Iraitz Mateok Naizen argitaratutako artikulua ekarri dugu guraso.eus era. Hezkidetza eta Pedagogia Feministen III. Kongresuaren barruan egindako hitzartzearen kronika da eta Bolibiako hezkuntzaren errealitatera gerturatzeko aukera polita iruditu zaigu. Bolibian dituzten galderak Euskal Herrian ere egin ditzakegu, zer iruditzen zaizue?

“Eta orduan, hezkuntzaz hausnartu genuenean hiru urtetik aurrera arrazismoaz eta matxismoaz hitz egingo geniela erabaki genuen», azaldu zuen. Eta gaineratu, haurrek badutela nahikoa gaitasun kontzeptu horiek ulertzeko, «beraiek egunero pairatzen dutelako».“

Eraldaketa sozialak bultzatzeko hezkuntzak duen garrantzia bere gorputzean bizi izan du Adriana Guzman boliviarrak. Izan ere, hezkuntza sistema aldatzeko eztabaidak, hartutako erabakiak eta ekarritako praktikak gertutik jarraitu ditu. Horiek xehatu eta pedagogia feministarako zenbait gako aurkeztu zituen joan den ostegunean Donostian, ‘Patriarkatua desarmatzen hezkuntzatik eta pedagogia feministen bitartez’ hitzaldian, Hezkidetza eta Pedagogia Feministen III. Kongresuaren barruan.

«Unibertsalizazioa kolonizazioaren parte» denez, hitzaldiaren hasieran berak nondik hitz egingo zuen argitu zuen: «Boliviatik hitz egingo dut, gorputz indigenetatik zehazki, feminismo komunitarioa deritzonean militante gisa, hezkuntzaren inguruko politika publikoak bultzatu ditugunon hausnarketetatik, hezkuntza iraultzailearen sorburutik». Zorroztasunez hitz egin zuen, kritiko, eta ironia fina erabiliz. Galderen bidez egiten ditu iradokizunak, eta adibide zehatzetan hartzen dute lur bere ideiek.

Hezitzaileek tresnak behar dituztela uste du Guzmanek, baina Estatuarentzat zein eragile sozialentzat «azken lehentasuna» dela sarritan. Eta hezkuntza eraldatzaileaz hitz egiten duenean, «patriarkatua deseraikitzeaz» ari dela argitu zuen. «Feminismoa zertarako? Batzuetan bidean ahazten zaigu, baina zehaztu egin behar da, patriarkatuarekin amaitzeko». Gehitu zuen sarritan «berdintasuna lortzeko» erantzuten zaiola galdera horri baina bera ez dagoela ados.

Bolivia estatu plurinazional onartua da 2009az geroztik; Hezkuntza Legea aldatzeko prozesua ere garai horretan abiatu zuten. Egungo legeak jasotzen du hezkuntzak «deskolonizatzailea, despatriarkatzailea, intrakulturala eta eleaniztuna» izan behar duela.

Intrakulturalaren ideian sakondu zuen, ez baita kultura-aniztasunaren kontzeptu bera: «Kultura-aniztasunak kultura guztiak onartzen ditu, eta intrakulturalitateak horrez gain botere harreman bat dagoela esaten du; kolonialismoak nola operatzen duen pentsatzera garamatza, jakin behar dugu nor garen eta nondik gatozen», esan zuen.

Legearen definizioak zenbait kontu bermatzen dituela aurreratu zuen, baina ohartarazpen bat eginez: «Boterea eta bere erabilera egiturazkoa den mundu honetan zein botere eskuratu dezakegu? Gauza bat da gobernura heltzea eta beste bat, boterea eskuratzea. Guztia ez dago gobernuaren esku; ezin ditugu transnazionalen eraginak ahaztu».

Hezkuntza Lege berria egitea hamar urteko prozesua izan zela kontatu zuen, haurrekin ez ezik gurasoekin eta hezitzaileekin egin beharreko lana izan zela. Guzmanek onartu zuen jendartearen pentsamendua ari dela pixkanaka aldatzen, «adibidez, egun biztanleen %73ek aimara dela aitortzen du; hori izugarrizko pausoa da».

Egiturazko indarkeria

Pedagogia feminista egiteko egiturazko botereei begiratu behar zaiela nabarmendu zuen Guzmanek: «Ezin dugu berdintasunaz hitz egin onartu gabe ez gaudela berdintasun egoera batean. Klaseak ezberdintzen gaituen eta generoak batzen gaituen ideia hori ez da zuzena; generoak elkartu gaitzake emakume faxistekin, eta nik ez dut hori nahi».

Umeak ere ardura eta begirada kritiko batekin hezi behar direla sinetsita, hitzen eremua ere disputatu behar dela uste du. «Zergatik sartzen ditugu haurrak errealitatetik kanpo dagoen burbuila batean? Zergatik esaten diegu denak berdinak garela, ez garenean? Diskurtsoaren eta errealitatearen arteko inkoherentzia batean hezi nahi ditugu?», galdegin  zuen Guzmanek.

«Hezkuntzan dugun tresna onenetakoa da hitza, ahozko lan bat da eta hori ezin du teknologiak egin. Guretzat beharrezkoa izan da kontzeptuak definitzea, patriarkatua, arrazismoa, ustiaketak… beraientzat ere bada. Eta orduan, hezkuntzaz hausnartu genuenean hiru urtetik aurrera arrazismoaz eta matxismoaz hitz egingo geniela erabaki genuen», azaldu zuen. Eta gaineratu, haurrek badutela nahikoa gaitasun kontzeptu horiek ulertzeko, «beraiek egunero pairatzen dutelako».

Hezkuntza Legea definitzeaz gain, galdera nagusi bati erantzutea ezinbestekoa dela esan zuen: Zein da hezkuntzaren proiektu politikoa? Zeren aurka hezi nahi ditugu haurrak? Honatx lehen galderaren  erantzuna: «Ez dakit Euskal Herrian eztabaidatu duzuen hezkuntzak izan behar duen proiektu politikoaz. Bolivian, proiektu politikoak dio gizakiak formatzeko izan behar duela hezkuntzak, eta gehitu genion patriarkatua eraisteak ere izan behar duela helburu»; Bigarren galderari erantzunez, berriz, haurrak «kolonialismoaren, sistema patriarkalaren eta ustiaketen aurka» hezi nahi dituztela esan zuen.

Norabide batekin lotua

Izan ere, bere ustez, ezinbestekoa da norabide argi bat izatea; zeren aurka hazi jakitea, esaterako. «Norabide bat behar da, ezin zaie umeei etengabe erabakitzen utzi; eta faxistak izatea erabakitzen badute? Erabakitzen badute kontsumitu bakarrik egitea deus produzitu gabe?», adierazi zuen zorrotz.
Norabidearekin batera hezkuntzaren funtzioa argi izan behar dela gehitu zuen: «Nola lortzen dugu mundu kolonialean, pribilegioak dituzten pertsonek erabakitzea ez dutela dominazio sistema horretan indarkeria erabiliko? Hezkuntzatik hori egin behar dugu».

Pedagogia feminista eta komunitarioaz hizketan hasi zirenean, egungo indibidualismoa izan zuten hizpide, Guzmanen esanetan: «Talde lana egitearena jada utopia bihurtzen ari da; teknologiarekin lan asko egin daiteke, baina ezin da bakarrik bizi. Hortik datoz krisi existentzialak, eta ondorioz osasun mentaleko arazoak sortzen dira». Bide horretatik, ikasgeletan teknologiaren erabilera murriztea lortu zutela azaldu zuen.

Patriarkatua eraisteko bidean, legea aldatzerakoan, zenbait ikasgai gehitu zituztela kontatu zuen. Esate baterako, sei urteko geletan «hezkuntza antimatxista» lantzen dute. 10 urteko ikasgeletan «feminismoaren historia» ikasgaia lantzen dute; «guretzat memoriatik abiatzea garrantzitsua da. Memoriak, gorputzak, lurraldeak, denborak eta mugimendu sozialek izan duten ibilbidea landuz, txikitatik antolatzera eta mobilizatzera deituz; sistemak bultzatzen duenaren kontrara», azaldu zuen.

Ikasgai solteak ez izateko «curriculum zirkularra» jarri zuten martxan; izan ere, ikasgai guztiak dira «deskolonizatu» beharrekoak, hezitzailearen hitzetan. Gorputz Hezkuntzaren adibidea jarri  zuen, gatazkak izan baitzituzten ikasgai horrekin. «Burua tente ibiltzen» erakusten diete ikasgai horretan; izan ere, kolonialismoak «behera begira eta uzkurtuta» ibiltzera behartu ditu, «nagusiari ezin zaiolako begiratu». Beraz, gorputza deskolonizatzeko bidea hori ere bada.

Argiak eta ilunak

Erlijio ikasgaia ere curriculumetik kendu zutela kontatu zuen Guzmanek eta horren ordez «espiritualtasunari» lotutako ikasgaiak txertatu zituztela, erlijioa norberaren hautua izateko: «Baina erabakitzeko aukera asko egon behar dira; egun sistemak bakarra ematen digu».

Hizkuntzaren auzia izan zen Bolivian araututako beste gaietako bat. «Boterea deskolonizatzea da gure hizkuntza errekuperatzea eta guk horixe egin genuen espainolez pentsatzeari uzteko». Eskolako hizkuntza nagusia herri indigena bakoitzarena izatea lortu zuten legearen bidez: «Ez da Estatuak egiten digun mesede bat; umeek beren hizkuntzan ikastea behar bat da; ez da beste hizkuntza bat bakarrik, beste mundu-ikuskera bat da».

Hirien eta herrien arteko ezberdintasunak ere gatazka iturri izan ziren prozesuan; izan ere, lurrari garrantzia ematea eta eskola bakoitzean jatekoa ekoiztea printzipio gisa ezarri zuten. Hirietako irakasleak asaldatu egin omen ziren hasieran, beraiek lurrik ez zutelako, «eta orduan paretetan edota leihoetan tomateak eta artoa ekoizten asmatu zuten. Eskola guztiek ekoitzi behar dute; ardura bat da hori, jateko ekoitzi egin behar da. Ikasi behar da lurra lantzen. Zer egingo dugu bestela, guztiok doktoretza bat izanez gero?», adierazi zuen.

Prozesu osoan zehar erresistentziak sumatu zituztela esan zuen, eta etengabeko elkarrizketa eta eztabaida ezinbestekoa izan zela, herritar askoren ustez hezkuntza sistema berriak garapena oztopatzen baitzuen; horiei hau erantzuten zien: «Ipar globalak duen garapena nahi baduzue, gurea bezalako beste kontinente bat  bilatu behar da ustiatzeko. Bat, kontinente hori ez da existitzen; bi, guk ez dugu horrelakorik egin nahi».

«Asko eztabaidatu dugu, baina hezkuntza sistema aldatzea posible da, robotika ikasgaia izatea eta sexu heziketa antipatriarkala izatea posible da», baieztatu zuen esperantzarako deia eginez.

Autoantolaketa

Hala eta guztiz ere, eta Hezkuntza Legeak aurrerapauso asko ekarri bazituen ere, Guzmanek instituzioak «zalantzan» jarri beharra dagoela azpimarratu zuen. «Estatuak sistema patriarkal hori administratzen du. Horregatik ezin dugu jarraitu belaunaldiak Estatuan guztiz sinistuz hezten, pentsatuz behar duen hori emango diela», adierazi zuen, azken batean sistema patriarkalari eusten baitio Estatuak berak ere.

Bide horretatik, txikitatik autoantolaketaren beharra lantzen dute Bolivian. Hezkuntzan jorratzea lortu dute baina, Guzmanen ustez, ez da aski: «Indarkeria estrukturala da, eta hori da arazoa, hezkuntzan landu arren gero aukera bakarra meatzean lan egitea dela, eta hor ustiaketaren bidez beste indarkeria batzuk gertatzen dira. Ekonomia ere eraldatu behar da, deskolonizazio prozesua arlo guztietan bultzatu behar dugu».

Eta zer egin hemen? Guzmanek asko eskertu zuen kooperazioan egindako lana, beraiei ahotsa ematea eta eredutzat hartzea, baina etxeko lan potolo bat utzi zuen euskal herritarrentzat: «Deskolonizatu ezazue zuen hezkuntza, deskoloniza zaitezte».