Ongi ari al gara erabiltzen IKTak? Aplikazioetatik harago, ikuspuntu etiko, pedagogiko eta osasuntsutik, zer eduki behar dugu kontuan? Galdera hau eta beste asko izango ditu oinarri Amaia Arroyo Sagastak Hik Hasik antolatutako laborategiko bigarren mintegian. Amaia Arroyo Sagasta (Arrasate 1983) Mondragon Unibertsitateko HUHEZI Fakultateko irakaslea eta KoLaborategian ikerlaria da.

Egun batetik bestera, abisurik gabe, teknologia digitalen erabileran oinarritu dugu hezkuntza. Nola  bizi izan duzu egoera?

Hainbat fase bizi izan ditut, guztiok bezala, uste dut. Hasieran, ziurgabetasuna nagusitu zen: egoerak zenbat iraungo zuen, sortuko zituen beharrak… baina, batez ere, maila pertsonalean izan zen erronka. Maila profesionalean, aitortu behar dut eskolak moldatzea ez dudala arazo larri gisa bizi izan. HUHEZIn proiektuka lan egiten dugu; aurrez aurre, baina ikasleek talde-lana era autonomoan egiteko denbora izaten dute; ez dugu azterketarik egiten; eta Moodle plataforma dugu aurrez aurreko modalitatearen lagungarri gisa. Beraz, moldaketak moldaketa eta erronkak erronka izanda ere, ez dut uste “arazo larri” gisa definitu dezakegunik bizi izandako egoera. Egia da hainbat behar sortu direla, irakasle batzuengan konpetentzia digitalaren aspektu batzuk indartzeko. Horiek asetzeko lan eskerga egin dugu (eta jarraitzen dugu). Lan-karga asko handitu zen eta, horri etxean familiarekin egotea gehituta, kontziliazio-erronka handia sortu du. Horixe izan da niretzat bizipenik gogorrena.

Digitalaren aldetik, zorionez, ondo konpondu gara; baina badakit beste maila/erakunde/ikastetxe batzuetan ez dela horrela izan. Alde batetik, teknologia digitalaren eta hezkuntzaren arteko harremana ez da berdin ulertu izan leku guztietan: batzuetan, ez diote garrantzirik eman eta, are gehiago, teknologia digitala hezkuntzaren etsai gisa ulertu izan dute. Beste alde batetik, baliabideen kontua dago: ikastetxe, erakunde edo unibertsitate guztiek ez dituzte azpiegitura eta baliabide nahikorik eta, sortu den egoera honetan, hori mahai gaineratu da.

Hezkuntza eta teknologia hauen arteko harremanaren inguruan asko hausnartu da, urratsak eman dira. Covid 19aren garaiak nola eragingo du harreman honetan?

Ezin dut ukatu: urratsak eman izan dira. Ikastetxe, erakunde eta unibertsitate batzuek sekulako lana egin dute teknologia digitalak eta hezkuntza arteko binomioaren ikuspegi pedagogikoa azpimarratu eta lantzeko. Baina, oro har, ez dut uste kontzientzia handirik egon denik honen inguruan. Ez dut esan nahi teknologia beti alboratu izan denik, ez horixe; harreman horretan, gako batzuetan soilik landu izan dela baizik. Nire ustez, alderdi instrumentalari (gailuak eta tresnak erabiltzeari) eta arriskuei (ziberbulling, grooming… eta horrelakoei buruz informatzeari) eman zaie garrantzi gehien. Argi dago garrantzitsuak direla, baina beste hainbat ahaztu ditugu bidean: aprobetxamendu pedagogikoa, komunikazio digitala, sarean kolaboratzea, identitate digitalaren lanketa, sormena, erabilera-eskubideak bermatzeko lizentziak ezagutzea, programatzea… Eta, batez ere, ingurune digitalak ikasteko ingurune bat gehiago bezala ulertzea eta, bertan ere, balioetan eta etikan oinarritutako ikaskuntza-prozesuak sustatzea.

Covid 19aren garaiak aldaketarako abagunea eskaintzen digu, harreman hori beste modu batean ulertzeko beharra azpimarratzeko. Ezin diogu muzin egin. Oraindik orain, baikor jarraitu nahi dut eta uste dut egoera honek lagunduko digula teknologia digitala eta hezkuntza binomioa ikuspegi teknopedagogiko kritikotik lantzen. Ezin gara erlaxatu, ordea, eta, datorren ikasturteko “arauak” jakitearekin bat (edo lehenago), diseinu-lanetan hasi beharko ginateke.

Zein ikasketa  edo klabe eman diezaguke egoera honek eta pantailekin izan dugun harremanak?

Gakorik garrantzitsuena, nire ustez, honako hau da: pertsona dela ardatza. Teknologia digitalak ikaskuntza-prozesua aberasteko esperientziak/ingurunean sortzeko baliatu behar dugu, aurrez aurreko edozein elementurekin jokatzen dugun bezala; baina ikaslea jarri behar dugu erdigunean eta bere ikaskuntza integrala eta ongizatea ahalik eta hoberen bermatzeko diseinuak sortu behar ditugu.

Horrekin lotutako ezinbesteko gakoa tresnekin ez itsutzea da. “Boom” moduko bat dago: tresna berriak ezagutzeko bideotutorialak, gomendioak, dekalogoak… Ni neu ohituta nago halakoak ikusten/irakurtzen/kontsumitzen eta egoera honen lehenengo astean itota nengoen jada. Berriro azpimarratuko nuke: ikuspegi instrumentalista, tresnetan oinarritutakoa, albo batera utzi beharko genuke. Garrantzitsuena ez da tresna asko erabiltzea, baizik eta erabiltzen ditugun horiek zentzu eta aprobetxamendu pedagogikoz erabiltzea, ikasleak ardatz izanik.

Era berean, eta pertsonen gaiari helduz, irakasleak ere aipatu nahiko nituzke. Irakasleok geure burua ere zaindu behar dugu prozesu horietan guztietan. Ikasleengan zentratutako diseinu teknopedagogikoetan, ohikoa izaten da irakasleon lan-karga izugarri handitzea. Geuk ere muga bat izan beharko genuke eta hori geure ongizateak markatzen du. Pertsona ardatza jartzea aipatu dut, eta ezin dugu ahaztu irakasleok ere pertsonak garela.

Etorkizunean berriz ere aurrez aurreko hezkuntzara itzultzen garenean, zein gidalerro izan behako genituzke teknologia digitalak hezkuntzan integratzerako garaian?

Alor metodologikoari dagokionez, entzuten ari garen guztiak garamatza diseinu hibridoak egiteko beharra izango dugula pentsatzera. Esan bezala, ingurune digitalak ikasteko beste inguru bat bezala ulertu beharko ditugu eta, orain arte horrela izateko aukera izan badute ere, ez dugu naturaltasunez integratzea lortu. Beraz, diseinuetan lan eskerga egiteko beharra gako garrantzitsua izango da, ezin baitugu egoera hau baliatu metodo tradizionaletara bueltatzeko (pdf-ak ingurune birtual edo plataformetan eskegi eta ikasleei lanak eskatu, besterik gabe).

Alor digitalari dagokionez, eta aurrez esandakoari gehituz, hiru gako azpimarratuko nituzke. Lehenengoa, konpetentzia digitala lantzearen beharraz jabe izatea. Alde batetik, ikasleengan; ez direlako natibo digitalak eta umezurtz digitalak izateko arriskua dutelako, argi ikusten ari garen bezala. Eta, bestetik, irakasleongan; ikasleen gidari eta erraztatzaile izan behar garelako eta horrek konpetentzia digital zehatzak garatzea eta izatea eskatzen digulako.

Bigarrena, komunikazio digitala ulertzea. Denok konturatu garar ez dugula berdin komunikatzen aurrez aurre eta pantaila bitartekari denean. Hori erronka handia da ikasleekin izan dezakegun harremanean eta ikaskuntza-prozesuan eragin handia izan dezake. Hori dela eta, ingurune digitaletan komunikatzen jakitea, hainbat baliabide erabiltzea (bideoak, aurkezpenak, infografiak…), interakzioa eta parte-hartzea sustatzea… oso garrantzitsuak direla uste dut.

Hirugarrena, azkena baina ez garrantzi gutxikoa, ikuspuntu teknopedagogiko kritikoa garatzea. Tresnak, tresnak eta tresnak dira gure belarrietara heltzen diren erreferentziak. Horren aurrean, kritikoak izan behar gara eta bi baliabideetan zentratu: informazioa eta formazioa. Bi euskarri horietan eraiki dezagu aipatutako ikuspegia eta, horren arabera, irizpideetan oinarritutako erabaki pedagogikoak, metodologikoak eta didaktikoak hartu.