Haurtzaroko parasomniak dira eta horien artean prebalentzia handiena dutenak dira loaren izuak, nahaste-iratzartzeak, somnanbulismoa, eta amesgaiztoak. Umeak, gehienetan, ez daki zer gertatzen zaion eta gurasoek ere lanak izaten dituzte antzemateko. Une txarrak dira eta batzuetan denboran luzatzen direnak.

Parasomniak loaren nahasmenduak dira, eta fenomeno fisikoak edo jokabide gogaikarriak eragiten dituzte. Horietako asko nerbio-sistema zentralaren jardueraren adierazpenak dira.

Loaren Nahasmenduen Nazioarteko Sailkapenaren arabera, parasomniak hiru azpitaldetan bana daitezke: NREM loari lotutako parasomniak, REM loari lotutako parasomniak eta bestelako parasomniak. Lehen atalean sartzen dira somnanbulismoa, loaren izuak edota esnatze nahasiak. Bigarrenean, berriz, loaren paralisia, amesgaiztoak edota REM loaren jokabide-nahasmendua nabarmentzen dira.

Somnanbulismoa

Haurren parasomnia arrunta da, eta % 1-15eko prebalentzia du. Somnanbulismo aldietan haurra ohetik jaiki eta oinez ibiltzen da inguruan duenaz erabat jabetu gabe. Lo daudela ohean eseri, ibili eta korrika egitera ere irits daitezke. Lan konplexuagoak egin ditzakete: giltzaz itxitako ateak ireki, hozkailutik elikagaiak atera eta jan, eskailerak jaitsi, balkoira edo teilatura irten…. Begiak zabalik eduki ohi dituzte, eta erantzun ulergaitzak edo esanahirik gabekoak eman ditzakete.
Zaila da une horietan umea esnatzea eta oso gutxitan gogoratzen dute gertatutakoa hurrengo egunean.

Loaren izuak

Loaren izuek edo gaueko beldurrek %1 eta %5 bitarteko prebalentzia dute eskola-umeen artean. Gertatzen dira bat-batean esnatzen direnean loaldi sakonaren fasetik. Gauaren lehen herenean ematen dira, beraz.
Oso asaldatuta, izututa eta nahasita agertzen dira haurrak, oihuka edo negarrez ere bai, eta hiperbentilazioa, takikardia, izerdia eta midriasia moduko sintomak eduki ditzakete. Noraezean ibil daitezke, eta min har dezakete.

Minutu gutxi batzuk irauten ditu pasarteak eta haurra lotara itzultzen denean amaitzen da. Somnanbulismoan bezala, haurrak ez die kanpoko estimuluei erantzuten eta ez du gertakaria gogoratuko hurrengo egunean.

Nahaste-iratzartzeak

Maiz gertatzen dira bost urtetik beherako neska-mutikoen artean; izan ere, %17ko prebalentzia du. Gaueko beldurrekin gertatzen den bezala, haurra loaldi sakonetik esnatzen da eta nahasi egiten da. Denboraren eta espazioaren desorientazioa, geldotasuna pentsamenduan zein hitz egiterakoan, eta, batzuetan, oroimenaren alterazioa ager daitezke.
Portaera desegokia ere izan dezake haurrak, batez ere esnatzea behartutakoa izan bada, eta garrasi edo negar egin dezake.

Gurasoek, askotan, kasketaldi gisa deskribatzen dute pasartea eta jakinekoa da kontsolatzen saiatuz gero sintomak okertu egiten direla. Gertakaria, gainera, luzatu egin daiteke.

Bat-bateko hasiera eta amaiera izan ohi duten somnanbulismoaren eta loaren beldurren kontrara, iratzartze nahasiak modu progresiboagoan hasi eta amaitzen dira. Gertakariek minutu batzuk eta zenbait ordu artean iraun dezakete, baina ohikoena bost eta hamabost minutu bitartean irautea da. Badaude eragileak diren faktoreak: hala nola, lo-gabezia, sukarra, antsietatea, zenbait farmako hipnotiko (zolpidem), antibiotikoak (ziprofloxazinoa), psikofarmakoak (quetiapina, litioa) edo antiepileptikoak (levetirazetam).

Amesgaiztoak

REM fasean ematen den parasomnia da, eta gehienetan haurraren esnatzea eragiten dute. Amesgaiztoak hiru eta sei urte bitartean hasi ohi dira, eta hortik murrizten joaten dira pixkanaka. Amets luzeak, landuak, eta konplikatuak dira, eta gero eta beldur edo antsietate sentsazio handiagoa eragiten dute.

Normalean, haurra oso beldurtuta eta erne esnatzen da, eta xehetasunez deskribatzen du amets larria eta beldurgarria izan duela. Ametsaren deskribapena sinplea eta laburra da eskolaurreko haurretan, munstroak eta beste irudimenezko izaki beldurgarri batzuk barne. Haur nagusiagoek, berriz, argumentu konplexuagoak deskribatu ohi dituzte, egunean zehar ikusi edo bizi izan dituzten pelikula, telebista programa edo esperientzia asaldagarriren batekin lotutakoak.

Erantzun begetatiboa oso txikia da; baliteke izerdia edo takikardia arin bat egotea. Gertaerak laburrak izaten dira, baina esnatu ondoren haurrak beldurra izaten jarraitzen du, eta berriz lo egiteko zailtasunak izaten ditu. Horregatik, kasu batzuetan haurrak gorrotoa hartzen dio lotara joateko uneari.

Tratamendua

Oro har, prozesu onberak eta auto-limitatuak izaten dira, eta hobetu egiten dira haurra handitu ahala. Dena dela beste patologia batzuekin lotzen badira –loaren apnea, hipopnearen sindromea, gorputz-adarren aldizkako mugimenduak, AGHA… tratamendu espezifikoa gomendatzen da.

Parasomnien tratamenduan, hainbat esku-hartze psikologiko erabili ohi dira. Baita ere jokabide-teknikak, teknika kognitiboak edota erlaxazioa eta hipnosia bezalako desaktibazio-teknikak. Tratamendu farmakologikoak ere badaude, baina mediku baten preskripzioa ezinbestekoa da.