Ekua-ko Ane Lekandak bikote harreman toxikoak nahiz indarkeriazkoak izan ditu hizpide Puntua aldizkarian argitaratu duen artikuluan.

Bikote-harreman toxikoak guztion ahoetan daude. Ziur hitz hori noizbait erabili edo entzun duzula. Jakingo zenuke, baina, definitzen?

Gogoeta-proposamen batekin natorkizu. Eten irakurketa hau momentu batez eta saiatu galdera hauei ahalik eta zehatzen erantzuten: nolakoa da bikote-erlazio toxiko bat? Zein elementu ditu? Zer egiten du pertsona bakoitzak? Zeintzuk dira honen ondorioak?

Ulertzen duguna

Elkarrizketa hori lagun eta lankideekin ere izan dut. Psikologiaren eta kriminologiaren arloan maiz entzun ohi dugu bikote-harreman toxikoei buruz; batez ere, pertsonen arretan lan egiten dugunok. Liburuetan, gidetan eta psikologiaren dibulgaziora zuzendutako sare sozialetan ere asko agertzen da, erlazio toxikoen prebentzioa eta identifikazioa errazteko helburuarekin.

Hainbat “harreman toxikoren ezaugarrien zerrenda” dugu gure esku Interneten: “Manipulatu egiten zaitu”, “kontrola erabiltzen du”, “beldurra sentitzen duzu”, “segurtasunik eza”, “bakardadearekin eta isiltasunarekin zigortzen zaitu”, “xantaiak”, “errespetu faltak”, “lagun eta familiarengandik aldentzen zaitu”, “barregarri uzten zaitu”…

Zerrenda horiek gizarteak harreman toxikotzat hartzen duen horren guztiaren isla dira. Ziur dagoeneko konturatu zarela, baina ezaugarri horiek indarkeria dira. Zergatik deitzen diogu, orduan, harreman toxikoa, indarkeriazko harremana esan beharrean?

Zergatia, arrazoia eta ondorioa

Hizkuntza eta pentsamendua guztiz lotuta daude, batak eragina baitu bestean. Hala, hizkuntzaren bidez, gure errealitatea transformatu egin daiteke, edo, behintzat, hura interpretatzeko daukagun modua. Pertsonon portaerak ere zentzuren bat badauka, zerbaitetarako eta zerbaitegatik jokatzen baitugu modu batera edo bestera. Zailena zentzu hori identifikatzea izan ohi da, eta identifikaziorik gabe ez dago aldaketa posiblerik.

Indarkeriak badu generoa, zoritxarrez. Bikote-harremanetan gertatzen den indarkeria gehiena genero
indarkeria da; gizonak emakumearen kontra emakume izate hutsagatik erabiltzen duen indarkeria. Indarkeria matxista, fenomeno moduan ulertuta, sistema patriarkalak sortu eta mantentzen du. Beraz, ez da harritzekoa oraingo honetan ere sistema matxista horrek eraginik izatea terminologia aukeratzeko orduan. Toxiko hitzak indarkeriaren mozorro bezala jokatzen du. Horren ondorioz, indarkeria normalizatu, minimizatu eta ikusezin –edo ikusezinago– bihurtzen da. Eta horrek indarkeria mantentzen laguntzen du, isilpean, ezkutuan.

Aldi berean, eta aurrekoarekin erlazionatuta, funtsezko defentsa- mekanismo bezala jokatzen du toxiko terminoak. Toxiko hitzak indarkeria terminoak baino inpaktu emozional txikiagoa eragiten du indarkeria hori erabili, sufritu eta horren lekuko direnengan. Indarkeria identifikatzea ez da erraza, ezta erosoa ere. Eta askoz gutxiago zuk zeuk erabili edo jasaten baduzu, edota lagun edo adiskide batengan ikusten baduzu. Lehen esan bezala, hizkuntzak gure pentsamendua moldatzeko boterea dauka, eta beraz, emozioak honen araberakoak izango dira.

Horregatik guztiagatik, indarkeria normalizatu eta ikusezinago bihurtzen da, indarkeriaren identifikazioa oztopatuz. Indarkeria erabiltzen duen pertsona bere portaeraz arduratzea zailago bihurtzen da, baita indarkeria jasaten duenak hori behar den bezala identifikatzea ere, eta ondorioz, hortik irtetea edota laguntza eskatzea.

Izena guztia duen guztia, bada

Urteotan asko erabili izan da toxiko hitza, gehiegi. Eta nire ustez, dagoeneko ez dakigu zein den haren esanahia, autore eta pertsona bakoitzak modu desberdinean ikusten du eta. Argi dagoena da toxikotzat hartzen ditugun portaera asko indarkeria direla, eta horretan jarri nahi izan dut arreta gaur.

Nik toxiko hitza erabiltzea saihesten dut, oso termino orokorra iruditzen zaidalako. Zalantza eta esanahi gehiegi hitz bakar baten inguruan. Horregatik, nahiago dut egoera bakoitza modu zehatzean deskribatu; hau da, “komunikaziorik gabeko erlazioa”, “ez dago konfidantzarik”, “kontrola erabiltzen du” eta abar.

Gauza bakoitzari bere izenetik deitzea askoz errazagoa iruditzen zait. Erabili dezagun hizkuntza kritikoki, modu kontzientean, arreta jarriz. Hizkuntzak botere handia du norbanakoetan eta gizartean, eta gure esku dago nola erabili. Indarkeria izendatu dezagun. Izena duen guztia, bada.