Ipuinak, otsoak, Olentzero eta beste kontakizun batzuk

Haur zein heldu bati egin diezaiokegun opari onenetako bat, ipuin bat kontatzea da. Gainera ipuinak edozein lekutan konta daitezke, ez dago aitzakiarik, gure ahotsa eta istorio bat besterik ez dugu behar. Ipuinaren momentu majiko horrek bidaia emozionala suposatzen digu bai kontalariari, eta baita entzuleari ere. Baina konturatzen al gara ipuinaren potentzial pedagogikoaz?

Duela gutxi, guraso zein hezitzaileei zuzendutako ipuin kontaketa tailerra izan dugu herrian. Ipuinak jan, liseritu eta erabat txikitu genituen, hitzak keinu eta emozioez jantzi genituen.. eta zerbait eraldatu zan gure ipuinak kontatzeko moduan. Han azaleratutako eztabaida esanguratsuena ekarri nahi dut gaur plaza honetara. Ea zer iruditzen zaizuen!

Otsoaren gaizto paperaz ari ginen eztabaidatzen. Komentatu zan, batzuetan, haurrak otsoari beldurra dionean, otsoa erdi-ona bihurtzen dugula gure haurra babestuko dugulakoan. Itziar Rekaldek, tailerra gidatu zuen kontalari profesionalak, esan zigun oso modan dagoela ipuin klasikoetan gaiztoaren rola leuntzearena. Adibide bat jartzearren, 3 txerritxoen ipuina aztertu genuen.

3 txerritxoen ipuin klasiko orijinalean otsoak lastozko etxea egin duen txerritxoa akatu eta jan egiten du. Egurrezko etxea egin duen txerria ere bai. Eta otsoaren hatzaparretatik libratzen den bakarra adreiluzko etxea egin duen txerritxo “langilea” da. Ipuin orijinalak helarazten digun mezua da biziraupenak esfortzua eta lana eskatzen duela.

Aldiz, leundutako hiru txerritxoen ipuin modernoan, otsoa “erdi tontoa” da eta 2 txerritxo “alperrek” ihes egitea lortzen dute. Txerritxo “langileak” babesa ematen die “alperrei” eta horri esker salbatu egiten dira. Bertsio leunduarekin ematen ari garen mezua da, “izan alperra eta larri zaudenean jo atea langilea den norbaiten etxean harek lagunduko zaitu eta!”.

Mezua guztiz desitxuratu dugu, eta gainera, gezur bat kontatzen ari gara, zeren ondo dakigu, bizirauteak esfortzua eskatzen duela!

Bestalde, otsoa, zein gaiztoaren rola daukan edozein pertsonai “erdi tontoa” edo “erdi ona” bihurtzearenak ere ondorio pedagogiko latzak izan ditzake. Ipuinean gaiztoak funtzio sinboliko garrantzitsua betetzen baitu, ezinbestekoa.

Pertsonaia gaiztoak sinbolizatzen du arriskua, azalerazten du gure beldurra eta egoera hori lantzeko aukera ematen digu. Baina gaiztoak, gaiztoa izan behar du ipuinak irauten duen bitartean. Beldur haundia ematen duenean haurrari irakatsi behar diogu zer egin beldur horrekin. Nola kudeatu, transformatu edo aurre egin. Haurrari aukera ematen ari gatzaio arriskuaren aurrean estratejiak garatzeko.

Aldiz, beldurra ekiditzearren, gaiztoa ontzen edo tontotzen badugu, esaten ari gara haurrari “lasai, ez duzu estratejiarik garatu beharrik ze gaiztoa ona bihurtuko da zuk sufritu ez dezazun” eta hori beste gezur haundi bat da! Gainera, haurrari esaten diogu, ez duela gaitasunik halako egoera kudeatzeko eta soluzioa gaiztoaren rol aldaketan dagoela, bere eskutik kanpo. Gaiztoa batzutan txarra eta bapatean ona edo tontua bihurtzen bada, esaten duguna munduan gauza txarrik ez dagoela  eta den-dena, baita gauzarik beldurgarriena eta txarrena ere relatiboa dela. Ukatzen ari gara errealitatea eta haurrak behar duena da gaiztoaren aurka borrokatu eta estratejia pertsonalak eraiki, emozionalak, ipuinen laguntzarekin. Eta behar du jakin gaiztoa eta arriskuarekin topo egitea posible dela eta hori kudeatzeko gai izango dela bera.

Beste kontu bat da nor den gaiztoaren rola irudikatzen duena. Ez badugu otsoa erabili nahi gaiztoaren rolean, erabili beste pertsonai bat, baina ez aldatu bere rola ipuin horretan behintzat. Nahi badugu otsoa edo sorginaren beste adierazpen positiboagoak transmititu, asma dezagun ipuin berri bat non sorginaren edo otsoaren beste perspektiba bat erakusten dugun, baina Txanogorritxuren ipuinean otsoa gaiztoa da eta utzi gaiztoa izaten. Nire haurtzaroan otsoa eta sorginak ziren pertsonai gaiztoak eta gaur egun ekologista naiz eta biziki baloratzen dut sorginen gaitasun sortzailea. Ipuinetan gaiztoa dena, sinbolo bat da, besterik ez.

Eta eztabaida honen harira, neguko opor hauetan ospatzen dugun Olentzeroren kontakizuna etorri zait gogora. Aztertu al dugu hezitzaile, guraso, zein herritar bezela ze mezu ematen ari garen Olentzeroren kontakizunarekin?

Olentzero, oinarrian, euskal kultura zaharra eta jeinuen aroa amaitutzat ematera datorren azken jentila da. Niretzat, behintzat, notizia tristea dakarrena, kristautasunaren indartzea eta kultura zaharraren ahaztea… Eta non dago kontu hori? Ez dut ikusten. Eta hortik begiratzen badiot, Olentzerok zer dauka ikusirik opariekin? Erregeen imitazio euskalduna egitearekin konformatuko gara?

Hartu dugu mito bat eta ipuinetan bezala haren mezu orijinala desitxuratu egin dugu “buenismotik” edo “Disney” estilora aurkeztuz gure haurrei. Eta, gainera, generoaren lanketatik baloratuz gero, Maridomingi gehitu diogu laguntzaile gisa “sekretaria” lanak egiten…

Uste dut gure kontakizun eta ipuin berriekin kontuz ibili behar dugula zeren bizitza ez da Disney Channela, edo akaso gurea bai?