Ainara Gorostitzu Muxika Hik Hasi egitasmo pedagogikoko kazetarietako bat da, eta azaldu duenez, gertutik tokatu zaio haurren zaintzaz eta gurasotasunaz entzutea eta hausnartzea. Bestetik, urteak daramatza feminismoaren alorrean lanean, eta hala, ezinbestekotzat jo du amatasuna eta feminismoa uztartzeko eztabaida- eta gogoeta-dinamikak sustatzea.

Amatasun bizigarria izeneko saioak eskaintzen dituzu. Zer dago horren atzean?

Badira zortzi urte Hik Hasi egitasmo pedagogikoaren barruan Hazi Hezi haziera eta heziketa gaien inguruko aldizkarian lanean nabilela. Aldizkariaren sorreran, batez ere, “parkeetako soziologia” egitea egokitu zitzaidan; hau da, ama asko elkarrizketatu nituen, eta ezagutzen ez nituen emakume askok, grabagailua martxan jartzearekin batera, zer-nolako bakardadea bizi zuten kontatzen zidaten. Kulpa ere berehala ateratzen zen… Bizipen gogorrak jaso nituen amen ahotik. Aitek ez zizkidaten horrelako gauzak kontatzen.

Garbi neukan feminismoa tresna lagungarria izan behar zela amen esperientzia pertsonal eta kolektibo haiek bizigarriago egiteko, baina une hartan mugimendu feministaren barruan ez zegoen gaiarekiko aparteko interesik.  Era berean, ikusten nuen aurretik feminismoek amatasunaz idatzitakoek ez zietela gehiegi laguntzen emakumeei. Gero, ordea, zaintza erdigunean jartzearen eta bizitza bizigarrien inguruko diskurtso eta praktika oso interesgarriak garatuz joan da mugimendu feminista, eta pixkanaka, “zaintza” horren barruan, haurren zaintzaz ere hasi da hitz egiten, pentsatzen eta praktikak aldatzen.

Hortaz mugimendu feministaren hausnarketek ere izan dute eragina…

Tailer honen sorburua, zehazki, iazko Durangoko Topaketa feministetan dago. Data gerturatzen ari zela, amatasunaren inguruan hitzaldi bakarra zegoela esan zidaten (amatasun subrogatuaren ingurukoa), eta aukera hori parean izanda, bai ala bai amatasunei buruz ere eztabaidatu behar genuela erabaki nuen, hain garrantzitsua zen hitzordu hartan. Hala, Bilgune Feministako hainbat lagunek animatuta, oso testuinguru desberdinak ditugun lau ama elkartu ginen tailerrari forma emateko. Jendetza gelditu zen kanpoan —eztabaida paraleloak ere egin zituzten tabernetan kalean gelditu ziren emakumeek— eta bizipen eta hausnarketa gogor, indartsu eta ahaldundu asko entzun ziren. Jarraian, Arrasatetik deitu zidaten eta lehen saioa egin genuen; bertan ere diskurtsoen eta praktiken inguruko talka interesgarriak ikusi genituen.

Interesa sortu du gaiak?

Bai, aurrera begira badago gisa honetako tailerrak egiteko gogoa hainbat herritan. Zergatiei erreparatuta, esango nuke amatasunean ere ahalduntzeko beharra dagoelako dela –gaur eguneko amatasun esperientzia asko gogorregiak direlako– eta horrez gain, zaintza emakumeen bizkar gelditzeak emozionalki, sozialki, laboralki eta ekonomikoki askotxo suposatzen duelako oraindik ere.

Nolakoak dira saioak? Zer egiten duzue?

Batetik, garrantzitsua iruditzen zait hausnarketa teorikoei leku egitea: teoria feministek zer esan duten amatasunaz (aitortza hori egitea ezinbestekoa iruditzen zait) eta amatasunaren historia ere ezagutzea, izan ere, gure praktikak kokatzeko, garrantzitsua da kapitalismoak izan duen eragina ulertzea. Era berean, hausnarketa pertsonalei eta bizipenei ere lekua egiten diegu. Bukatzeko, interesgarria iruditzen zait interpelazio komunitario eta politikoak planteatzea, zaintza-sareak jostea, zaintza erraztuko duten politika komunitario publikoak pentsatzea, auto-zaintzari leku egitea… Bereziki COVID-19aren garaiotan, entzun egin behar da haurren zaintzaileon ahotsa; asko zaildu du pandemiak gurasotasuna, eta zer esanik ez amatasuna.

Zehatzago esanda, zeintzuk dira amatasunari lotuta landuko dituzuen gaiak?

Teoriak, hainbat autore eta historia (oso gainetik bada ere), amatasunaren tabuak, idealizazioak, exijentziak (hau da, amatasunaren instituzioak gure praktiketan eta bizipenetan zer-nolako eragina duen), eta, era berean, esperientzia pertsonal horiek osasuntsuagoak izateko, zaintzaren gaineko ikuspegia eta jarrera kolektiboki eta komunitarioki aldatu behar dugula ikusiko dugu.

Zeintzuk dira oraindik amatasunaren bueltan dauden uste nagusiak?

Emakume guztiok, ama izan ala ez, askatu beharreko korapiloa da, oraindik ere, amatasunarena. Emakume guztiok bizi dugun presioa da. Amatasuna desio oso baldintzatua da, hau da, egitura, diskurtso-komunikatibo eta merchandising oso bat dago bideratuta neskak (aludun haurrak, esan nahi dut) ume-umetatik, zaintzara bideratzeko, eta geure burua besteen zaintzan irudikatzeko. Eta era berean, biologikoki ama izateko adin-tarte oparoenean gaudenean, diskurtso eta presio ikaragarria bizi dugu emakumeok gure bizitza “aprobetxatzeko” karrera profesionala egiteko, bidaiatzeko, formatzeko, irteteko, “nahi dena” egiteko… Beraz, bateko eta besteko presioen erdian daude emakumeak, eta, askotan, egoera prekarioan lanean. Ama izan behar duzu, baina ez zaizu nabaritu behar seme-alabak dituzunik, eta kirola egin behar duzu, eta, nola ez, polit eta argal egon… Exijentziaz beterik dago emakumeon bizitza, eta zer esanik ez amena. Haurdunalditik jasotzen ditugu mezuak; nola izan “ama on bat”. Denok daukagu buruan ama onaren ideia, eta hori deseraiki behar dugu, hasteko.

Nola?

Esandako dena estrukturala dela ulertzeak lagunduko digu aurre egiten. Feminismoa patriarkatuaren bestelako formen aurrean askapenerako tresna izan diren bezala, amatasunari dagokionean ere feminismoa tresna askatzaile eta bizigarria izan behar da.

Amatasun bizigarria diozu. Zer da bizigarria?

Egun, ama den emakume batek, ahaldundu ezean, izugarrizko exijentziekin bizitzeko arriskua dauka; eta biolentziarekin ere bai (hortxe dugu biolentzia obstetrikoa, esate baterako). Hotaz, izatekotan, ahaldunduta dagoen ama batek izango ditu exijentzia eta biolentzia horiei aurre egiteko baliabideak. Bestela, azaldu bezala, estrukturalki –eta gainera haurdunalditik edo are lehenagotik hasita–, presio handiak  jasateko arriskua dugu, emakume izate hutsagatik. Hala, bizigarriagoa diogunean, esan nahi dugu askatzaileagoa, osasuntsuagoa, asebetegarriagoa, orekatuagoa, ahaldunduagoa, partekatuagoa, saretuagoa… Tentsioa hautsi beharra dago: emakumeak ezin dira bakarrik eta errudun sentitu, (antsietatearekin, ezin iritsirik…) ezin dute seme-alaben zaintza osoa euren bizkar hartu. Eta kontuz! Ez da emakumeek delegatu egin behar dutela bakarrik, gizonek asumitu egin behar dute beren partea zaintza-lanetan; gizonen ardura da.

Konturatzen gara hortaz?

Lagun batek ama izan zenean honela esan zidan: “Ikaragarrizko ziria sartu digute: lanera ateratzea, enplegua… Berdintasun hori izugarrizko tranpa da, etxeko eta seme-alaben zaintza-lanek gure bizkar jarraitzen duten bitartean”. Uste dut egoeraz jabetzea gako garrantzitsua dela, eta lan-banaketa duinago bat behar dugula: etxetik kanpo lan gutxiago egin eta zaintza eta etxeko lanak modu orekatuagoan banatu behar ditugu. Baina aldaketa benetakoa izango bada, estrukturala izan behar da, ez emakume bakoitzak aurkituko duen ihesbidea edo ezarriko duen adabakia. Dena den, gako asko daude: emakumeon ahalduntzea, gizonen ardurak hartzea, neurri estrukturalak, politika publiko parekideak…

Zein izan da mugimendu feministak izan duen papera gai honi lotuta?

Feminista handiei esker gara gaur egun ama aukeraz, edo bestela esanda, emakumeon patua ama izatea dela hautsi zuten emakume horiei esker erabaki dezakegu seme-alabak izan ala ez. Euskaraz irakur daitezkeen bi feminista aipatzearren, Simone de Beauvoir eta Adrianne Rich aipatuko nituzke, nahiz eta beste hamaika aipa litezkeen.

Beauvoirrek bigarren olatu feministaren obra fundatzailea idatzi zuen 1949an: Bigarren sexua. Berak aztertu zuen ama izateak emakumeen bizitzetan zer-nolako eragina daukan; haurrak ernaldu eta erdituagatik, amatasunaren funtzioak gizartean emakumeari prestigiorik ematen ez diola ikusi zuen.  Horrez gain, amek seme-alabengatik ustez sentitu behar duten atxikimendu sakona edo amatasun-sena zalantzan jarri zituen. Puntu horretatik aurrera, amatasuna gai errekurrentea izan zen feminismoan.

Adrienne Richek, berriz, amatasuna instituzio gisa eta esperientzia gisa bereizi zituen, Emakumeagandik jaioak saiakeran. Gizartearen erdigunean edo patriarkatuaren erdigunean dagoena ez da amatasuna Richen arabera, amatasunaren instituzioa baizik: amatasun zehatz bat, bete ezin diren exijentzia gehiegi dituen amatasun-eredu bat, amei maitasun inkondizional eta desinteresatua eskatzen diena… Lerro berri bat ireki zuen Richek: amatasuna plazer iturri, ezagutza iturri eta botere gune gisa ikusi zuen, eta amaren gorputza feminismoaren debatearen erdian kokatu zuen.

Gero, denbora luzez, gorputzetik oso bereizita egon den amatasun-eredu bat bultzatu izan da feminismoaren izenean, baina azken urteetan, zaintza erdigunean jartzearen inguruko diskurtso eta praktikek amatasuna bizitzeko aldaketak ekarri dituzte; eta zer esanik ez, bikote lesbianen praktikek eta ama bakarrenek.

Gauzak aldatzen ari dira, hortaz…

Esan bezala, denbora luzez gorputzetik oso bereizita bizi izan da amatasuna, eta uste dut hor ari garela borroka txikiak irabazten. Badira gurasotasuna gozamenetik bizi duten emakumeak. Hala ere, salbuespenak direla esango nuke, nahiz eta askotan fokua hor jartzen den eta distortsio bat gertatzen den. Neoliberalismoak eta produktibitateak gure amatasun-praktiketan ikaragarrizko eragina dute oraindik ere, eta seme-alaben zaintza ia osoki emakumeen bizkar gelditzen da. Amatasun-ideala desmuntatu beharra daukagu, exijentzietatik libratu behar gara. Islandian kanpaina interesgarria egin zuten duela urte batzuk, gizonak zaintzara bultzatzeko eta emakumeen ezarritako exijentziak ikusarazteko. Aldatu dira kontuak, bai, baina ez da nahikoa, eta aldaketa guztiak ez dira onerako izan; batzuetan aldaketak egon direla pentsatzeak ez digu laguntzen gauzak hobetzen.