Osasun egoera berri hau hasi zela urte eta erdi igaro da . Alarma egoera amaitu den honetan, atzera begirako bat egin du Irati Aizpurua Alkezar kolaboratzaileak bere azken artikuluan. Zehazki, familia giroko zaintza alorrean eragin duten neurri juridikoen iritzi kritiko bat sortzea izan da bere nahia.

Berarekin hitz egin dugu hausnarketak merei duelakoan.

Argazkia: Irati Alquezar

Pandemia egoeraren aurretik, kontziliazioaren inguruko eskariak emakumeengandik etorri ohi zirenez hein handi batean (ez bada ia esklusiboki), “emakumeen arazotzat” hartuz, zaintzaren inguruko eztabaida ez zen erdigunean jartzen. Zaintza lanak doan, isilpean eta ikusezintasunean egitearen inguruan esperientzia handiegia dugu emakumeok historian zehar, eta lan horri balioa eman zein prezioa jarri behar zitzaiela eskatzen zuten aldarrikapenak isilarazi egin nahi izan dira edo entzungor egin zaie.   

Gauzak horrela, COVID-19a geurera iritsi zenean, zaintzak bizia sostengatzen zuela ohartu zen ordurarte itsu zegoen jende baita agintari publiko asko. Baina, hitzetatik ekintzetara egin ote dugu salto? Zaintza lanak funtsezkoak direla esatetik haratago, eman al dugu aurrerapausorik? Azken hilabeteetako egoera juridikoari ordena kronologikoan helduko diot nondik gatozen eta non gaude ikusteko, baita norantz jo nahi dugun hausnartzeko ere.

 Duela urtebete pasatxo osasun egoera berri honi aurre egiteko lehen neurrietako bat eskolak ixtea izan zela ez dugu ahaztu behar. Egun batetik bestera jakinarazi zitzaigun erabaki horrek lurrikara bortitz baten antzera astindu zuen hainbat familiaren antolakuntza. Une horretarik aurrera, Espainiar Gobernuaren arau sorkuntza etengabeak ere astindu zuen mundu juridikoa. 2020ko martxoaren 18an COVID-19ari aurre egiteko lehen arau sorta iritsi zen, bertan jaso zirelarik etorkizunean eztabaidagai izango ziren bi arlo: batetik, urrutiko lana lehentasunezko lan egiteko modua zela erabaki zen (telelana kontziliazioa errazteko neurri gisa jarri ez zela ohartarazi nuen une hartan, birusa gehiago ez zabaltzea baitzen xede bakarra). Bigarrenik, “Plan Mecuida” deiturikoa aurkeztu zuen Espainiar Gobernuak, konfinamendu garaian familia eta lana bateragarri egiteko helburuarekin. Baina, zertan zetzan Plan horrek? Laburbilduz, langileari aukera ematen zion enpresan lanaldi malguagoa edo lanorduen murrizketa bat eskatzeko, beti ere COVID-19ak sortutako egoera berri horren ondorioz familiakoak zaintzeko betebeharra zuela frogatzen bazuen. Araudia berri horren inguruko informazioa familia askotara iritsi ez denaren susmoa albo batera utziz, kritikarik zorrotzenak ondorengo honi egin zaizkio: lanorduen murrizketa nahi adinakoa izan zitekeen, baita 100%ekoa ere (hau da, pandemiagatik zaintza lanak egiten dedikazio esklusiboa izateko aukera ematen zuen araudiak, lan ordaindua erabat alboratuz), baina soldataren murrizketa proportzionala aplikatuko zen (beraz, 100%eko murrizketa eskatuz gero, 100%eko soldata galera, nomina hutsean utziz).

            Lehen aldiz araua irakurri nuenean, diru galera horri aurre egiteko beste neurri batzuk mahai gainean jarriko zirela espero nuen. Hau da, zela Gizarte Segurantzaren prestazio-sistema berri baten bidez, zela beste erakunde publikoek dirulaguntza zuzenak eskainiz (beste hainbat sektoretan egin den bezala), larritasunez beteriko hilabete haietan burututako zaintza lanengatik familiei babes ekonomikoa emango zitzaiela espero nuen. Madrilgo Gobernu zentraletik ez da ezer egin, eta egiteko asmorik ere ez dutela argi esan izan dute agintari politikoek, “Plan Mecuida” eraginkorra eta nahikoa dela defendatuz. Eusko Jaurlaritzak “Familia eta lana uztartzeko laguntza osagarria” argitaratu zuen, Covid-19ak familiengan izan duen “inpaktu ekonomikoari erantzuteko” helburuarekin. Dirulaguntzak oso xumeak dira izandako galerarekin alboratuz (laguntza hau eskatzeko epea ekainaren 21ean amaitzen dela jakinarazteko baliatuko dut tarte hau).  

Gauzak horrela, denon ahotan zegoen esaldi bat entzuten hasi ginen etengabe: “Zaintzak erdigunean jarri behar ditugu”. Batzuetan, sakon hausnartu da horren inguruan; besteetan, hitzak modu panpox batean ahoskatu dira, atzean dagoen errealitateaz erabat jabetu gabe.

Eta, heldu zen martxoaren 8a, emakumearen nazioarteko eguna, dagoeneko 2021. urtean ginela gogoraraziz. Emakundek – Emakumearen Euskal Erakundeak – martxoaren 8ko kanpainarako lelo hauxe jarri zuen: “Nork zaintzen du? Jar dezagun agerian. Egin dezagun dagokiguna”. Kanpainaren helburua hirukoitza zen: zaintza-lanak ikusaraztea (agerian jartzea), baloratzea (lan ordaindua eta ez ordaindua baloratzea) eta gizarte osoaren artean banatzeko beharra azpimarratzea (emakume, gizon, erakunde eta jendartearen erantzunkidetasuna nabarmentzea). Kanpaina harekin sentipen gazi-gozoa izan nuela onartuko dizuet: zaintza-lanari balioa ematen bazaio, prezio bat ezartzearen egokitasuna ere aztertu behar dela uste baitut. Familia giroko zaintzek aintzatespen formala baino gehiago behar dute. Oinarri ekonomia funtsezko elementuetako bat da bizitza duintasunez garatzeko.

Egun bat beranduago, martxoaren 9an, Espainiako Estatuko Kontseilu Ministroak “Plan Corresponsables” edo Erantzunkide Plana aurkeztu zuen. 190 millioi euro 14 urtetik beherako haurrak dituzten familien kontziliazio-beharrak asetzera bideratuta. Autonomia Erkidegoetatik bideratuko den Plan honek “zaintza profesionalen boltsa” bat jarriko omen du familien esku. Zer esan nahi du horrek? Langile bat kalitatezko enplegu batekin kontratatzen lagunduko duela administrazio publikoak, etxeko lanak egin ditzan. Hau da, karga batzuk kanporatzeko da. Ez da familiei zuzenean bideratutako dirua, beraz haurren zaintzarako eszedentzia ordaindu gabeak hartzen dituzten milaka eta milaka emakumek ezingo dute Plan horretatik zentimo bat ere kobratu: ezin duzu zure burua kontratatu eta.

Amaitzen joateko, egin dezagun hausnarketa: zein da Plana (letra larriz) Kontziliazio eta Zaintza alorrean? Bada, doan zaintzen jarraitzea, kontziliazio-neurriak aplikatu daitezen borrokatzen jarraitzen dugun bitartean (baita epaitegietan ere). Doan zaindu, are gehiago emakumea bazara, haurren zaintzarako lanaldi murrizketa eta eszedentzia gehienen atzean ama bat dago eta.

Enpresa edo lan eremuan egiten diren kontziliazio-eskarien atzean zaintza lanak daude, guztien ongizatea dago, osasun mentala dago jokoan eta, noski, pertsonak daude: adingabeak, mendekotasun-egoera edo osasun-egoera dela eta arreta behar duten pertsonak, adinekoak. Gurasook, zaintza lan duinak egiteko kontziliazio neurriak behar ditugu, eta etxeko lanak kanpora ateratzea ez da beti bidea. Esku artea dudan Victoria Camps filosofoaren Tiempo de cuidados liburu argitaratu berrian dioen bezala, “Badaude eremu pribatutik ateratzerik ez duten eta atera behar ez duten zaintzak; beste batzuk kanporatu egin daitezke eta antolakuntza eta euskarri publikoak eskatzen dituzte” (nire itzulpen xumearekin).

Gakoa honen ingurua hausnartzea dela uste dut: etxe giroan egiten den zaintza lana baloratzeaz gain, ordaintzea merezi duen lan moduan ikusten hasi behar ote garen behingoz. Zaintza-Plan bat behar dugu, errealitate guztiei erantzungo diena.