Brigitte Vasallok idatzia eta Danele Sarriugartek euskaratua Pikara magazinerako.

Umerik ez zeukana ez omen zen emakume: gogor borrokatu gara eraikuntza hori deseraikitzeko. Orain, gainera, bestelako eraikuntza baten aurka borrokatzea egokitu zaigu: umeak dituen emakumea kolpean bilakatzen omen baita beste gauza abstraktu, despolitizatu, des-sexualizatu eta des-sozializatu hori, hots, Ama.

Ilustrazioa: Emma Gascó

“Identitatearen mugatik harago kokatu nahi badugu, eta munstro sexu-disidente bihurtu, generoaren diskurtsotik kanpo, hots, heteroarautik kanpo, beste urrats bat egin behar dugu. Hizkuntzaren jabe izan behar dugu, eta gure bat ez etortzea adierazi. Ez da aski matxinatzea eta besteek esatea emakume txarrak garela; uko egin behar diogu, lehenbailehen, emakume izateari berari”.Francisca Barrientos A. ‘La mujer como piedra de toque: una mirada frente al fracaso del feminismo’

Horrelakoa naiz: feminista, loratzear den bollera, borrokalaria, poli-multi-maitalea eta izatez disidentea; ondorioz, aho bete hortz geratzen dira guztiak konturatzen direnean nire semea dela hanken artean korrika dabilkidan haur hori. “Hara, baina… ama zara?”. Hori galdetuz gero, ezetz esango dut. Ni ez naiz ama. Nire semearen ama naiz eta nire amatasuna berarekiko harremanean baino ez dago. Bere ama naiz. Ez gehiago. Ez gutxiago.

Buelta asko eman badizkiogu ere, ez dugu lortu amatasuna desokupatzea. Borrokatu gara erakutsi nahian umerik ez izan arren berdin garela emakumeak, umerik ez izan arren ez garela behea jotako emakumeak. Orain, ordea, beste kontzeptu bat irauli behar dugu, zeinaren arabera emakume izateari uzten diogun, hain justu ere, haurrak izaten ditugunean, eta bihurtzen garen beste gauza abstraktu, des-sexualizatu eta des-sozializatu hori: Ama.

Amak gara ala seme-alabak ditugu?

Gure burua ama gisa aurkezten dugunean (esaten dugunean “ama garela” eta ez “seme-alabak ditugula”), harremanen araberako kategoria batean aurkezten gara, hala, gure subjektutasuna des-egiten da, eta beste zerbaiten araberako subjektu bihurtzen gara, patriarkatuaren mugimendu klasiko baten bitartez. Ama gisa aurkezten gaituztenean, gure seme-alabekiko dugun harremana lehenesten da gure identitatearen gainerako alor guztien gainetik, izan ere, ama izatea, azken finean, desagertzea baita. Amatasuna erdigunean jartzen da, protagonistok ala nahi izan zein ez, identitate definigarri bakarrean kokatzen da amatasuna, subjektuaren erdigunean bertan. Gainerako ezaugarri eta baldintzak erantsi egiten zaizkio identitate absolutuari: izan zaitezke ama langile bat, edo ama bakar bat. Ama, betiere.

Proposatu izan diren amatasun-eredu guztiak halakoak dira: ama gisa aurkezten da beste ama tradizional hori, plantxa eta xaboia eskuan, lapikoa sutan; baina eraikuntza hori erredundantea da, ama-emakume sublimatua halako emakume-emakume bilakatzen baita. “Egiazko emakume, marka erregistratua”. Emakumeak lan-munduan sartu ahala, superwomen bihurtu ginen, MILF bihurtu ginen (hots, mother I’d like to fuck, esapide horrek aparteko egur sorta merezi du), ama dela igartzen ez zaion emakume bihurtu ginen: lanean jarraitzen du, ezer gertatu ez balitz bezala, sabel laua du, ezer gertatu ez balitz bezala, parrandan ateratzen da eta “larrua jo diezaioten uzten du”, inondik ere uko egin gabe bere amatasun-esentziari: emakume-emakumea dugu, exekutibo-exekutiboa, eta, gainera, larrua jotzeko modukoa. Hezitzaile via nanis dugu; alderik alde zeharkatzen dute klase sozialak, kapitalismo basatiak eta emakumeen ber-kosifikazioak, zeinaren eraginez emakumeek beren rol tradizionala bete behar baitute oraindik ere, eta, gainera, espazio publikoak dakartzan eskakizun berriei erantzun.

Eguneroko praktikek temaz frogatu baitute ezin zaiola eutsi superwoman izaerari, bestelako amatasun bat topatu genuen: muturreko hazle naturala, haurrari bularra ematen diona hark nahi adina eta betirako, erditze ez bakarrik desmedikalizatu ezpada ahalik eta mingarrienaren aldekoa (amok ez baitugu minik sentitzen erditzen garenean, plazerra baizik), guztiz pozik dagoena fardel ekologikoak garbitzen eta haurrekin batera lo egiten. Auzi horiek denak ederrak dira eta planetaren eta gizateriaren etorkizuna konpon dezakete, baina bizitza zailtzen digute haurrak hazteko prozesuan ari garenoi.

Halako beldur susmagarri bat pizten digu zentro komunera itzultzeko bide horrek. Zentro komun hori ederki zehaztu du Marcela Lagardek: ez zaindu, zaintza lortzeko. Ama izate aldera, desagertu, amatasuna oraindik ere kategoria antropofagotzat baitugu: dena irensten du.

Ama ez izatea ala desagertzea: eztabaida faltsua

Baldin eta, seme-alabak izanez gero, derrigorrean bihurtzen bazara ama, eta, baldin eta, ama izanez gero, derrigorrean desagertu behar baduzu, akabo eztabaida. Inork ez luke seme-alabarik izan nahi, halako ergelkeria bat egiteko prest egongo lirateke, soilik, emakume guztiz sakrifikatuak, aingeruak bezain eskuzabalak edo afektibotasunaren guztiz mendekoak.

Ama izan ala ez izan, eztabaida faltsua da hori, amatasun ezinbestean des-pertsonalizatzaile bati buruzko irudi faltsuetan eta estereotipoetan eraikia; hala ere, egitura horren gainean planteatzen dira eztabaidak eta idazten artikuluak eta postak oraindik ere. Borrokalariak, pentsalariak eta aldarrikatzaileak garenez, gutako zeinek egingo luke “ama izatearen” aldeko apustua halako terminoetan, gutako inork nahi al du amantala jantzi, 2.0 bertsioa izanik ere? Ez dugu ama izan nahi. Ez gara ama. Baina eztabaidetan sekula ez dute kontuan hartzen beste aukera hori: haurrak izatea (haur horien ama izatea), baina ama bihurtu gabe.

Amatasun feminista beste nonbait dago, eta hori eraikitzeko behar-beharrezkoa da ama kategoria desokupatzea. Gure burua izendatzea emakume gisa edo emakume kategoriako iheslari gisa, gure burua izendatzea disidente gisa, edo geu garen konplexutasun guztia bilduko duen beste edozein adjektiborekin (gure harremanak, esperientziak, pasioak, desirak, beldurrak eta akatsak bilduko dituena). Eta bilduko duena, akaso, amatasuna, baina, betiere gainerako guztiari eutsiz.

Desamatiartu gaitezen

Diskurtsoak errealitatea behar du. Bizipen feminista batetik, “amaren” kategoria desokupatu ostean, haurrak izateak esan nahi du izaki batzuk hazteko eta zaintzeko konpromiso bat, komunitateari begira. Baina, dirudienez, komunitateak ez du nahi zenbaitek haurrik izan dezagun ama bihurtu gabe. Hala katalogatzen eta definitzen gaituzte, eta, horretaz gainera, eguneroko praktikek behartzen gaituzte bi izaeraren artean hautatzera: emakume izan ala ama izan. Hauxe azaldu Yoli Rozasek, Las niñas de Rajoy taldeko abeslariak: “Punk talde bateko abeslaria naizela esaten dudanean, jendeak, harriturik, berehala galdetzen dit: baina zu ez al zara ama?”.

Gure amatasunaren gainean kontrol sozial izugarria dago, betiere “ama onaren” ideiatik abiatuta. Ama onak, jakina, ez du punk taldetan kantatzen, ez da gauez ateratzen, ez du bakarrik bidaiatzen, ez du ligatzen… badirudi haurrak izatea eta bizitzen jarraitzea ez dela bateragarria. Bestalde, zure egoerarekiko halako ardura eza bat zabaltzen da. Erabaki baduzu “ama izatea” eta hala ere nahi baldin baduzu pertsona izaten jarraitu, munduan egoten jarraitu, bada, hor konpon. Hitzaldi bat ematera gonbidatu izan nautenean, adibidez, asteburu batean eta iluntzeko zazpietan, inoiz ez didate haurtzaintza-zerbitzurik eskaini, nahiz eta gonbidapena luzatu didatenek ondotxo jakin haur bat hazten ari naizela. Orain dela bi urte, musika-jaialdi batean, asteburuz, kazetari-akreditazioa eman zidaten, baina nire semeari sarrera eros niezaion nahi zuten –garai hartan, 4 urte zituen–. Azken batean, “ama baldin banaiz”, niri dagokit, eta, gainera, neu izaten jarraitu nahi badut, hainbat hobe ez baldin bazait amatasuna nabaritzen, ez badut inor gogaitzen, hain justu ere inguruak ez nazan “ama” gisa ikusi, eta buelta berriz. Lagardek “genero-sinkretismoa” deitzen dio horri. Zaintzearen eta gure burua zaintzearen artean etengabe hautatu beharra.

Bada, nik, aizue, ez daukat bata ala bestea aukeratzeko inongo asmorik. Seguru asko amatasunaren beraren kontzeptuak ez du konponbiderik, derrigorrean loturik baitago emakumeekin eta, orobat, emakumeari buruzko kontzeptu guztiz biologizatu batekin. Batetik, eskas ematen digute gure gorputzen eta gure amatasunen gaineko eskubidea eta, bestetik, eskas ematen digute gure identitateen gaineko eskubidea, ez ditzagun hamaika modutara definitu, haurrak izanda ere.

Lagardek dioen moduan, premiazkoa da gizartea lehenbailehen amatiartzea eta gu geu desamatiartzea. Edo, Barrientosen esaldiari tiraka, beharrezkoa da lehenbailehen uko egitea “ama izateari” berari, haurrak izan ala ez. Eta, batez ere, haurrak baditugu.