Haur Hezkuntzako edukiak programatzen direnean hamaika proposamen didaktiko topatu ditzakegu. Material ezberdinak bitarteko, haurraren gaitasun ezberdinak kitzikatuak izango dira eta horrela, progresiboki, arlo ezberdinetan haurrak aurrera egingo du. Jarduera hauek garrantzia dute, baina ez bakarrik gaitasun ezberdinen garapenagatik. Garrantzitsuagoa da haurrak bere burua hobeto ezagutzeko balio dutela eta arrakasta sentitzeko aukera ematen diotela, hots, autokontzeptu positibo bat garatzen laguntzen diotela.

Zer da autokontzaptua?

Norberak bere buruaz duen ideia eta bizipena da autokontzeptua. Hau da, zer pentsatzen dut nitaz? Nola bizi eta sentitzen dut pentsatzen dudan hori? Autokontzeptuak beti alderdi afektibo bat izango du, autoestimua esaten zaiona. Eta jokaeran ere eragingo du: pertsonok geure barne irudiarekin bat datozen jokaerak gauzatu ohi ditugu.

Are gehiago, konstrukto dinamiko honek gure pertzepzioa ere baldintzatuko du. Nolabait esatearren, nire autokontzeptuaren barruan mundua ikusteko erabiltzen ditudan betaurrekoak daude. Horregatik autokontzeptu positiboa duen haur batek bere jolaskidearen keinua txirristara igotzeko gonbidapena bezala bizi dezake, eta autokontzeptu ezkorra eta zuhurra duen haurrak, ordea, keinu bera oldarkortasun edo lehiakortasun keinu bezala irakurri.

Nola garatzen da?

Autore guztiak bat datoz autokontzeptua ez dela berez agertzen, ikasia den zerbait baizik. Batzuk diote haurrak, gertuko helduok isladatzen dizkiegun ezaugarriak baliatuta, modu pasiboan eraikitzen dutela. Beste batzuk azpimarratzen dute haurra, aktiboki, imitazioaren bidez bere erreferentziazko helduengan ikusten dituen ezaugarri eta jokaerak barneratzen joaten dela.

Edonola ere, argi dago gertuko helduok beraiekiko dugun jarrera eta jokaerekin eragin handia dugula haien autokontzeptuan. Ikusi dezagun lasaiago nola agertu eta integratzen doan haurraren Nia, aldi berean bidelagun garen helduok kontutan hartu beharreko ondorio edo irizpideak ere aipatzen joateko.

Hasieran… Nor naiz ni? zer da Nia?

Jaioberriak bere buruaren kontzientzia oso lausoa du. Umetokiko giro likidotik estrainekoz ateratzea esperientzia sentsorial oso intentsoa eta nekagarria da. Haurra oso nekatuta ateratzen da eta luze joango den egokitze prozesu bat hasi berri du.

Aipatu behar da gure espeziearen bereizgarri nabarmenena dela jaiotzerakoan dugun heldutasun falta. Marsupialak kenduta, gu gara gure amaren umetokitik heldugabetasun eta menpekotasun egoera handienean ateratzen garen animaliak. Honek gure burua eta erditze kanalaren tamainan dauka arrazoi fisikoa; honek ez du aukerarik ematen gure buru handia denbora luzeago barruan, hazten egoteko. Beraz, “amaitu” baino lehen ateratzen gara, eta azken “egosia” inguruarekin elkarrekintzan jasotzen dugu. Elkarrekintza honek aberastasun handiko prozesua bermatzen du, gure espeziearen garapen kognitiboaren zioa.

Eta beraz, jaioberriak ez daki zer den bera eta zer ez den bera. Hasierako momentuetan jokaera instintiboek bizirautea ziurtatzen dute (titia bilatzeko institnua, xurgatzeko erreflexua, esku ahurra ikututa atzamarrak ixtekoa, atzera bultzatzean besoak irekitzearena…) baina haurrak ez dauka bere buruaren irudirik eta, beraz, ezta mugimenduen kontrol edo intentzionalitaterik.

Borondaterik gabeko mugimendu hauek eta zaintzako figurekin izandako harreman tonikoek bere gorputza sentitzea ahalbidetzen diote eta pixkanaka, hilabete gutxirekin, begirada eta eskuak nahita mugitzen hasiko da.

Haurrak bere gorputza sentitzea eta esperimentatzea funtsezkoa da hasierako Ni lauso hori forma hartzen joateko. Haur masajea lehenengo hilabetetik aurrera gomendatuta dago eta binkuloa indartzeaz gain, haurrak bere gorputz eskema integratzeko oso baliogarria da.

Imaginatu lau hilabeteko haurra sehaskan. Besoak zoriz mugitzen ditu eta nahi gabean begian kolpea eman dezake. Mina handia ez bada, “Ah, beraz hau nire besoa da, eta jo duen hori nire aurpegia izan behar da” pentsatuko du. Eta saiakerak egin eta egin argiago izango du zer den atal bakoitza eta nola mugitu. Baina oraindik atal bakoitza banatuta dago, ez daude integratuta. Plazerrak integrazio hori errazten du (horregatik masajearen garrantzia). Eta aldiz, minak edo beldurrak integrazio hori gelditu edo oztopatzen du.

Haurrarekin ditugun hasierako harreman hauek, besotan hartu edo titia ematean, adibidez, harreman tonikoak izaten dira. Ez dago mugimendu handirik, baina heldua haurrarekiko sentibera bada honek bere tentsio eta distentsioekin komunikatuko dio gustura dagoen edo postura aldaketa bat behar duen. Hitzik eta ia mugimendurik gabeko elkarrekintza hauek haurrarentzat oso baliogarriak dira bere gorputz irudia integratzeko.

Momentu hauetan helduaren jarrera garrantzitsua izango da. Hau sentibera eta jakinminekoa bada, haurrarekiko arreta jartzen duena eta bere keinu eta uzkurtzeak komunikatzeko ahaleginak bezala hartu eta dekodifikatzen saiatzen bada, haurrak bere burua mezu igorle bezala ere estrukturatzen joango da. Aldiz, zaintzaren ardura duen helduak ez badu besoetan hartzen edo ez badu haurraren seinale txiki hauei erantzuten, haurrak ez ditu bere Nian integratuko, ez dutelako inolako eraginik ingurunean.

12 eta 18 hilabete artean Niaren integrazioan momentu adierazgarri bat ematen da: haurra konturatuko da ispiluko irudia bera dela. Etxean txikitxo bat baduzue konturatuko zineten ispiluak erakargarri suertatzen zaizkiola. Hasiera batean bertan dagoen haurra beste bat izango balitz bezala ikusten du, baina momentu batetan hasiko da konturatzen bera dela. Hau frogatzeko margotu sudurra edo gometsa jarri kopetan. Ondoren haurra ispilura eraman eta eskua ispilura edo bere aurpegira eramaten duen ikusi.

Motorikoki ere, ibiltzen hastearekin batera, irudi koporalak garrantzia izango du. Bere irudia integratuta duen haurrak plazer handia bizi dezake bere burua erortzen uzten eta berriz zutitzen. Bere barne irudiak indar nahikoa dauka erortzen uzteko. Badaki gero hori “konpondu” dezakeela. Aldiz, oraindik gorputz irudia oso integratua ez duena ez erortzen saiatuko da. Hau bada kasua, masajeak eta elkar ukitzeko jolasek oraindik denbora behar dute.

2 urteen inguruan hizkuntza agertuko da, eta honek beste bultzada emango dio Niaren estrukturatzeari. “Ni” eta “nirea” hitzak oso goiz agertuko dira bere burua baieztatzeko funtsezkoak bait dira.

Adin honetan, beste artikuluetan azaldu dugun bezala, haurra ezetza eta kasketaldien aroan sartzen da. “Bi urte beldurgarrien aroa” deitua izan denak, haurraren Niaren estrukturatzean beste fase batekin zerikusia du. Haurrak hizkuntza du eta horren bidez bere burua baieztatu dezake, modurik argienean bere nagusien desio eta aginduei ezetz esaten.

Haurrarentzat momentu hau paradogikoa da. Aldi berean bere erreferentziazko helduak bilatuko ditu, baina hein handi batean kontra egiteko izango da. Anbibalentzia honi erantzuteko modua garrantzitsua da haurraren autokontzeptuak aurrera egin dezan. Alde batetik bere desio eta nahien zilegitasuna onartu behar diogu, eta beste aldetik ziurtasuna emango dioten arau arrazoitu eta irmoak mantendu beharko ditugu: “ulertzen dut, Andoniren goxokia ikusi duzu eta momentu honetan gehien nahi duzun gauza goxoki bat da. Gogo handia duzu goxoki bat jateko. Ulertzen dut. Baina badakizu guk astean zehar ez dugula litxarkeriarik jaten”. Eta haserretzen bada ere emozio hori onartu beharko diogu, noski!

Bi urtetatik aurrera haurrak ere, hizkuntzarekin batera, denboraren pertzepzioa integratzen hasten da. Berau lantzea garrantzitsua da Nia-ren estrukturarako, bere burua denboran iraunkorra dela antzemateko. Era berean, garrantzitsua da ere momentuan momentuko bizipenek iraupen mugatua dutela ulertzen laguntzea. “Nola gustatzen zaizun txirristetan jolastea! Ze ondo igotzen zaren zu bakarrik. Egia da atzo, goiko parkean, pixkat beldurtu zinela. Baina laguntza eskatuta ere ze ondo jeitsi zinen!”

3-5 urteetan haurraren alderdi ezberdinak asko garatzen dira eta guztiek daukate eragina haurraren autokontzeptuan. Pixkanaka joango dira beraien buruari buruzko afirmazioak egiten eta gertu gaudenak adi jaso behar ditugu, zer isladatzen edo eta zer eredu ematen ari garen erakutsiko bait digute.

Adin honetan jolastea eta plazerra sentitzea funtsezkoa da. Haurrak egiten duena disfrutatzen badu burubelarri jardungo da eta, gure laguntzarekin bizitzen, dituen esperientzia horiek autokontzeptuan integratzen badoa bere garapen arrakastatsua ziurtatuta dago (“ze ondo moldatu zaren gaur lehengusuarekin. Txirrinduekin zeundetenean barrezka ikusi zaituztet”).

Autokontzeptuan helduak eragina izateko ezinbestekoa da presentzia; begirada. Nire alaba parkean dagoen bitartean ni denbora gehiena espresiorik gabe eta eserita ematen badut ezingo naiz bidelaguna izan. Eta sakeleko telefonoan murgilduta banago are gutxiago.

Prozesu hau zaintzen badugu eta planteatzen zaizkion erronkei begiratzen badiegu (bai, hazteak erronka asko planteatzen ditu) bere bizitzan garrantzitsuenetarikoak izango diren edukiak lantzen egongo gara. Eskolan ere, planteatutako ekintzen edukiak baino garrantzitsuago izango da autokontzeptua. Bere burua itxoiteko, saiatzeko eta lortzeko gai ikusten duen haurrak edozein ikaskuntzari ekin ahal izango dio.

6 edo 7 urterarte autokontzeptua oraindik nahiko aldatu daiteke. Egia da prozesu geldoa dela, baina adin horretararte ez da oso iraunkorra. Beraz, adin tarte honen lehentasunetakoa izan behar da. Nola ari da gure seme edo alaba bere Nia integratzen? Ze ideia du bere buruaz? Nola bizi du ideia hori? Nola lagundu ahal diogu autonomoa, konfidatua eta sozialki gai den irudi bat sortzen?