzen laguntzen du eta beronen garapena edozein pertsonarentzat onuragarria da; are gehiago adimen gaitasun handiko haurrentzat (Landau, 2003).

Izan ere, haur hauen ezaugarri bereizgarri bat sormen handia izan ohi da, eta, ezaugarri hau, neurri batean herentziaren eraginpean badago ere, bere garapena batez ere inguruak baldintzatzen du. Beraz, sormena ez da berezko dohain bat; landu egin behar da eta, horretan, guraso eta hezitzaileok zerikusi handia dugu, haurrarekiko eta bere ekintzekiko dugun jarrerak bere sormena garatzea edo oztopatzea ekarriko baitu.

Hona kontutan hartu ditzazkegun zenbait aspektu:

  •  “Sormenaren etsairik handiena norberaren buruarekin zalantzak izatea da”. (Sylvia Plath)

Landau-k (2003) dioenez sormena garatzeko badira bi baldintza nagusi familian eman beharrekoak: askatasuna eta segurtasuna. Zentzu honetan, garrantzitsua da haurrari, txiki txikitatik, bere nahi eta pentsamenduak askatasunez adierazten uztea, konformismoan erori gabe, bere buruarengan eta ingurukoengan konfiantza har dezan. Askatasunezko eta segurtasunezko interakzio horrek egoera berrietara egokitzen eta ingurua planifikatu eta eraldatzeko konpromezua hartzen laguntzen du, bizitza aktibo bat sustatuz. Hori dela eta, haurraren ideiekin malgutasunez jokatu behar da. Adimen gaitasun handiko haurrek oso serio hartu ohi dituzte beren ideiak eta beren ahalmenetan konfiatuz, ahal duten dena egin ohi dute ideiok aurrera eramateko. Baliteke, zenbait kasutan, ideia horiek helduontzat ezinezko edo zentzugabeak izatea, baina utzi haurrari aurrera egiten, animatu; sormena esperientzian, ekintzan, oinarritzen da. Gure irizpideak ezarri beharrean, erakutsi bere buruagan konfiatzen; ziurrenik txunditu egingo gaitu.

  • “Sortze prozesua gorputz eta arima bertan murgiltze prozesua da, eta ez kontrola”. (Julia B. Cameron)

Sortze prozesuaren barnean gaudenean, zertan gabiltzan ahazten zaigu; sormenaren indarrak berak eramaten gaitu aurrera. Haurra prozesu horretan buru belarri dagoenean lasai uztea komeni da. Sarritan, oharkabean “aholku ematen” eta “okerrak zuzentzen” hasten gara, baina sormena, batez ere, ideia askatasuna eta barru barrutik ateratzen zaigun jolasa da, kontrolak eten egiten duena.

  • “Huts egiteko prest ez bazaude, sekula ez duzu ezer orijinala egingo”. (Ken Robinson)

Gaitasun handiko haurrek askotan lortzen zailak diren ideiak izaten dituzte eta nahi dutena lortzen ez dutenean zapuztu egin ohi dira. Beraz, horrelako egoeretarako, garrantzitsua da frustrazioa gainditzen eta huts egitea ongi egiteko urrats bat gehiago dela ulertzen laguntzea. Irakatsi seme/alabari bere akatsetatik ikasten, hurrengoan akats berdinak ez egiteko eta egoerak era ezberdinetan begiratu daitezkeela ikasteko.

  • “Naturaltasunez egiten dugun hortan murgiltzen garenean, lana jolas bihurtzen da eta honek sormena sustatzen du”. (Linda Naiman)

Antzeman haurraren interesak eta eskaini horietan sakontzeko aukerak. Bilatu gogoko izan ditzakeen liburuak, bideoak, pelikulak, antzerkiak, kontzertuak, erakusketak, tailerrak, pertsona esanguratsuak,… eta aukera dezala berak zer nahi duen. Eskaini, baita, kartulinak, koloretako orriak, margo mota ezberdinak, guraizeak, kola, egurrezko zotzak, aldizkariak, musika instrumentuak, egunkariak, oihalak edo jantzi zaharrak, lupa bat, mikroskopioa,… (ordenagailua eta/edo mobila ere lagungarri dira adinaren arabera eta erabilera egokia emanez gero). Haurra motibatuta dagoenean, irudimenak ez du mugarik. Errespetatu bere jolasak eta hortan ematen duen denbora.

  • “Inspirazioa existitzen da, baina lanean aurkitu behar zaitu.” (Pablo Picasso)

Sormena ez dator momentu batetik bestera; iraunkortasuna behar da eta iraunkortasun hortan inspirazioa ager daiteke. Baina, inspirazioa, etorri eta joan egiten da. Sormena aldiz, praktikaren emaitza da; lortu nahi den hortan gogobetez saiatzearena. Lagungarri gertatu ohi da sormen-lanak egiteko espazio bat sortzea. Honek segurtasuna ematen dio haurrari eta bere sormen-lanak sortzeko kontzentratzen laguntzen dio.

  • “Ez izan perfekzioaren beldurrik, sekula ez duzu lortuko.” (Salvador Dalí)

Perfekzioa utopia da; emaitza idealerako bidea, baina sekula lortzen ez dena. Eta, badakigu, adimen gaitasun handiko haur asko sormen handikoak, baina era berean perfekzionistak izan ohi direla. Gauzak beraientzat “perfektu” diren eran egitea gustatzen zaie eta hori lortzen ez dutenean, frustrazioa eta antsietatea nagusitu ohi zaie. Sormenak malgutasuna, zalantza, arriskua, bide berriak, “huts egiteak”,… onartu behar ditu. Horregatik garrantzitsua da haurrei bikaintasuna eta perfekzionismoaren arteko ezberdintasuna azaltzea eta norberaren onena ateratzera animatzea, askotan ezezagunak zaizkien bide berriak jorratuz.

  • “Pertsona sortzailea zerbait lortzeko desirak motibatzen du, ez besteak gainditzeko nahiak.” (Ayn Rand)

Sormena ez da besteekiko norgehiagoka bat; ez eta konparaketa bat ere. Haurrak sormenean hezi nahi baditugu beraien barruak inguruarekin harremanetan esaten diena entzuten irakatsi behar diegu eta ahots horri jarraitzeko adorea eman. Entzun bere zalantzak, bidelagun izan, baina ez erantzun galdera guztiak; hausnartu, ikertu eta bila ditzala berak erantzunak, eta, senti dezala hori egitearen plazerra.

  • “Sormena kutsakorra da.” (Albert Einstein)

Beraz, guraso zein irakasleok sormenez jokatzen badugu, gure seme-alaba eta ikasleek egiten dugun horretatik ikasiko dute. Sormenezko testuinguruak pertsona sortzaileak dakartza. Eta, denborarekin, sormena bizitza ikusteko modu bat bihurtzen da, olatuak daudenean, urpean murgilduta gelditu beharrean, olatu bakoitzaren gainean surfean eginez. “Sormendun pertsona izateak bizitzaz maiteminduta egotea esan nahi du” (Osho).

Gehiago irakurtzeko:

Landau, E. (2003). El valor de ser superdotado. Madrid: Ministerio de Educación, Cultura y Deporte, Consejería de Educación de la Comunidad de Madrid, Fundación CEIM.

Robinson, Ken & Aronica, Lou (2015). Escuelas creativas. La revolución que está transformando la educación. Grijalbo.

“Soy creativo; luego existoso.” https://www.lanacion.com.ar/lifestyle/soy-creativo-luego-existoso-nid885212