Azken boladan hainbat adin txikikorekin lotutako delituak tarteko kezka sortu da euskal gizartean, eta neska-mutikoen erantzukizun penalaren inguruko galderak areagotu dira. EHUko Zuzenbide Prozesaleko katedradun Iñaki Esparzak hainbat argibide eman ditu Euskadi Irratiko Faktoria saioan. Gurera ekarri nahi izan ditugu adituak emandako azalpenak.

Konstituzioaren arabera adindunak dira 18 urte bete ondorengo pertsonak. Hortik behera adin-txikikoak dira eta erantzukizun penalari dagokionean bi kategoria daude: 14 urtetik beherako gazteek ez dute erantzukizun penalik, eta 14 eta 18 urte bitartekoek estatus berezi bat dute non lege batek arautzen duen beraien erantzukizun penala.

“14 urtetik gorako gazte batek tratamendu berezia du, eta arrazoi biologiko bat dago tratamendu horren azpian. Arrazoi biologikoa da: heldutasun falta. Esan beharra dago nazioarte mailan adostasun oso zabala daukan arau bat dela honakoa. Gurean, 2000. urtetik dago araututa 14 eta 18 urte bitarteko tarte horretan dauden pertsonen erantzukizun penala. Prozedura berezia dute eta berezitasun ugari dituzte, baina posible da erantzukizun penala eskatzea”, azaldu du Iñaki Esparzak.

Zigorra eta biktimak

Zigor eskaerari dagokionean ere alde dago 13, 16 edo 17 urte izan. “14 urtera arteko gazte batendako ez dago eskatzerik. Erantzukizun penala 0 litzateke. 14 eta 18 urte bitartekoa bada gazte hori badago erantzukizun penala eskatzerik, baina sistemak zigortzearen gainetik gizarteratze prozesua lehenesten du. Heldutasun falta hartzen da kontuan eta urte gutxira nortasun hori erabat heldua izango dela”. Hala, gizarteratzea lortzen da helburua. “Azkenaldiko gertaerak sortzen direnean gizartearen alderik zigortzaileena ateratzen da, baina 13 urteko pertsona bat ume bat da. Horrelako gertaera oso oso gutxitan ematen dira”, azaldu du Esparzak. “Zalantzarik gabe biktima ere kontuan hartu behar dira. Beste aldea, alegia. Gizartearen elkarbizitzarako arau batzuk ematen dizkiogu gure buruari eta urratuak direnean eta biktima zuzenak daudenean babestuak izan behar dira. Hor dago lortu beharreko oreka: adin txikikoei eman beharreko tratamendua alde batetik, eta biktimei eman behar zaien arreta bestetik. Noski, baita ere, eragindako kalteei eman beharreko erantzuna”.

Terminologia juridikoa ere berezia

Adin txikikoek egiten dituzten delituak epaitzeko prozesuak bereziak dira. Ez da ‘prozesua’ terminoa erabiltzen baizik eta ‘espedientea’. Aldi berean, ‘zigorra’ esan ordez ‘neurriak’ aipatzen dira. Epaileak neurriak ezarriko ditu adin txikikoaren, egindako delituaren eta bere ingurunearen arabera. Helburua beti izango da gizarteratzea.

Epaileak ere, adin txikikoen kasuetan berezituak dira, eta akusazioa fiskalak eramaten du, ez instrukzio epaitegiak. Hala, kasuz kasu egin beharreko azterketak eta aplikazioak dira.

Epaileak har ditzakeen neurrien artean dago adin txikikoa zentro berezi batean sartzea. Malgutasunak aplika daitezke, kasu horietan biktimak jakinaren gainean jarri behar ditu sistemak.

Erantzukizun zibila

Erantzukizun penal berezitua izatea edo batere erantzukizun penalik ez izateagatik adin txikikoek eragiten dituzten kalteen aurrean erantzukizun zibila badute. “Hitz klabea hemen zaintza da eta nori dagokion adin txikiko horren zaintza”, azaltzen du Esparzak. “Gurasoak, tutore bat, erakunde bat… izan daiteke. Hori da begiratu behar dena jakiteko erantzukizun zibila nori dagokion; izan ere, delituaren ondorioz kalte batzuk eragin eragiten dira eta horiek ase behar dira. Halakoetan, adin txikoko horren erregimena zein den edo zaintza nori dagokion begiratu behar da. Ikusi beharko da, baita ere, erregimen zaintza horretan hutsegiterik egin den ala ez, eta egin bada zuzendu eta egokitu egin beharko da”.

Legea aldatu behar da?

Azken aldian eman diren kasuak gertatzen direnean kezka sortzen da gizartean. Oihartzun handia sortzen dute eta gizartearen arima zigortzailea ateratzen da. Eztabaidak ere pizten dira. Esaterako, ea beharrezkoa den adin txikikoen adin penala jaistea. Esparzak azaldu du nazioarte mailan adostasun oso zabala dagoela kontu horren inguruan. “Heldutasuna falta zaie pertsona horiei eta horrelakoak gertatzen direnean sutan jartzen gara eta pentsatzen dugu legea agian ez dagoela ondo eta aldatu egin beharko litzatekeela edo zigorrak areagotu behar direla… Duela ez asko ikusi dugu telebistan nola Israelen adin txikiko pertsonak atxilotu, prozesatu eta zigortu dituzten. Horrek ere sutan jarri gaitu”.

Esparzak uste du gizartearen erreakzioa ulergarria dela, baina uste du arrazionalizatu egin behar direla. “Helburua da hiritar bakoitzari dagokion estatusa bermatzea. Ados bagaude adin txikikoek heldutasun falta hori dutela eta arrazoi biologikoa dela babestu egin behar dugu heldutasun falta hori. Eta berriz diot, biktimek ere babesa behar dute. Bi egoerak dira zilegiak, adin txikikoarena zein biktimarena.

Argazkiaren iturria hemen.