Emaize Sexologia Zentroak ‘Sexu-heziketa: kalitatezko harremanen alde’ ikastaroa eskainiko du urrian zehar. Maider Garcia de Vicuña sexologoa eta psikologian lizentziaduna izango da dinamizatzailea. 2002an hasi zen Emaizen, eta ikastetxez ikastetxe aritzen da sexu-heziketa egiten. Horrez gain, bestelako saioak ere ematen ditu (emakumeen ahalduntzera bideratuta, amatasun eta aitatasun positiboak sustatzeko, menopausiaren ingurukoak…), eta gainera kolaboratzailea da hainbat hedabidetan; baita Guraso.eus-en ere.

Ezer baino lehen, nola ulertu behar dugu sexu-heziketa?

Sexu-heziketaz hitz egiten dugunean bi eredu bereizi behar dira. Bat prebentziora bideratzen dena da –haurdunaldi ez-planifikatuak eta infekzioak ekiditean oinarritzen da–, eta beldurretik eta arriskuetatik egiten da. Eta beste ereduak, pertsona guztiak sexudunak garen heinean, sexualitatea pertsonon garapenaren baitako zerbait dela ulertzen du. Guk, Emaizen, horren alde egiten dugu. Horregatik uste dugu sexu-heziketa txikitatik egin beharrekoa dela; aukeretatik, auto-ezagutzatik, gaitasunetatik, geure buruak onartzetik… Sexu-heziketa integralagoa eta zabalagoa egitea proposatzen dugu, eta horren barruan arriskuak ekiditeko helburua ere badago –eta lortzen da–, baina ez da hori bakarrik.

Zein eredu gailentzen da egun?

Prebentzioan oinarritutakoa nagusitu da beti –duela urte batzuk hori bakarrik egiten zen– baina azken urteetan aldaketa interesgarria ikusten ari gara; hamarkada bat daramagu egoerari buelta ematen. Gero eta lan gehiago egiten dugu Lehen Hezkuntzan, eta gizartean ulertzen ari gara sexualitatea ez dela egiten dugun hori, baizik eta garen hori. Egia da asko dagoela oraindik egiteko, baina, esan bezala, aldaketa txikiak ari dira gertatzen. Eta kontuan hartu behar da oso ordu gutxi egiten ditugula ikastetxeetan, –eta EAEn behintzat, ikastetxeen edo gurasoen esku dago sexu-heziketa egitea edo ez–.

Hortaz, aldaketa sumatzen duzue…

Nik uste dut konturatu garela prebentzioan oinarritutako sexu-heziketak ez duela errealitatea aldatzen. Datuek diotenez, infekzioek edota haurdunaldi ez-planifikatuek gure artean jarraitzen dute; hortaz, orain artekoak ez du funtzionatzen. Konturatu gara sexualitatea ez dela hori bakarrik, eta harago joan, eta bestelako gaiak ere landu behar direla.

Adibidez?

Esaterako, nire gorputza ez badut onartzen –ez banago gustura, ez banaiz ondo sentitzen…– eta hortaz, nire autoestimua txikia bada, aukera gehiago izango ditut arrisku egoerak izateko: harreman toxikoak, drogekin hartu-emanak, nahi ez ditudan joko erotikoak egitea bestearen onarpena lortzeko… Oinarrizko gauzak lantzen ez badira, alferrik da arriskuen prebentzioa egitea, arriskua norberaren baitan dagoelako.

Zer gehiago lantzen duzue?

Lehen Hezkuntzan, adibidez, gorputza lantzen dugu: besteak beste, pubertaroko aldaketak. Adibidez, ikusten dugu alua duten pertsonengan aldatu egiten dela gantza pilatzeko modua; pubertaroan, aldaka inguruan hasten da gantza pilatzen. Oso garrantzitsua da halako gauzak ulertzea eta gure gorputzak ezagutzea, izan ere, argaltasunari garrantzia ematen zaion gizartean bizi gara –hobea izango balitz moduan…–, eta ohikoa izan daiteke neska gazte batek loditzen ari dela pentsatzea, eta horrek bere osasunean eragitea –anorexiaren iturburu izan daiteke–. Neska horrek ulertu behar du, beste gauza batzuen artean, bere gorputza aldatzen ari dela, eta aldaketako gantza hormonak sortzeko gasolina dela; hori gabe, gorputzak ez du ondo funtzionatuko. Akatsa izan da gauzak haien arteko loturarik gabe azaltzea: autoestimua alde batetik, anorexia bestetik, sexu-heziketa bestetik… Sexu-heziketa ona egiten denean, dena hartzen da kontuan.

Sexu-heziketa norbanakoarengandik hasi behar da orduan…

Hori da. Gure gorputza ezagutzen dugunean eta nola zaindu behar den dakigunean, geure burua onartzeko aukera gehiago ditugu. Era berean, gure buruarekin harreman ona badugu, gainerakoekin ere erraztasun gehiago izango dugu harreman osasuntsuak eraikitzeko. Eta, aldiz, ni gaizki sentitzen banaiz, barruan dudan ezinegona besteei botako diet. Dena dago lotuta, eta horregatik, harreman positiboetara bideratutako sexu-heziketa egin behar da.

Non aurkitzen dituzue sexu-heziketa egiteko oztopo handienak?

Nik uste dut, azken finean, gutako bakoitza sistema baten eta gizarte baten barnean gaudela, eta gure gizartean dauden sinesmen askok eragiten dutela guregan, eta hortaz, ikastetxeetan, familietan eta bestelako entitateetan. Zalantzarik gabe, paradigma zaharretan errotuta gaude: sexualitatea bekatua edo zerbait txarra izatearekin lotzen da. Gainera, horrekin batera, helduen kontua dela uste da edota sexualitatea eta koitoa gauza bera direla, besteak beste. Sexualitatea esan eta harreman erotiko konkretuetan –koito heterosexual eta monogamoa– pentsatzen dugu. Horrelako usteekin,  hezteko modua prebentzioarena da. Baina, aldiz, pertsonen desirak askotarikoak direla ulertzen badugu, identitate desberdinak kontuan hartzen baditugu, gorputza bere osotasunean lantzen badugu –eta ez bakarrik genitalak–, beste modu batera heziko dugu.

Nola eragin dezakegu aldaketa hori? Non dago gakoa?

Heldu bakoitzak bere baitan dagoen paradigma hori aldatzean dago koxka; berdin da sexologo, hezitzaile, matematikako irakasle edo guraso izan.  Bakoitzak  bere bizipenen arabera hezten du; norberaren motxilaren arabera. Hortaz, lehenengo egin beharreko ariketa motxila hori arakatzea eta aztertzea da. Gehienetan ez da atsegina izaten, kosta egiten zaigu. Baina joera izaten dugu dena “kontrolpean” dugula pentsatzeko, eta horrenbestez, gainerakoak hezteko gai garela uste izateko, eta ez da egia. Hori horrela, gu asko tematzen gara hezkuntza komunitatearekin lan egin behar dela azpimarratzen; ikasleekin bai, jakina, baina sexu-heziketa gurasoekin, irakasleekin, hezitzaileekin eta begiraleekin ere egin behar da.

Urrian ikastaroa egingo duzue. Helduei bideratuta dago?

Bai. Egingo dugun formakuntza hezitzaileei zuzenduta dago –hezkuntza formal eta ez-formalekoentzat–. Edukiari dagokionez, ezer baino lehen, kontzeptuak argituko ditugu eta hasieran azaldutako sexu-heziketa motak aztertuko ditugu. Ondoren, sexologiaren eredutik jardun, eta gure jarrerak, erantzunak eta zailtasunak ikertuko ditugu, eta gakoak barneratuko ditugu egoerei aurre egiteko. Izan ere, askotan konturatu gabe mezu okerrak bidaltzen ditugu. Adibide bat jartzearren, demagun ikasgelan neskatxo bat bere alua ukitzen ari dela. Ez da berdina “hori ez da egiten” esatea edo “hori hemen ez da egin behar” esatea. Lehenengoan hori debekatuta dagoela esaten ari gara, eta bigarrenean, ikasgela ez dela toki aproposa hori egiteko, baina beste toki batean egin dezakeela.

Bestetik, eztabaida handia dago pornografiaren inguruan. Zein iritzi duzu zuk?

Gai horri lotuta bi kontu bereizi behar dira. Alde batetik, argi dago sexu-heziketa onik egiten ez denean, pornografiara gehiago jotzen dela; jakin-mina dugunean, iturrietara jo nahi dugu. Iturriak onak badira, gure oinarria hobea izango da, eta oinarri ona badugu, ondoren, pornografia ikusten badugu, errazago konturatuko gara hori fikzioa dela eta oso eredu konkretua eskaintzen duela. Baina egia da askotan iturri bat behar dugula gure beharra asetzeko, eta askotan kaleko putzu batetik edaten dugula. Ur horrek ez digu onik egiten. Oinarri ona badugu, gauzak aztertzeko gaitasuna dugu; oinarri txarra badugu, edozer irentsiko dugu. Hor dago koxka.

Bestetik, guk eskoletan ikusten dugu pornografiaren eragina handia da, baita LHn ere. Dena den, sexu-heziketa egiten bada, hori kudeatzen joan gaitezke, kontrapisuak jartzen, beste eduki batzuk ematen eta oreka bat lortzen. Bestela, imitatzeko joera egongo da. Emaizekook ez gara abolizioaren aldekoak, ez dugu uste orain arte egin den pornografia kendu behar denik. Baina argi ikusten dugu beste gauza batzuk egitearen beharra. Alternatibak badaude, sortzen ari dira, baina momentuz ez dute hainbesteko arrakastarik.

Ur ona duten iturriak badaude, hortaz…

Bai, baina errazagoa da bestetik hartzea. Batzuetan, putzua ondoan daukazu eta iturrira joateko mendia igo behar duzu… Dena den uste dut sexu-heziketa ona egiten bada (ikastetxeetan, etxean, hezkuntza ez-formalean…) oinarri ona eta sendoa finkatzen dela, eta horrela, errazagoa dela iturri onetara jotzea. Ez dut esan nahi pornografia txarra dela, baina argi utzi behar da ez dela heziketa-iturri bat; eszitazio-iturria da. Hori bereizi behar da eta kritikoak izan.

Orokorrean, zer sumatzen duzu? Aurrera goaz edo ez?

Baietz esango nuke. Agian positiboegia naiz, baina urte gutxitan aldaketa asko ikusi ditut (sexologian, feminismoan…), baina egia da, agian, ez direla nahi dugun abiaduran izaten. Beti entzuten dugu gazteak arduragabeak direla, dena gaizki egiten dutela… Ni ikastetxez ikastetxe nabil egunero, eta gazte oso jatorrak ikusten ditut, oso arduratsuak, zentzudunak, eta haien filosofian aldaketa asko atzeman ditut. Baten bat homofoboa dela? Bai, baten bat egon daiteke. Baina zenbat zeuden duela hamabost urte? Edo neska batek masturbatzen dela esaten badu, gaur egun dauden erreakzioak ez dute zer ikusirik duela hamar urtekoekin. Nik aldaketa horiek bizi izan ditut, eta positiboa naiz. Uste dut fokua gazteengan jartzen dela, baina helduengan jarri beharko litzatekeela: zer ari gara transmititzen?