Amatasuna, haurren haziera eta feminismoak

Sistema sozio-ekonomikoaren gaineko ikuspegi kritikoa eraiki nahi den familia edo ingurune askotan, “Haziera naturala, „amatasun/gurasotasun kontzientea, atxikimendua eta „amatasun errespetatua kontzeptuen gaineko interes soziala handia dela esan daiteke.

Hain juxtu, pasa den urtean “Amatasuna eta atxikimenduzko haziera ereduak Gipuzkoan” ikerketa burutu nuen, eta bertatik ateratako hainbat kezka, ondorio zein gogoetak dakarzkigu lerro hauetara.

Amatasuna bizi eta ulertzeko era anitzak daudela ulertuz, atxikimenduzko haziera ereduak zein irudikari eta esperientzia sortzen dituen aztertu nuen. Sarean gertatzen diren eztabaida ezberdinetatik abiatuz, ama ezberdinek erabakiak nola eta zeren arabera hartzen dituzten aztertu nuen, hau da, diskurtso ezberdinek zein abiapuntu duten, emakumeen autonomiarengan zein eragin duten eta praktika ezberdinek diskurtsotik zenbat daukaten.

Edoskitze naturala, erditze naturala, ama-haurra lotura emozionala eta ama instintua bezalako gaiek interesa sortzen dute, baina baita eztabaida ere. Orokorrean, amatasunarekin lotutako gaiak feminismoen baitan historikoki izan duten garrantzia  kontutan hartuta, egun ere pil-pilean dagoen gaietako bat dela esango nuke.

Ama jaiotzen al gara emakumeak?

Zientifikoki zein sozialki, ama izatea, emakume izatearen ondorio natural moduan ulertu izan da, eta honekin batera haurraren heziketari eta hazierari dagozkion ardura eta kezkak amatasunarekin lotu izan dira.

Denboran atzera joanda, ama-maitasuna kontzeptua XVIII. mendean eraiki zen, haurren heziketa bermatuko zuen esparru gisa. Garai honetan haurtzaroaren eraikuntza eta birbalorazioa ere gertatu zen. Haurrak erdigunean kokatuz eta izaki preziatu eta etorkizunerako giltza bezala ulertuz (Ariès, 1987).

Historikoki, amatasunaren gaineko diskurtsoak nondik eraiki diren eta nola aztertzea ere beharrezkoa zaigu.  Izan ere,  zientzia ororen inguruko ezagutzak guztiz ideologikoak izan dira, baita  amatasunaren inguruan sortu direnak ere. Aditu ezberdinengandik datozkigun diskurtsoek, modu batez edo beste batez, genero-sistema sexistak elikatu eta legitimatu dituztela azpimarratu izan du epistemologia feministak. Agente horiek diziplina ezberdinetan kokatzen dira, baina batez ere, medikuntzaren, pedagogiaren eta “psi” zientzien eremuan kokatzen direla esan genezake.

Emakumeak, jakin badakigu ez direla ama jaiotzen, eta guraso izaten nola/nondik hasi eta ikastea erabaki konstantea eta korapilatsua dela. Ama izatea, kezka eta interes askori erantzuten ari zaren momentuan gertatzen baita kasu askotan, ama feminista, ez-kapitalista, ekologista, euskalduna, izan nahiaz besteak beste. Hezkuntza eta heziketa ereduen gaineko erabakiak ere, norberaren bizitza eta komunitatearen araberakoak izango dira. Hortaz, gurasoen eta haurren harreman berria eta horren bitartez sortzen den egunerokotasuna erabaki horien isla izango da (Imaz en Alonso, 2006). Honek era berean, hainbat esparrutan jarrera eredugarriak izateko gizarte-presio gehiago egotea eta errudun sentitzea dakar.

Atxikimenduzko haziera eredua

1950. hamarkadan, hainbat teoria psikologikoren bitartez, ama eta aitaren arduren banaketaren beharraz hitz egiten hasi ziren AEBetan. Garai honetan, kokatzen dira atxikimenduzko hazieraren gaineko lehen teoriak, John Bowly-ren atxikimenduaren teoria adibidez.

Atxikimendua, haurrak bere gurasoekin edo zaintzaileekin garatzen duen lotura emozionala da, eta bere nortasunaren garapenean ezinbestekoa izango zaion segurtasun emozionala ahalbidetuko dion figura azpimarratzen zuen Bowlyk. Izan ere, segurtasuna izateak haurraren antsietate eta beldur sistema baldintzatuko lukeela zioen, honen arduradun bere afektu-figura nagusia izanik (ama) (Bowly, 1998).

Egun, 50. hamarkadan planteatutako gogoetak, Carlos Gonzalez eta Laura Gutman egile ezagunen liburuetan ere aurki ditzakegu. Eta gurasoen artean best-sellerrak direla esan genezake.

Euskal Herriko testuinguruan, zaintza, elikadura eta bestelako aspektu batzuen gaineko liburuez gain, korronte eta autore hauen planteamenduak erreferentziatzat dituzten informazio-iturri anitzak daude: ikastaro, hitzaldi, jardunaldi, webgune, topaketa eta elkartruke-espazioak.

Hain juxtu, autore hauek planteatzen dutena, hainbat korronte feministetatik gogor kritikatu izan da: Ama-instintua kontzeptuaren kasuan, hainbat autore feministek eraikuntza sozial gisan identifikatu dutena, autore hauek naturaren jakintzaren baitan kokatzen dute.

Bestalde, aipagarria da, Sharon Hays-ek Las contradicciones culturales de la maternidad liburuan  azaltzen duena. Amatasunaren mendebaldeko ideologiaren barruan, amatasun eredu intentsiboa aztertu zuen Hays-ek. Esan genezake hazierak berak garrantzia daukala amatasunaren jarrerak eta ereduak ulertzerako orduan. Hays-ek eredu intentsibo honen jarrera ezberdinak desberdintzeko honako 5 ezaugarri aipatzen zituen (Hays, 1998):

1. Haurrari zentralitate osoa ematea, bere interesak nukleo familiarraren gainetik ipiniz, batez ere amaren interesen gainetik.
2. Eredua emozionalki guztiz absorbentea izatea, dedikazio osoa eskatzen du.
3.-Metodo eta ezagutza transmititzen dien adituez gidatutako haziera
4.-Garestia da, haurraren ongizate fisiko eta psikologikoa bermatzeko zein hezkuntza formazio jasotzeko hainbat erosotasun material eskatzen baititu.
5.-Haurraren orainaldi eta etorkizunaren ardura amaren gainean egotea, batez ere.

Eztabaidak bidegurutzean

Feminismoa ez da mundua ikusteko begirada bakarra, eta feminismoaz baino feminismoez edo korronte feministez jardun beharko genuke. Izan ere, feminismoek, emakumeen mendekotasuna azaldu, zalantzan jarri eta kritikatu duten arren, ez dago iritzi homogeneo bat gai honen inguruan. Korronte eta bizi ikuskera ezberdinak daude eta egon dira historikoki amatasunaren inguruan.

Amatasuna ulertzeko eta bizitzeko erak bi muturretan laburtu ezin ditugun arren, eztabaidaren testuingurua honela azaldu genezake: Alde batetik, amatasunak feminitatearekin daukan lotura kritikatzen duten ikuskerak daude. Ama onaren eredua, ama-instintua, edo amatasun kontzeptua identitate femeninoaren lehen ardatz izatea deseraiki nahi izan dutenak dira hauek. Bestetik, amatasun-esperientziaren aldarrikapena eta gorespena egiten duten ikuskerak daude. Amatasuna bera, berreraiki nahi duten planteamenduak direla azpimarratzen du Lorena Salletik, amatasuna ahalduntzearekin lotu eta plazer eta ezagutza eremu bezala defendatzen dute hauek (Saletti, 2008).

Azkenaldian,  feminista askoren elkargune diren online-espazioetan eztabaida ugari sortu dira, Pikara magazine online aldizkarian kasu. Egile ezberdinek artikulu edo sarrerak argitaratzen dituzte eta ondoren honen azpian beste erabiltzaile batzuek iruzkinak egiteko aukera daukate. Eta hain justu, amatasun eredu naturalaren gaineko kritika egiten duten artikuluek sortzen dute zalaparta gehien.

Honela aipatzen du Beatriz Gimeno teorilari feministak (duela gutxi Berria egunkarian ere elkarrizketatu zuten): “Este antifeminismo que viene es un mix entre ecologismo esencialista y feminismo de la diferencia mal entendido. Ellas plantean una revalorización de lo ontológicamente femenino sin salirse del patriarcado ni un metro. No necesitan organizarse políticamente en contra de la opresión porque, al parecer, lo único que las oprime son los avances del feminismo”– (Pikara Magazine online aldizkaria)

Euskal Herrian ere, gaiak tentsio, kontraesan eta desadostasunak sortzen dituen arren, zera dio Irati Fernandez Pujanak,  “Ezin dugu ondorioztatu feminismoaren eta amatasunaren arteko harremana gatazkatsua edo bateraezina denik; guztiz kontrakoa baizik, orain arte bikotearen barruan erdietsitako berdintasunezko zenbait lorpenetan amatasunak ezustean aldaketa negatiboak eragin baditzake ere, kontzientzia feministak lagundu egiten duela haiek aldatzen, berrinterpretatzen eta berriro bere lekua ematen”

Eztabaidaren muinean feminista izatea zer den dago, eta definizio horiek nola eraikitzen diren ikustea interesgarri suertatu zait. Askotan feminista izatea zer den eta zer ez den eztabaidatzen da, aukera ezberdinez hitz egin beharrean. Eta feminista dena zer den esaten duten horiek zein posizio sozialetatik hitz egiten duten antzematea ere beharrezkoa iruditzen zait. Eta sortzen ari diren eztabaidak interesgarriak diren arren, askotan ez da zalantzan jartzen haurren beharrei eta amatasunari eskaintzen zaien arreta eta zentralitatea.

Eztabaidak eztabaida baina, badaude bide komunak eta aliantza puntuak feminismoen baitan amatasunari edo osasun sexual eta erreproduktiboari dagokionean. Lotura horiek egiteko aukerak argi ikusi dira, abortuaren legearen azken erreformaren harira sortutako korronte eta belaunaldi feminista ezberdinen bateratzean.

ITURRIAK:

. Ariès, Philipe (1987) El niño y la vida familiar en el Antiguo Régimen. Madrid:Taurus

. Bowlby, John (1998). El apego y la perdida. Barcelona: Ediciones Paidós Ibérica

. Hays, Sharon (1998). Las contradicciones culturales de la maternidad. Barcelona: Paidós

. Imaz Martinez, Elixabete en Alonso Arbiol, Itziar (koord.) (2006). Amatasuna eta aitatasun. Proposamen berriak. Bilbo: Udako Euskal Unibertsitatea.

. Saletti Cuesta, Lorena (2008). El concepto de “maternidad”: últimas tendencias dentro del feminismo. Clepsydra: revista de estudios de género y teoría feminista