Ostegunean, hilaren 2an, errespetuzko hazkuntzaren nazioarteko eguna ospatu zen. Azkenaldian sarri hitz egin izan da horri eta hazkuntza kontzienteari buruz, eta hori guztia aitzaki hartuta, Yvonne Laborda terapeuta humanistak, Dar voz al niño liburuan idatzitako pasarte baten jasotakoak azpimarratuko dira segidan. Hain justu ere, hazkuntza kontzienterako nabarmentzen dituen lau oinarriak azalduko dira, puntuz puntu.

1.- Presentzia, hemen eta orain egotea: munduan ez dago umerik gurasoen presentziaren beharrik ez duenik, batez ere amarena haurtzaroan. Presente egotea ez da bakarrik espazio bat partekatzea, presente egotea da gure arreta osoarekin, bai txikiak bai nerabeak izan, eta, ahal bada, bost zentzumenekin. Haurrek gurasoen presentzia behar dute merezigarri, baliotsu eta garrantzitsuak sentitzeko. Haur askok etengabe eskatzen dute, hain zuzen ere, benetako arreta falta sentitzen dutelako. Emozionalki bete ez balira bezala da, eta goseak egongo balira bezala etengabe. Ume batek amaz bete behar du. Urrea bezalako une baliotsu horiek ematen dizkiegunean, dena aldatzen hasten da; seme-alabei presentzia ematea magikoa da. Ez konturatu arren, orduak, egunak, hilabeteak eta urteak pasatzen dira, eta eurekin egotea garrantzitsua da. Horrek arrastoa uzten du harremanetan. Kosta egiten zaie sarri gurasoei dena gelditzea eta pixka batean bertan egotea, hemen eta orain, seme-alabekin zerbait partekatuz edo eginez. Noiz aukeratu zenuen azkenekoz seme-alabarekin egotea denbora-tarte bat elkarrekin pasatze hutsagatik? Behartuta egotea ala aukeratutakoa izatea, desberdina da. Ikusten dute eta badakite. Guraso askok etengabe ihes egin behar izaten dute, seme-alabekin egoteak ito egiten dituztelako. Lotura emozionalik eza da gatazka guztien oinarria.

2.- Emozioak eta beharrak baliozkotzea: garrantzitsua da haur bakoitzak sentitzen duena edo behar duena hitzetan jartzea eta itzultzea; hau da, horiek legitimatzea ezinbestekoa da, haiek entzun, onartu, errespetatu eta baldintzarik gabe maitatzen dituztela senti dezaten, ondoeza edo jarrera gorabehera. Zer irakatsi diezaioke heldu batek haur bati emozioei buruz? Helduok gure emozioen zati handi bat zapaldu behar izan genuen, eta gaur automatikoki adierazten ditugu. Haurrak sentimenduaren adituak dira. Entzun, lagundu eta errespetatu ahal izango dituzten helduen beharra dute, besterik ez. Heldu askok haurrek sentitzen dutena edo behar dutena minimizatzeko, ez ikusiarena egiteko eta ukatzeko joera izaten dute. Haurren errukia izugarria da; nahiz eta ezin ditugun ase, seme-alabak balidatzen baditugu, pentsatu eta sentituko dute: “Amak ulertzen nau, horrela sentitzeko edo hau behar izateko eskubidea dut”. Haur batek sentitzen edo behar duena baliozkotzen denean, lasaitu egiten da eta askoz hobeto sentitzen hasten da, nahi edo behar duena lortu ezin badu ere. Haurra gehien zapuzten duena ez da behar duena ezin lortzea, baizik eta ukatuak direla ikustea eta sentitzea, haien sentimendua ez dela egokitzat jotzen, gurasoek edo helduek ez dituztela ulertzen, ez daudela haien alde.

Haurrei esan ohi dizkiegun gauzez jabetzea proposatzen du Ivonne Labordak:

  • “Autoan lotuta joan behar duzu, askotan esan dizugu, ez hasi berriro”.
  • “Esan dizut ez dagoela ur gehiago, nahikoa negar egin duzu, ez duzu ikusten botila hutsik dagoela”.
  • “Ez jarri horrela, beste jostailu bat erosiko dugu, ez da hainbesterako”.
  • “Esan dizut ez dudala beste ezer meriendarako, hau jan edo ez jan”.
  • “Berandu da, afaltzera joan behar dugu. Ez hasi berriro”.
  • “Zenbat aldiz esan dizut ez dela itsasten?”

Horrelako esaldiak esatean, ez dugu kontuan hartzen haurrak zer sentitzen duen edo zer behar duen, dio Labordak. Gurasoaren portaera eta zer egitea edo ez egitea nahi dugun baino ez da ikusten. Ez da ikusten zer dagoen bere jarreraren atzean, zerk elikatzen eta eragiten dion ondoeza, ezta egoeraren aurrean dagoen erantzukizuna ere.

Ikus dezagun zer esan daitekeen haurra baliozkotzeko, Labordaren arabera:

  • “Maitea, ez zaizu lotuta joatea gustatzen, ezta? Askeago egotea gustatuko litzaizuke, gerrikoak enbarazu egiten dizu niri bezala, baina segurtasunagatik eraman egin behar dugu. Noizean behin gelditzea nahi duzu, pixka batean kendu behar baduzu? Abisatu, ados? “

Ulertua sentitzean, askoz ere gertagarriagoa da haurrak aurre egin beharrik ez izatea. Eta gogorarazten badiogu autoa gelditu dezakegula behar izanez gero, litekeena da beharrik ez sentitzea, nahikoa baitu amak jakitea ez dagoela gustura eta bere zain dagoela.

  • “Egarri zara, ezta? Eta ezin duzu itxaron. Ur gehiago ekartzea gustatuko litzaidake. Hurrengoan bi botila ekarriko ditut. Zerbait jokatuko dugu etxera iritsi arte itxaroten duzun bitartean?”.

Egarri izatea behar legitimoa da. Behin eta berriz ura eskatzeagatik berarekin haserretu beharrean, autoan dauden bitartean ezer falta ez izatea ere gurasoen erantzukizuna dela ikus daiteke; izan ere, haur batentzat lotuta joan behar izatea espazio txiki batean mugitu gabe eta, gainera, egarri izatea oso gogaikarria izan daiteke. Gainera, helduak ez badu ulertzen eta ezin badu bere egoerarekin enpatizatu, oso frustragarria izan daiteke.

  • “Zure panpina gustukoena galdu duzu? Asko gustatzen zitzaizun eta orain oso triste zaude. Zer egin dezakegu? Bilatu nahi duzu beste tarte batean ala nahiago duzu beste antzekoren bat aurkitzen saiatzea?”.

Gurasoak balio pixka bat galduko balu, bikotekideak edo lagunen batek hura bilatzen edo irtenbide bat aurkitzen laguntzea ere gustatuko litzaiguke.

  • “Ez duzu nahi askari gisa ekarri dizudana. Beste zerbait nahiago zenuen. Batzuetan ez dut asmatzen. Orain ez dut beste ezer zuri eskaintzeko, sentitzen dut. Etxera iritsi arte itxaron nahi duzu eta beste zerbait jan, edo hemengo zerbait jan nahi duzu?”.

Hurrengo egunerako zer gustatuko litzaiokeen ere galdetu, eta, horrela, bere gustuak eta lehentasunak gurasoentzat garrantzitsuak direla ikusiko lukete. Gaur ezin da ase, baina bihar bai, bere alde gaude eta berak hala sentitzen du.

  • “Ez duzu oraindik joan nahi, ezta? Oso ondo pasatzen ari zara. Ikusten dut, laztana, baina aita iritsi da eta afaldu egin behar dugu. Bihar etortzea nahi duzu? Beste bost minutuz geratu eta bagoaz, ados, laztana?”.

Garrantzitsua da haurrei garaiz jakinaraztea leku batetik alde egin behar badugu, haiek intentsitate handiz bizi baitute oraina. Helduok iraganean edo etorkizunean gehiago egoten gara eta oraina bizitzea ahaztu egiten zaigu, horixe dio Labordak. Leku batetik alde egin behar izatea oso esperientzia mingarria izan daiteke haur batentzat. Toki horretatik zerbait eramateak –harria, adaxka, hostoa, harea– lagun diezaioke. Argazki bat ateratzeak ere arindu egin dezake. Beti dago zerbait egin dezakeguna beraientzat eta beraientzat.

  • “Oso haserre zaude zure anaiarekin, ezta? Ez zaizu gustatzen gauzak eskutik kentzea. Niri ere ez, baina jotzeak min ematen du eta askoz hobe da gauzak guri esatea. Nola uste duzu sentitzen dela orain? Esan nahi diozu zure anaiari ez zaizula gustatzen gauzak eskutik kentzea ala nahiago duzu nik esatea?”.

Balioak susta daitezke, “Ez itsatsi” bezalako arauak ezarri beharrean.

Baliozkotzen denean, ez dago kritikarik, ez epaiketarik, ez beste pertsonari erasorik. Sentitzen edo behar duena balioztatzen da eta bere portaeraz hitz egiten da, ez bere izaeraz. Horrela, umeak ulertzen dugula sentitzen du. Ulertua sentitzean errazagoa izango zaio lankidetzan aritzea, lotura emozionala egongo baita, eta ez da ukatua edo baztertua sentituko.

3.- Izendatzea, egia esatea: gertaerei buruz edo sentimenduei buruz hitz egitea oso garrantzitsua da haurrek inguruan gertatzen dena ulertu ahal izateko. Haurrek ez dutela ulertzen pentsatu izan da, edo ez direla errealitateaz konturatzen, eta nahastu ditzaketen esperientzia askotatik kanpo mantentzen dira sarri. Mugatu edo kontrolatu ere egiten dira, gurasoen arrazoiak azaldu gabe. Askotan, gurasoak ez dira koherenteak pentsatzen, sentitzen, egiten eta esaten dutenarekin, eta umeek nabaritzen dute. Haurrek ez dute esaten zaien bezala jokatzen, egiten ikusten dituzten bezala baizik. Batez ere emozionalki zerbaitek eragiten digunean, zilegi da hori adieraztea. Garrantzitsua da gure seme-alabak beste pertsona batzuekin daudenean ere ahotsa ematea errealitate hori izendatzeko.

Imajina ditzagun egoera batzuk:

Senideren baten etxean gaude eta amonak edo osabak esaten dute, adibidez:

  • “Ez ukitu hautsiko duzun hori”.

Sententzia eta judizio bat da, helduak sentitzen duen beldurragatik.

  • “Ez ibili hainbeste korrika etxean, eseri eta ondo portatu”.

Kasu honetan, helduak bere lasaitasun-beharrarekin bakarrik konektatzen du, eta ez haurraren mugimen-beharrarekin.

  • “Zer ez didazu maite? Musurik ematen ez badidazu, ez zaitut maite”.

Horrela, heldua biktimizatu egiten da eta haurra bere ondoezaren erantzule egiten du, behartuz eta mehatxatuz.

Ikus ditzagun egoera berdinen aurrean haurrei zuzentzeko Labordak proposatzen dituen modu ezberdinak.

  • “Ikusi nahi duzu loreontzi polit hori? Oso delikatua da, eta amona beldur da hautsiko ote den, kontu handiz hartuko dut edo, nahiago baduzu, nik erakutsiko dizut”.
  • “Laztana, heldu batzuk urduri jartzen dira haurrak korrika doazenean. Mugitu behar baduzu, parkera irten gaitezke eta gero itzuliko gara”.

Parkean gaudela, azaldu dezakegu ondo portatzeak ez duela zerikusirik bere mugimen-beharrarekin. Eta osabarentzat ongi portatzea berak nahi eta behar duena egitea dela. Esan diezaiokegu heldu batzuei kosta egiten zaiela haurrak ulertzea. Haur batentzat naturala mugitzea da; anti-naturala, berriz, bere gorputzak behar duenean ez mugitzeko eskatzea. Gure ustez, haurrek jarrera anti-naturalak dituzte, eta egia tristea da haiek jarrera guztiz naturalak dituztela ingurune anti-naturaletan. Arazoa da ez dugula haurraren beharra ikusten, helduena baizik.

  • “Laztana, ez duzu musurik eman nahi, ezta? Amamari honako hau azal diezaiokegu: Soniak maite zaitu, baina orain ez dizu musu bat eman nahi, agian gero bai. Musu bat behar baduzu, neuk eman diezazuket”.

Seme-alabei ahotsa ematea etorkizuneko inbertsioa dela dio Labordak, ahaldundu egiten baititu eta beren buruaz seguru mantentzen ditu, eta, aldi berean, besteak errespetatzen ditugu. Labordak dio hasieran oso zaila izan daitekeela heldu bati horrela hitz egitea; izan ere, gehiago kezkatuko gaitu helduak pentsa dezakeenak, seme-alabak sentitu edo behar izan dezakeenak baino. Gehiago kezkatzen zaitu heldu horrek zure seme-alabak baino? Zerk eragozten dizu benetan zure seme-alabaren alde jartzea, ahotsa ematea eta emozionalki babestea? Egia izendatzeak ez lioke inori kalterik egin behar. Aurreko adibideei erreparatuta, heldua baliozkotu dugu bere egia, bere sentimendua eta bere beharra izendatuz: urduri jartzen da, zerbait apurtuko ote den beldur da, ez duela maite pentsatzen du. Helduari gertatzen zaion horrek eragiten dio haurrari horrela hitz egitea. Ez dugu helduaren jarrera kritikatzen, haurraren beharrari ahotsa ematen diogu.

4.- Intimitate emozionala, bestearekin konektatzea: intimitate emozionala ezinbestekoa da giro seguru bat sortzeko, non komunikazio konektiboa, emozionala eta enpatikoa egongo den. Intimitate emozional hori helduek –gurasoek, nagusiki– bakarrik sor dezakegu, gure izaeratik partekatzen dugunean, umeekin zintzoak garenean. Seme-alabekin komunikatzeak ez du esan nahi galderak egin behar zaizkienik beren gauzak konta diezazkiguten, baizik eta giro seguru eta intimo bat sortzea, iritzirik eta kritikarik gabea, partekatzeko libre senti daitezen, hala nahi edo behar badute.

Lau zutabe horiek ez dira metodoak, ezta estrategiak ere, haurrak helduek nahi ditugun bezalakoak izan daitezen eta men egin diezaguten; baizik eta, giro segurua, baketsua eta maitasunezkoa sortzeko tresna gisa balio dute. Seguru, maitatuta, bakean eta harmonian sentitzean, elkarrekin hobeto erlazionatzen gara, emozionalki konektatzen gara, bai haurrak eta bai helduak, eta lankidetza handiagoa izaten dugu. Horrela, guztion interesak, nahiak eta beharrak kontuan hartzen dira. Helburua harreman baketsuagoak eta maitasunezkoagoak izatea da, epaiketarik eta kritikarik gabe. Besteari atsegin ematea hautu bat izan beharko litzateke maitatzen eta maitatzen denean, ez betebehar bat, Labordaren esanetan.