Gizonoi asko gustatzen zaigu zaintzea; osoak sentitzen gara hori egiten dugunean, eta horretarako aukerak izatea gustatzen zaigu. Osasuna eta ongizatea ematen dizkigu, horrekin ikasten dugu, geure buruarekin eta maite gaituztenekin lotuago sentitzen gara; bizi-kalitate handiagoa izaten laguntzen digu. Zaintzen ematen dugun denbora ez dugu geure buruari tratu txarrak ematen pasatzen; gehiegizko lanarekin, kirolarekin, mendekotasunekin edo arrisku-jarduerekin. Ez dugu inor zapaltzen, eta ez gaude bakarrik, ez isolatuta ere.

Esperientzia horrek beste modu batean bizitzeko erara inspiratzen gaitu, harremanak eta maitasuna gure lehentasunen erdigunean kokatuz. Bakarrik, isolatuta, geure baitan itxita, gure sentimenduei dagokienez hermetiko eta intimitatetik urrun ez egoteko modu eraginkor eta pozgarria da… gizonen bizitza blaitzen duen zerbait. Gainera, konfiantzazko harremanak garatzeko eta harreman horiek sendotzeko aukera ematen digu, eta hori beharrezkoa da gu ere hartuko gaituen eta aldi berean zainduko gaituen sare bat ehuntzeko.

Gizonen errealitate horretaz, izaera zaintzaile horretaz, gizarte gisa ditugun jatorrizko ohiturek hitz egiten dute, patriarkatua eta bere forma kulturalak eta kosmobisioa erabat ezarri gabe zeuden ohiturek. Antropologiak ematen digun ikuspegia interesgarria da.

Adibidez:

• Penintsulako iparraldeko herri indigenen berezko ohitura bat —oraindik ere zenbait eremutan irauten duena—: erditu duen emakumeak haurra gizonaren zaintzapean uzten du, eta gizonak lehen asteetan zaintzen du; amak, berriz, berreskuratu eta atseden har dezake.

Patriarkatuaren aurreko substratua zuten herrien aztarna da. Horietan, gizonek etxeko lanak egiten dituzte, haurrak eta adinekoak zaintzen dituzte, eta komunitatean etxeko sostengatzaile eta zaintzaile rola betetzen dute; baita komunitatearen edo gizartearen ardatz diren emakumeen lidergoari laguntzeko rola ere. Patriarkatuak erabat ezabatu ezin izan dituen gizon eta emakumeen arteko harremanak eta maskulinoa ulertzeko modu bat.

Beste adibide hurbilago bat:

• Gizon erretiratuak beren baratze txikian familia zaintzen jarraitzeko modua aurkitzen dutenean, senideei elikagaiak eramanez.

Adibide gehiago:

• Historiak maskulinitate ez-patriarkal horri buruz hitz egiten digu Inkisizioak Europan erail zituen gizon ugariak ezagutzen ditugunean; Euskal Herrian eragin berezia izan zutenak, 1834. urtera arte. Emakume jakintsu, lider eta sendatzaile gisa trebeak (sorginak) ziren emakumeei laguntzeagatik hil zituzten (bi milioi Europan).
• Gainerako kontinenteetan, gaur egun, gizarte batzuetan gizonek zaintzaile-rola dute, eta funtsean berdintasunezko harremana dute emakumeekin. Gizon horiek emakumeak beren komunitateak eta familiak zuzentzen eta antolatzen dituztenak izatea onartzen eta babesten dute: Mouso herria Txina iparraldean, Indonesian Minangkabau herria, Kashi herria Indian edo Makuwa herria Mozambiken (ikus Frantzian ekoiztutako eta TVEn emandako dokumentalak: Tierra de Mujeres).

Hori guztia errealitate bat da: maskulinitate hori orain existitzen da eta historikoki existitu da. Nahiz eta patriarkatuak ahalegin handia egin antzinako memoria hori ezabatzeko, egungo errealitate horiek alde batera uzteko, eredu maskulino gerlari eta bortitzak goraipatzeko, beste pertsona batzuk hil eta menderatu zituzten gizonak idolatratzeko, gure “independentzia” eta “autonomia” (benetan bakardadea eta isolamendua direnean) zerbait positibo eta naturaltzat hartzeko, eta maskulinitateak femeninoa aitortu eta bere gain har dezakeela ukatzeko.

Nahiz eta ahalegin handia egin gizonei sinestarazteko etxean zaintza-lanetan geratuz gero askatasuna, eskubideak, estatusa, boterea, indarra… galduko ditugula, eta benetan “garrantzitsuak” diren gauzetatik aldenduko garela. Eta askok sinetsi dugu.

Sistema patriarkalak gu despistatzen saiatzen da: nor garen, gure jatorria zein den eta gure benetako giza beharrak zeintzuk diren ahaztarazten. Etengabe saiatzen da bere balioen eta kosmobisioaren mende jartzen. Zientzia eta erlijioa erabiltzen ditu teoriak eta dogmak asmatzeko, Jainkoaren edo Zientziaren izenean, bere planteamenduak justifikatzeko eta berea “naturala” dela sinestarazteko.

Adibidez:

• Darwinismoa, bizitzaren deskribapen zuzen eta aurreratuena bezala goraipatua. Honen arabera, bizitza bestearen harraparitzean datza: lehiaketa, hobea izatea, gehiago izatea, menderatzea eta hiltzea.
• Bizitza lankidetzaren arrakastan datzala frogatzen duten ikerketa zientifiko zorrotzak ezagutzen eta mespretxatzen dituen bitartean. Lynn Margulis biologoak honako hau frogatu zuen bere ikerketekin: “Bizitza elkarkideei arrakasta ematen dien batasun sinbiotiko eta kooperatiboa da”.

Sistema horrek gizarte esklabista, inperialista, kolonialista, militarista, hierarkiko, piramidala, bortitz, gerlari eta hiltzaileak… Grezia, Erroma, bisigodoak eta abarren sorreran eta menderatzean kokatzen du Historia eta zibilizazioa. Bitartean, ez du ezagutzen milaka urte lehenago izan zen eta oraindik irauten duen guztia.

Adibidez:

• Marija Gimbutas antropologo-arkeologoaren zientzia-ondare baliotsuak frogatu zuen Europako jatorrizko herriak bakean, lankidetzan eta berdintasunean bizi zirela; zapalkuntzarik eta klase-desberdintasunik gabe, gerrarik gabe… Ez dago horren berri ematen, kontrakoa baizik.
• Argigarria da Europako kontinente osoan emakume gorputzak erakusten dituzten estatuatxoak eta pinturak egotea: bulbak, bularrak. Bizitza sortzen duen gorputz bat nabarmentzen da. Beren sinesmen-sistemaren gorenean femeninoa zuten gizakiez hitz egiten digute, eta bizitza ikuspegi matrilineal-matristikotik ulertzen zuten (zainketen ikuspegitik).

Beste adibide hurbilago bat:

• Gizonak amarekin bizi dira amaren etxean, etxea eta ahizpen alabak zaintzen aritzen dira, eta amari uzten diote klana zuzentzen eta antolatzen. Euskal antropologo ugarik hitz egiten digute Euskal Herriko errealitate honetaz: Mari Luz Esteban, Josu Naberan, Mari Carmen Basterretxea.

Horiek dira adibide gutxi batzuk; dogma gisa transmititu zaizkigun eta gure sinismen kolektiboaren parte diren teoriak desmuntatzea da kontua.

Uste dugu menderatze maskulinoa eta patriarkatua beti egon direla eta existitu den gauza bakarra direla. Gizonen izaerari buruzko berrikusi behar ditugun hainbat sinesmen eta aurreiritzi ditugu: berez indarkeriazkoa dela, gerra gure geneetan dugula, bakardadeak indartu egiten gaituela, haurtxo bat gure besoetan arriskuan dagoela, eta abar.

Gizonak ere ulertu behar ditugu, eta horretarako, eredu maskulino tradizional hegemoniko-patriarkala ulertu behar dugu. Psikologiatik, emozioetatik, mitoetatik eta arketipoetatik abiatuta egitea da bidea, gizon jakin batzuek duten, erreproduzitzen duten eta sortzen duten irrazionaltasunaren arrazoia ulertzeko. Horrela, konprimatzen gaituen jantzia identifikatu ahal izango dugu, eta larruazaletik bereizi. Eta orduan jakingo dugu zeri utzi behar diogun.

Zer gertatu zaigu gizon bakoitzari maskulinitate-eredu tradizional hori onartzeko eta erreproduzitzeko? Nola eragiten digu sakonean? Zein dira gure borrokak?

Azal maskulino horren azpian gizaki bat dago: zauritua, mindua, zeharo izutua… Bada haur bat amore eman behar izan zuena, ezin izan baitzuen bere giza izaera osoa eta atsegina bizi.

Eman eskua haur horri, eraman dezagun beroa gizaki horri, lagun diezaiogun armadura hotz eta gogor horretatik irten behar duen gizontasunari. Gizakiok behar dugu, eta gizateriaren osotasunak ere bai. Ez dezagun kanpoko jantzi maskulinoa berezkoa duen pertsonaren azalarekin nahastu; ez dezagun nahastu koraza gizakiarekin. Gizartea eraldatzeko gure lanean eraginkorrak izateko, nahaste hau saihestu behar dugu.

Gizonok zaindu egin nahi dugu, behar dugu; bizitza hor doa. Mesede egiten digu, bizitza hobea eginarazten digu; gure baitan hain ohikoak diren bihotzeko gaixotasunak prebenitzen ditu; gure bizitzara poza eta kolorea ekartzen dizkigu; osasuntsu gaude, gure bakardade sakon eta deskonexiotik ateratzen gaitu; hainbeste behar dugun maitasunera hurbiltzen gaitu; gure sentiberatasun ezatik irteteko tresnak ematen dizkigu. Zaintzea gure parte da.

Oinordetzan jasotako gizontasun horrek lotuta gauzka oin eta eskuak: itsu eta bihozgabe, hotz eta zurrun, urrun eta hermetiko, tirabiratsu eta defentsiban; lanarekin eta egitearekin obsesionatuta; lotura intimoarekin zerikusia duen guztirako baldar; geure feminitatearekin lotsatuta, femeninoarekin beldurtuta; beste gizon batzuek eraso edo umiliatuko gaituzten beldur izugarriarekin.

Gure ardura eta lana da aldaketa hori egitea, kanpo azala kentzea. Eta gizateriaren zeregina ere bada… zeren eta elkartutako giza komunitateak gaitasuna eta ahalmena baitu aldaketa hori gauzatzeko behar diren baliabide eta jakinduria kolektiboak jartzeko.

Xabier Odriozola Ezeitzarengandik hartutako ideiak: Gizonen sexismoa, maskulinitatea eta askapena. Berdintasunerantz