Artikulu hau June Fernandezek Picara Magazinen argitaratu zuen 2022ko azaroan. Guraso.eus era ekarri dugu hezkuntza erreferentzien inguruan hausnarketa baliogarria egiten duelakoan.

Make Irigoyen Perurena izan zen June Fernandezen nerabezaroko gertuko erreferente feminista. Pikara Magazineren lehen bazkidea bihurtu zen hamar urteren ondoren.

Mungiako institutua. Batxilergoko 1. maila. Ikasturteko lehenengo eguna. Ikasgaia: latina. Irakaslea ez da berria niretzat, iaz kultura klasikoa lasikoa hautazkoan liluratu ninduen feminista nafar alaia eta maitagarria baita: Make Irigoyen Perurena.

Hasteko, ezohiko aurkezpen erronda proposatu digu: zure izena, nola gustatzen zaizu dei zaitzaten, eta zure buruaz gustatzen zaizun ezaugarri bat. Aurrera: “June naiz, June deitzea gustatzen zait, eta nire begiak gustuko ditut”. Ai ama, ze lotsa! Ikaskide bati denok deitzen diogu Toro ezizenez; ariketa aprobetxatu du adierazteko ez dagoela eroso ezizenarekin. Ados, hemendik aurrera Joseba.

Ariketa sinplea ditudi, baina nik behintzat sentitu dut irakasle honek pertsonak ikusten dituela oholtza azpian eserita dagoen nerabe-saldoan. Gu gustura egon gaitezen nahi duela, autoestimua eta elkar ezagutza lantzea. Ez zatekeen harrigarria izango psikologia edota baloreak ikasgaietan egongo bagina, baina latinean gaude. Arlo emozionala sendotzea rosa-rosae-rosarum baino oinarri funtsezkoagoa da Irigoyenentzat. Aurreko bi urteetan bullynga jasan nuen, eta benetan sendagarria egin zait bere gertutasuna.

Memoria kaxkarra daukat, eta edukiak baino, Makek gorpuzten zituen balioak gogoratzen ditut. Literalki ari naiz gorpuztu esaten dudanean, bere gorputzak helarazten zidalako ez nuela zertan femeninoa eta argala izan behar. Bada, ni banintzen neska argala eta femeninoa, baina lodifobiaren eta lumafobiaren aurkako lezio bat izan zen niretzat. Ziur nago Make erreferente izatea izugarri baliotsua izan dela ikasle lodientzat zein marimutilentzat.

Feminista nafar alaia eta maitagarria dela esan dut, baina ez dut oroitzen “feminismo” hitza ahoskatzen zuenik. Hori bai; gogoan dut Disneyren Hercules filma ikusi genuela kultura klasikoan, eta kritika feministarako gakoak eman zizkigula. Orduan ez nukeen pentsatuko komunikazio feministan espezializatuko nintzenik.

Makeren lesbianismoa zirrara handiz deskubritu nuen. Garai hartan mutilekin soilik ligatzen banuen ere, horrelako erreferentziek eragiten zidaten irrikak askatu ninduen, pixkanaka, heteroarautik. Alabaina, oroitzen dut bere disidentzia sexualaren aztarna esplizitu bakarra: kultura klasikoan kontatu zigun Artemisa eta Calistoren mitoa. Jainkosa ehiztariaren taldeko ninfa zen Calisto, eta berarekin tematu zen Zeus jainko matxiruloa. Bada, Artemisaren antza hartu zuen Zeusek Calistorekin larrua jotzeko, eta haurdun utzi zuen. Mitoaren bertsio desberdinen arabera, Artemisak, Zeusek edo Hera bere emazteak erabaki zuten Calisto eta bere semearen zori tragikoa: hartz bihurtzea eta zerura erbesteratzea. Horrela sortu ziren Hartz Handiaren eta Hartz Txikiaren konstelazioak.

Feminismoaz eta lesbianismoaz gain, abertzaletasunaren arlotik ere ekarpena egin zidan Makek. Doneztebekoa da, eta bere ahots goxoan entzun nuen lehen aldiz nafarrera. Bertze esaten zuenean urtu egiten nintzen. Euskal Herriaren zilarrezko lepoko bat zeraman beti. Beste irakasle batzuen panfletismoarik gabe erakutsi zigun hizkuntza eta herria maitatzen.

***

Make beti izan dut presente nire autobiografia feministaren mugarriak errepasatu ditudanean. Bada, ez nuen imajinatzen feminismoak berriro elkartuko gintuenik. Kazetaritza ikasketak bukatu nituenean, blog bat jarri nuen martxan Lucia Martinez Odriozola nire bigarren maistra feministak iradokita. Blogoneskak komunitatean murgildu nintzenean, hezkidetza talde baten bloga deskubritu nuen: Zubiak eraikitzen. Zur eta lur geratu nintzen argazkian Make ikusi nuenean, betiko itxurarekin: txaleko bakeroa soinean, ile labur horia, makillajerik gabeko begi-zuloak, masail handi gorrituak, irribarre zabala eta keinu umoretsua… Mezua utzi nion, nitaz oroituko ez zen beldur, eta erantzun ezin samurragoa bidali zidan.

Geroztik, manifestazio eta topaketa feministetan egin dugu topo noizbehinka. Pikara Magazine martxan jarri nuela kontatu nionean, kolaboratzailea ez zen lehenengo bazkidea bihurtu zen. Bere goxotasuna eta babesa sentitzen ditut hitz egiten dugun bakoitzean (fenomena deitzen didanean!), eta maitatua sentitzen da indarkeria gehiegi bizi izan zuen June nerabea.

Hezkidetza feministan erreferentea da Make, eta besteak beste, Euskal Herriko Unibertsitatean Hezkidetzan Esku Hartzen ikastaroa gidatzen duen taldeko kide da. Alabaina, interneten ez duzue bere aztarna askorik topatuko bere izena idatziz gero. Wikiemakumeak proiektuari buruzko edukiak dira gehienak, lantalde eder horretan inplikatu baita irakaslea. Elkarrizketa proposatu diot behin baino gehiagotan, baina badakit (berriro gogorarazi dit) ez dela protagonismo zalea. Hori da, hain zuzen ere, Wikiemakumeen ekarpena: inurri lan ikusezinaren bidez, erreferenteak biderkatzea, imajinarioak aberastea, ezkutukoa azaleratzea.

Makeri galdetu diot ea oraindik ere hori den bere hautua: identitatea eta ideologia transmititzea zuzenean aldarrikatu barik. Baietz esan dit: “Beti pentsatu izan dut curriculum ezkutuak balio duela bide aberatsak jorratzeko eta lerrokatuko nauen zenbait jenderen blokeoa saihesteko. Esplizituki ez dut nire burua izendatu, baina zeharka ireki ditut ahal izan ditudan espazio guztiak. Hori bai, tinko erantzun dut klasean zein klasetik kanpo ikasle edo irakasle batek zuzenean interpelatu nauenean”.

Makek nirekin ere lan ikusezin hori egin zuela sentitzen dut. Honako artikulua da eman didan hori guztia aitortzeko, eskertzeko, besarkatzeko modua. Aldez aurretik bidali diodanean erantzun didana konpartitu nahi dut, irakasle feminista asko identifikatuko direlakoan:

“Egia erran, zure idazkiarekin oparitu didazun bezalako ispiluek sekulako indarra ematen dute, hezitzaile gisa behin baino gehiagotan samin-gozoak izaten ditugun barne sentsazioen aurrean: ez dugula denbora nahikorik ikasleengana fundamentuz hurbiltzeko, ezta tarterik beste espazio eta denbora batzuetan bidea egiteko ere, agian sistemaren erreproduzitzaile rolean gaudela guk uste baino maizago eta abar. Eta, aldi berean, intuizio-konfiantza bat: sistemaren barrutik mikro-mailan palanka egiteak indar iraultzailea izan duela eta izaten jarraitzen duela. Hortaz, mila-mila esker, fenomena!”.