Jolasteko aukerarik ematen al digu herriak?

Azken boladan esparru asko eta desberdinetatik kritika ugari egiten ari zaizkio hiri eta herri antolaketari.

Hirigintza eremutik adibidez, aipatzen da hiria 40 urte inguruko gizon kotxedunentzat egina dagoela. Gutxiengo batentzat egina dagoela alegia. Aldiz, beste batzuek zera defendatzen dugu: haurrentzat egina dagoen hiria, hau da, haurrentzat bizigarri den hiria, ororentzat bizigarria dela. Hiritar ororentzat: gizon, emakume, nagusi, elbarri, kirolari, gazte, down sindromea duenak… Bizimodu atseginagoa izateaz gain, askoz ere justu eta erabilgarriagoa dela argi dago.
Osasunaren ikuspegitik, geroz eta larriagoak dira lodiera arazoak haur eta gazteen artean. Benetan kezkatzeko datuak ditugu esku artean.

Francesco Tonucci pedagogo Italiarrarekin solasean, aipatzen zigun Danimarkan egindako ikerketa bat. Eskolara bakarrik edo gurasoekin joaten diren arteko aldea ikusten zen. Bakarrik joateak baditu onura fisikoak haurrengan, eta ondorioz, loditasunaren kontrako jarduera oso egokia deritzogu.

Gure inguruko gurasoei galdetuz ea zergatik ez dituzten haurrak bakarrik uzten joaten eskolara, bi aitzaki azaltzen dira nagusiki: segurtasuna eta eguraldia.
Lehenari erantzunez, azken urteetako datuek diote delitu maila nabarmen jaitsi dela (nahiz eta hedabideek ematen dioten oihartzuna dela eta aurkakoa dirudien).
Segurtasun haritik jarraituz, haurrek jasaten duten auto istripuetan, tendentziak buelta eman du. Lehen, haurrek, auto istripu gehienak kalean zebiltzala pairatzen zituzten. Orain berriz, istripu gehiago izaten dituzte auto barruan doazela. Eta larriagoak ondorioak.
Logika argia da: zenbat eta gehiago ibili autoz, are eta istripu gehiago izanen dituzte haurrek. Italiako Fano herrian, edo antzeko beste esperientzia batzuetan, non haurrak bakarrik joaten diren eskolara, auto gidariek, jakinda haurrak dabiltzala kaletik eskolarako bidean, arreta handiagoz eta tentu handiz gidatzen ohi dute.

Eguraldiaren aitzakiari dagokionez, Alemanian, 6-12 urte arteko haurren %70 bakarrik doa eskolara. Suedian aldiz, %90etik gora. Ezin izanen dugu esan Euskal Herrian eguraldi atseginagoa dugunik, ezta?

Hezkuntza arloan, jolasaren garrantzian ipini nahi dugu indarra.
Eta jolasa erdigunean jarriz, hiri eta herrietan horretarako helduek sorturiko guneei buruz mintzatuko gara. Betiko haur parkeak edo Jolas gune hauek aztertuz gero, lehenik nola egituratuak dauden ikusiko dugu:
Jolas aparatuak erdigunean, eta hauek, erdi aldera zuzenduriko bankuaz inguraturik. Bertan pertsona helduak eseri, eta periferiatik kontrolatu ahal dute haurrek egiten dutena. Tonuccik antzekotasuna hartzen dio “hamsterrek duten kaiola bailitzan, txirrista eta aurrez ezarritako zubiak dituztelarik”.

Haurrek ez dute inongo intimitate eta autonomiarik, beti helduen begiradapean.  Honela sortzen dira jolas estereotipatuak eta guztiz kontrolatuak. Azterketarekin jarraituz, ikusi ahal ditugu erabiltzen ditugun koloreak beti berdinak direla; partxis koloreak deitu ohi ditugu: urdina, gorria, berdea, horia. Ez al da munduan beste kolorerik? Hain txiroa al da gure estetika ikuspegia, ñabardurik gabe?

Segitu dezagun. Azken urte hauetan oso modan jarri zaizkigu gomazko zoruak.
Ingalaterrako Essex-eko Unibertsitateko ikerketa baten ondorioz zera baieztatu daiteke: ustezko zoru “ziur” hauek, istripu gehiago eta larriago sortzen dituzte gerora. Haurrak erortzean ez dutenez minik hartzen ez dute ikasten bere gorputza egoki prestatzen erorketarako. Ondorioz, zoru horretatik kanpo erortzen direnean, modu egokian erortzen ikasi ez dutenez, istripu larriagoak gertatzen dira.

Mundu guztian parkeetako beste eredu batzuk sortu dira, adibidez Adventure playgrounds non aukera gehiago dauden beti naturako aukerei lotuta. Aukera bat da, oso interesgarria. Eta hasteko ez dago gaizki. Behintzat, sormen handiko aukerak beste estetikarekin sortzen da. Baina agian ez da nahikoa. Egitasmoa hiria jolas bezala berreskuratzean datza.
Azterketa honen harira, jolasa berarena legoke. Gaur egun, helduon interbentzioari “esker”, haurrek arriskua bizitzea oso zaila dute. Eta arriskua guztiz beharrezkoa da. Desberdindu behar dugu arriskua (riesgo), arriskua (peligro) eta erronka. Guk pentsatzen dugu “riesgoak” eta erronkak ongizatearekin hezteko beharrezkoak direla peligroak saihestuz.

Françoise Doltok dio: “Jolasa askatasunean arriskatzeko plazerra da”. Baina, gune hauetako jolasa arriskurik gabe bihurtu dugu helduok, kontrolatua, batzuetan dibertsiorik gabe ere.
Heike Freirek ematen dituen datuak beldurgarriak dira. “Hirurogeita hamarreko hamarralditik hona, jolas autonomotik etxerako distantzia, alegia, haurrak noraino urruntzen diren bakarrik jolasteko, %90 murriztu da, eta asteko astialdia 15 ordu laburtu”. Aldi berean, “Haurren %29k baino ez dituzte, gaur egun, kanpoko jolas eta abenturetarako tarteak izaten (duela 20 urte, portzentaje hori %70ekoa zen).

Jarraituz izutzen duten datu hauekin, “4 eta 12 urte bitartean dabiltzan espainarrek batez beste 990 ordu ematen dute urtean telebistaren, ordenagailuaren eta joko elektronikoen aurrean; eskolan baino denbora luzeagoa (960 ordu)”. Hausnarketa sakona beharrean gaude hau guztiari buelta eman, eta hiria, herria, kalea berreskuratzeko leku atseginago eta bizigarriago eginez, eta aldi berean, haurrek beren garapen egokia sustatu dezagun.