Atsolorra: euskaldunen jaiotza erritua
Hamarkadetan desagertuta egon ostean atsolorraren erritua berreskuratzeko ahaleginean ari dira hainbat lekutan, tartean Hernaniko Ereñotzu auzoan, Oiartzunen, Urduñan…Martxoaren 20rako antolatu dute 2016ko atsolorra Oiartzunen. Kultura zinegotzi Josune Cousillasek kontatu digu atsolorra zer zen eta Oiartzunen zertan diharduten.
Agazkiaren iturria hemen
Jaiotza erritua
Euskaldunen jaiotza erritua zen atsolorra, Euskal Herri osoan egiten zena. Elizaren bataioen etorrerarekin beherakada izan zuen ohitura horrek, baina mantendu egin zuten gehienbat baserri giroan. “Oiartzunen 60. hamarkadara arte egin izan da. Ondoren joan da galtzen, 70. eta 80. hamarkadetan”, azaldu du Cousillasek.
“Emakume bat erditzear zegoenean etxera joaten ziren auzoko emakumeak. Laguntzera joaten ziren: erditzea prestatzera, etxeko lanetan laguntzera… Erditu eta gero ere etxean gelditzen ziren ama eta haurra pixka bat indartu arte. Atsoak izaten ziren, umerik gabeko emakumeak eta libre zirenak egun batzuk etxetik kanpora emateko”, dio Cousillasek. “Atsolorra esaten zitzaion ama eta umea bizkortutakoan antolatzen zen erritualari. Gonbidatzen ziren inguruko baserrietako emakumeak eta merienda bat izan ohi zen. Gonbidatuek zerbait eramaten zuten eta arratsalde pasa egiten zuten emakume guztiek festa giroan. Garai horretan emakumeek aukera gutxi izaten zuten festa giroan elkartzeko, eta aukera gutxi horietako bat izan ohi zen atsolorra”.
Cousillasen esanetan atsolorraren erritua ez zen festa hutsa. “Nolabait ere komunitateak agertzen zuen bere konpromisoa jaioberri hori aurrera ateratzen laguntzeko. Txalaparta jotzen zuten atsolorraren hasieran eta horrela sinatzen zen konpromiso hori. Garai batean bazegoen komunitatearen zentzu hori gaur egun agian galtzen ari garena”.
Atsolorraren usadioa ezagutzera emateko hitzaldiak egiten ditu Mari Karmen Basterretxea antropologoak. Azaltzen du atsolorrean bereziki emakumeak zutela protagonismoa baina gizonek ere atzean edo itzalean egonik ere laguntza eskaintzen ziotela jaioberriaren familiari. “Erditzeko unea une erraza ez zenez gizonak beti egoten ziren erditzean laguntzen zuten emakume heldu horiekin harremanetan. Jakiten zuten zer gertatzen zen, eta prest egoten ziren laguntza emateko bai baserriko lanetan bai bestelakoetan”.
Gaur egungo atsolorrak
Oiartzungo udaletxean martxoaren 20an egingo dute 2016ko atsolorra, 10:30ean. Bezperan hitzaldia egingo du Mari Karmen Basterretxea antropologoak, 10:30ean.
“Udalak iaz berreskuratu zuen erritua lehen aldiz”, azaltzen du Josune Cousillak. “Aurten ere ari gara saiakera horretan. Bilera batzuetara deitu ditugu iaz ama izandako emakumeak eta azarotik ari gara prestaketa lanetan. Adostu dugu zer egin nahi duten, eta talde honetan atera da txalaparta joko dugula, hiru kanta abestuko direla, umeentzako jokoak egingo ditugula eta jaioberri bakoitzari zapia ipiniko diogula. Herriak nolabait konpromisoa hartuko du haur horiek babesteko eta aurrera ateratzeko”.
Gurasoek botatako ideiekin prestatuko dute atsolorra eta familia bakoitzak hamaiketakoa egiteko zerbait eramango du, ondoren guztiek elkarrekin gosaria egiteko. “Gonbidatzen ditugu baita ere amonak garrantzia eman nahi diogulako belaunaldien arteko transmisioari, jakintzaren transmisioari. Eta aitak ere gonbidatuta daude. Garai batean ez zuten parte hartzen erritualean, baina guk antolatzen dugun atsolorra gaur egungo egoerara egokituta dago eta aitak ere parte dira haurren hezkuntzan”, dio Cousillasek.
Atsolorraren gaineko testigantzak Ahotsak.eus proiektuan
Iruzkin 1 "Atsolorra: euskaldunen jaiotza erritua"