“Kendu zure pie” edo hizkuntzak nahasten ditugunean. “Esan dit izanen naizela el balón de oro”…

Behin baino gehiagotan entzun izan ditugu horrelako esaldiak. Euskarazko solasaldi edo esaldi batean, gaztelaniazko hitz bat edo batzuk. Alderantziz ere gertatzen da, noski. Hizkuntzak nahasi egiten dira eta nolabaiteko interferentzia gisa sentitzen dugu gehienetan.

Hizkuntza-nahasketa horiek gertatu egiten dira, beraz, eta oso ohiko gertaera da testuinguru elebidun edo eleaniztunetan. Hizkuntzalariek eta soziolinguistek oso ikertua duten fenomenoa da eta testuinguru jakinetan gertatzen da.

Gertaera horrek sarritan kezka sortzen du. Komeni da, ordea, hizkuntzaren inguruko gainerako fenomenoak bezala, fenomeno hori ere ongi ulertu eta dagokion testuinguruan kokatzea.

Hizkuntza-nahasketa eta horren testuingurua

Hizkuntzak nahasten aritzeak, logikoa den bezala, elebidunei edo eleaniztunei gertatzen zaien zerbait da. Dakiten hizkuntzetako batean ari direla, beste hizkuntza bateko elementuak sartzen dituzte hizketaldian: hitz solteak izaten dira askotan, baina aditzak edo esaldiak ere izan litezke.

Nahasketa hori maiztasun eta intentsitate handiagoarekin edo txikiagoarekin gerta daiteke, eta hori zenbait faktoreren araberakoa izaten da: hiztun elebidun horren ezaugarri pertsonalak (hizkuntza bakoitzean duen hizkuntza-gaitasuna, batez ere); norberaren ingurua (harreman-sarea, hizkuntzetako bakoitza erabiltzeko aukera…); hizkerari adierazkortasuna eskaini nahia edo identitate jakin bat azpimarratu nahia; eta abar.

Bestalde, hizkuntza-nahasketa horiek askotan nahi gabekoak izaten dira, aurretik aipatutako testuinguruak eragindakoak, eta horiek dira kezka handiena sorrarazten dutenak. Batzuetan, ordea, hiztunak berak helburu komunikatibo jakin batekin erabiltzen duen baliabidea izaten dira. Eta batzuetan inkontzienteki eta ohartu gabe egiten den bezala, beste askotan, hiztuna nahasketa horretaz argi samar jabetzen da.

Ez dago esan beharrik, helduei gertatzen zaien bezala, haurrei ere gertatzen zaie, eta, zehazki, euskarazko ereduetan ikasten ari diren ikasleen artean oso ohiko gertaera da. Testuinguru egokia da, nolabait esateko, hizkuntza-nahasketa gerta dadin.

Hizkuntzak nahasten ari gara, orduan zer?

Hizkuntzak nahasten aritzeak kezka eragin badezake ere, kezka horri erantzuteko modurik eraginkorrena ez da hiztuna kritikatzea eta epaitzea, ezta geure burua egurtzea ere. Horrek, zenbaitetan, eragin negatiboa ere izan lezake. Eraginkorragoa da, hasteko, fenomenoa ongi ulertzea, dagokion testuinguruan kokatzea eta, ahal den neurrian, nahi gabeko nahasketa horiek saihesten eta gainditzen joateko urratsak eman eta baliabideak jartzea.

Urrats horiek zein diren? Bada, ez gara teknika edo taktika bereziez ari. Hizkuntza ere, edozer gauza bezala, landu egin daiteke, eta hizkuntza-nahasketa gainditzeko biderik eraginkorrena hizkuntza ahalik eta gehien erabiliz lantzea da. Erabilera intentsuak ekartzen baitu, izan ere, hizkuntza jakin batek eskaintzen dizkigun baliabide guztiez hobeki jabetzea, horiek barneratzea eta gero eta errazago erabiltzea, gure kasuan ondoko erdarara joan beharrik izan gabe.

Euskararen erabilera ahalik eta intentsuena, interesgarriena eta asegarriena egitea da, ziur asko,  hizkuntza-nahasketa edo interferentzia horiek saihesteko biderik emankorrena, ahal den neurrian eredu aberatsak bilatuz, euskara eguneroko bizitzako espazio guztietara eramanez, eta han eta hemen ditugun baliabide guztiak —ERAk berak eskaintzen dizkigunak barne— erabiliz.

* Artikulu honetan aipatutako gai honi buruz, baita hizkuntzaren jabekuntzari eta elebitasunari buruz ere, hainbat argibide interesgarri jaso ditu M. Juncal Gutierrezen eta M. Jose Ezeizabarrenaren Hotsetik Hitzera liburuak (Erein, 2022).

era.eus egitasmotik ekarritako artikulua da hau