Hasteko, utz iezadazue jolas dialektiko moduan gure kulturaren baitan dagoen ludikotasuna ekonomia zirkularraren teoriarekin analogia egiten.

Ekonomia zirkularraren logika jarraituz (Pearce, Turner 1980), Euskal kulturak ludikotasun zirkularra beharko lukeela esan genezake. Herri batek duen kultura herriaren biosfera bada, kulturaren ekoizpenak duen sormen fluxua herriarentzat elikagai biologikoa bilakatu beharko litzateke. Halaber, kultur globalizatzailetatik datozkigun elikagai erresidualak edota kutsakorrak, beren presentzia antzeman ondoren, gure kulturaren biosfera elikatzeko indarra bihurtu beharko genituzke. Gure herria minorizatua den neurrian, gure kultura ahula eta kaltebera da. Batzuk dioten bezala, miraria da gure kultura eta hizkuntza oraindik ere bizirik irautea. Gure biosferaren biziraute gaitasuna erresilientziatik dator; hau da, bizitako krisi eta eraso egoeretatik altxatu ez ezik, esperientzia horretatik indartsuagoa ateratzeko gaitasuna ere zorroztu egin dugu.

Analogia egina dago. Jarrai dezagun bide beretik eta azter dezagun eskala txikian euskal ludikotasunak beharko lukeen dinamika zirkularra. Har ditzagun gure herriko jaiak, gure ikastoletako jaiak, gure seme-alaben ospakizunak, … eta azter ditzagun bere baotan dauden osagaiak.

Sentipen autotelikoa

Beste artikuluetan erabili izan dugun kontzeptua da autotelikoa (Csikszentmihalyi). Griegotik datorkigun hitzak bi erro ditu: “auto” eta “telos”, hau da, gauzatzen den ekintza xedea eta gozamenerako iturria da. Zirkulu honetan abiapuntu garrantzitsua da sentipen autotelikoa; izan ere, gehiegizko estresa, asperdura edota interes falta jarduera baten hasierako sentipenak badira, zirkuluaren ondorengo osagaiak ailenatu egingo dira. Baina ekintza autotelikoa izateko bi ezaugarrien arteko erlazio orekatua behar da: batetik ekintzak bere baitan dituen xede eta erronka; bestetik, erronka horri heltzeko pertsonak izan behar duen gaitasuna. Bi ezaugarri hauek oreka baten barruan gauzatzen diren bitartean ekintza autotelikoa izango dela esango dugu eta, era berean, gozagarria izango dela ere bai baieztatuko dugu.

Ekimen soziomotorra

Elkarrekintza motorra komunikazioaren oinarria da. Beste pertsonak eta nire arteko komunikazioa gauzatzeko, besteek egiten dituzten adierazpen motorrak irakurtzea ezinbestekoa da.
Besteen emozioak ulertzea eta nire emozioak horien arabera kudeatzea da asertiboa izatea. Pertsonak ez dira soilik hitzen bidez komunikatzen. Sarritan, azterketa praximikoaren bitartez (besteen ez ahozko komunikazioa) beste pertsona batek adierazitako hainbat mezu jasotzen ditugu (horiek modu kontzientean irakurtzea litzateke egokiena), hura hizketan hasi aurretik. Elkarrekintza motorra da, beraz, komunikazioaren oinarria eta ekimen soziomotorra izateko ezinbesteko ezaugarria.

Etnomotrizitatea edota etnoludismoa

Jokabide motorra unibertso kulturalaren (etnomotrizitatea) ikuspegitik ulertu behar da (Parlebas eta Lavega). Halaber, jokabide motor orori sare sinboliko bat (espazioa, denbora, besteak, objektua) lotzen zaio. Sare sinboliko honek pertsonaren identitatea garatzeko indar handia du, baita kanpoko kulturen baloreak errespetatzeko eragina ere.
Praktika motor orok ingurunearen ezaugarriak biltzen ditu bere baitan, bai ingurune fisikoak, bai sozialak, baina kulturalak ere. Pertsonen nortasuna ingurune horri etengabe emandako erantzunen bitartez osatzen da. Horretan ere, ludikotasunak, jokabide motorraren bitartez, ingurunearen baldintzak eszenifikatzen ditu; izan ere, jolasek eta jokoek unibertso kulturala transmititu dezakete. Jolas eta jokoen bitartez, euskal kulturaren balioaz jabetu daitezke gure haurrak; eta hori da, hain zuzen, gainerako kulturak onartzeko eta errespetatzeko lehenengo urratsa.

Ekimen sortzailetik eraldatzailera

Ludikotasun esperientzia sortzailea izan dadin espazioak aukera aberasgarriak eskaini behar ditu. Espazioa askea izateak hiru kontzeptutatik urruntzea suposatzen du: kontzeptu egonkorra, estandarizatua eta formala. Egonkortasuna ziurgabetasuna neutralizatzen duen espazioa da (lurra asfaltatua); formaltasuna, orokorrean, inguru urbanizatuetan lortzen da (etxeen artean); eta estandarizazioa, marrak mugak (futbol zelaia, porteriak, …) erabiliz, espazioa kirol zehatz baterako diseinatzen denean sortzen da.
Jarduera eta esperientzia askea sustatzeko espazioaren ziurgabetasuna oso aberasgarria da. Gorputza espazioan kokatzeko egin beharreko etengabeko doikuntzak sormena garatzeko oinarrizko bidea izan daiteke.

Komunitatearen identitatea eta ongizatea

Indar metaketa aurrera doan neurrian, elkartzen den pertsonen kopuruaren baloreari pertsonen artean eraikitzen den nortasunaren identifikazioa gehitzen zaio, hau da, komunitatearen sentipena. Prozesu honen helburu nagusia kolektibitatearen sentipenen hutsetik komunitate baten partehartzaile izatea izan daiteke. “Tribu” baten partaide sentitzea, komunitate baten barruan dagoela antzemateak segurtasuna ematen du.

Pertsonaren zoriontasuna

Sentipen autotelikoan hasi eta pertsonaren zoriontasunean amaitzen da gure zirkulua. Talde barruko enpatia hau ludikotasunarekin bideratzen da erraz; izan ere, ludikotasunak sorrarazten duen zoriontasun sentipenak pertsonen arteko komunikazioa ez ezik, pertsonak bata bestearekin osagarriak izatea ere ahalbideratzen du. Jai giroak, beraz, jende multzoak kohesionatzeko lagundu dezake. Zoriontasuna da ludikotasunaren xede nagusia. Jarduera autotelikoa, kolektiboa, kulturala eta komunitarioa izanik, pertsonak ludikotasun orekatu eta integrala garatuko duela baiezta daiteke.

Baina zirkulu itxia baino, espiral bat sortu nahi dugu. Bira baten bitartez inoiz ez gara puntu berbera itzuliko, mugimendua dinamikoa da, garapena aberasgarria da.

Eskala txikiari garrantzia ematen diogu; izan ere haurrak etorkizunean kultura eta hizkuntzarekiko barneratuko duen sentipena zirkulu kontzentrikoen arabera eraikitzen dihoa; hala nola, etxea, herriko plaza (parkea), eskola, …

Guraso zaren horri proposamen bat luzatu nahi dizut: zure alaba-semearen urtebetetzea edota edozein beste ospakizuna antolatzerakoan, modu kontzientean saia zaitez goian aipatzen ditugun osagaiak ezartzen. Ziur nago emaitza ez dela matematikoa izango, baina saiakera horrekin eraiki gabe dagoen euskal aisialdia osatzeko urrats bat emango duzu.
Gure herrian euskal kulturarekin bat egin beharko lukeen ludikotasunak erresilientzia ariketa bat izan beharko luke. Gure ludikotasuna biosfera krisi bat bizi izaten ari dela jabeturik, jaiak dituen elikagai biologiko guztiak antzeman, sailkatu eta aztertu ondoren, herriaren kulturaren dinamika zirkularrean sartzeko prest egongo gara.