Askotan jarri dugu fokua guraso eta pertsona moduan darabilgun hitz egiteko moduan, hizkeran. Gaurkoan Amelia Barquinen hausnarketa ekarri dugu darabilgun hizkera militarraren inguruan.

Benetan hori da esan nahi duguna?

Duela aste batzuk arreta eman zidan honako bukaera aurkitzeak e-mailez heldu zitzaidan gerraren kontrako mezu batean: “Zure ekarpena ere beharrezkoa da gure borrokari eusteko. Sinatuta: Gerraren aurkako ekimena”.

Gerraren aurkako borroka? Bakearen aldeko borroka?… Ez dakit esateko modua koherentea den bilatzen dugun helburuarekin eta galdera hauek etortzen zaizkit burura: Noraino daude metafora militarrak eta belikoak presente gure hizkeran? Hori horrela da inertziaz (eta inertzia patriarkala da)? Nahita? Garrantzirik dauka, ala ez dauka inolako garrantzirik eta ez digu inporta?

Tira, nik neuk ez daukat erantzun definitiborik, baina bai egonezina. (Egonezin produktiboa diot; pentsatzera eramaten duen horietakoa :-).

Dolores Juliano antropologo feministak gai horren inguruko gogoeta eskaintzen du bere liburu honetan: Tomar la palabra. Mujeres, discursos y silencios (2017, Bellaterra, 106-107 orrialdea). Julianok maskulinitatearen egungo eredua deseraikitzeko premia seinalatzen du, gerran eta etsaiaren kontrako garaipen irudietan inspiratuta dagoena, hain zuzen. Eredu hori ordezkatu behar da beste batekin, jokabide solidario, baketsu eta enpatikoez osatua, zaintzarekin lotua, tradizionalki emakumeei egotzi eta are exijitu zaiena.

Antropologoaren ustez, komunikabideen eta politikarien diskurtsoak erakusten du ze urrun gauden eredu berri horretatik. “Bakearen alde borrokatzea” oximorona da, eta “gora borroka feminista” ere bai. “Bakea eraikitzea” eta “gora lorpen feministak” esapideekin ordezkatu beharko genituzke, “porque no hay nada más androcéntrico que la imagen del guerrero, con sus ideas implícitas de que el cambio social será forzosamente consecuencia de una revuelta violenta y de que cada discrepancia es una confrontación”.

Baina horiek ez dira solik komunikabideen eta politikarien ohitura linguistikoak, denonak baizik. Nire erabilerak zer pentsatua eman dit behin baino gehiagotan. Gogoratzen dut behin batean lankide bati azaldu niola proposamen bat burutzen bagenuen eta ondo komunikatzen bagenuen “bi txori hilko genituela tiro batez”. Bat-batean elkarri begiratu eta odolez betetako txori horiek irudikatu genituen biok. Horrez geroztik ez dut metafora berriro erabili. Beste ezagun batek, bide batez, “bi txori harri batez jotzea” erabiltzen du. Jatorragoa izango da agian, baina ez horregatik odolez libre.

Gogoratzen dut Elvira Lindo idazlearen ironia Manolito Gafotas bere nobelan (Alfaguara, 1994). Ume protagonistaren lagunak, bakearen usoez jantzita, mozorro lehiaketa batera joaten ziren honako leloa oihukatuz: “¡Los vamos a machacar por la paz mundial!”

(Bada ez dakit nik ba…)

Zerrendatxo bat

Ohiko esaldien zerrenda bat osatu dut. Holakorik erabili duzu inoiz? Eta nork ez…

  • Bakearen alde borrokatu behar dugu.
  • Soldaduskaren kontrako borrokaren helburua armadarik gabeko gizarte bat zen.
  • Gora borroka feminista!
  • Lana aurrera ateratzeko langile batailoi bat beharko dugu.
  • Bi txori hilko ditugu tiro batez.
  • Ondo ateratzen bada, harri batez bi txori jotzea izango da.
  • Oso lanpetuta nago. Fronte asko dauzkat irekita.
  • Hezkuntza armarik onena da.
  • Irribarrea da bere armarik eraginkorrena.
  • Txikitatik esku artean eduki duen arma da gitarra.
  • Azalpena bukatu dut. Egin lehenengo galdera, benga, disparatu!
  • Lubakian gaudenok lan isila egiten dugu, baina oso garrantzitsua.
  • Zuzendaritza utzi dut. Orain soldadu xehea izango naiz berriro.
  • Orain ideia batzuekin metrailatuko zaituztet.
  • Propongo que las feministas blancas cierren filas con el feminismo interseccional.
  • Nos enfrentamos a las batallas de la vida.
  • A ver si se pone a tiro y conseguimos hablar con ella.
  • Te vamos a acribillar a preguntas.
  • Es muy bajo. No tiene ni media hostia.

Eta gaixotasuna?

Gai honen atal berezia osatzen dute gaixotasunarekin lotutako metafora belikoek:

  • Gaixotasunaren kontra borrokatzen ari da.
  • Oso adoretsua da eta gaixotasuna garaituko du.
  • Minbizi baten biktima da.
  • Minbiziaren kontrako borroka galdu zuen.

Azken urteotan hainbat ahotsek azaldu dute gaixotasunaren inguruko diskurtsoa belikoegia dela eta hori ez dela gaixoarentzat egokiena, gainexijentzia bat sortzen duelako, besteak beste. Badirudi gaixoak heroia izan behar duela, borrokalaria, baina gomendagarria kontrakoa da: erritmoa erlaxatzea, animoaren gora-beherak onartzea… Horrela azaldu du Patrizia Bresanellok El Paíseko erreportaje batean. Artikulu berean Miriam Alguerók ere arbuiatzen du diskurtso militarra: kontua ez da adoretsua izatea, ez borrokatzea, ez garaitzea. Zeren adoretsuak dauden tokian, koldarrak ere badaude; garaileak dauden tokian, garaituak ere badaude; eta borroka dagoen lekuan norbaitek galtzen du. Elena Álvarez Melladok, berriz, ohartarazten digu eldiario.es-en subliminalki sartu digutela gaixotasuna eta heriotza kale egiteko moduak direla, galtzeko eta errenditzeko moduak. Porrot egitekoak, azken finean. Irakurle, erabilera hori lagungarria ote da?

Pandemia azaltzeko modu militarrak

Covid 19arekin lotuta, gerra metaforek politikarien diskurtsoak blaitu dituzte. Pedro Sánchezi honakoak entzun dizkiogu: “Cuando venzamos esta guerra, que la vamos a vencer, estoy convencido, necesitaremos todas las fuerzas del país para vencer la posguerra“, “Hoy, hacemos frente a un enemigo formidable”… Macronek, Johnsonek, Trumpek… estilo berbera erabili dute. Susmagarria, ezta? Militarren presentzia agerraldi publikoetan, bestalde, koherentea izan da diskurtso horrekin.

Dolores Ruiz Berdún historia irakasleak azaltzen duen bezala (The Conversation aldizkarian):

         Desde que ha comenzado la emergencia sanitaria nos hemos acostumbrado a oír y              a utilizar un lenguaje propio de un escenario bélico. Del personal sanitario y los                  cuerpos de seguridad decimos que están en “primera línea” o en “las trincheras”.                Los acientes y personal sanitario “luchan” contra la enfermedad. Otras personas                están “en la retaguardia”. “Esta es una batalla que vamos a ganar”, se oye decir                  muchas veces. Y los periodistas nos dan “partes de guerra.

Baina Íñigo Sáez de Ugartek dioen bezala, gerraren hizkuntzak desabantailak dauzka. Batzuek ez dute alboratu nahi izango krisialdi hau bukatutakoan. Ohitu egingo gara eta errazago onartuko dugu bizitzaren militarizazioa?

Alternatibak!

Metafora beliko eta militarrak ez erabiltzeak alternatibak bilatzeko eskatzen du, noski. Ez da beti samurra izango, gerraren hizkuntza mendeetan zehar garatu delako, oso adierazkor bilakatu delako eta erabat errotuta dagoelako gugan.

Ana Galarraga Aiestaranek “Metafora arriskutsuak” artikuluan (Berria 2020-3-24) adibide hau proposatzen zigun:

           Gerraren metaforak bazter utzita, bi zientzialarik, Juan Luis Arsuaga Ferreras eta             Maria Martinon Torres paleoantropologoek, baso-suteekin parekatu dute COVID-             19a. Haien esanean, gaitza sua bezala hedatzen da. Sute handiak kontrolatzekoeta             itzaltzeko, lehenik mapa bat eduki behar da, etengabe eguneratua, ikusteko non                 dauden foku nagusiak eta nola zabaltzen diren sugarrak. Gero fokuak itzaltzen                    joan  behar da, eta hausberoak zaindu, ez daitezen berpiztu. Suhiltzaileez gain,                    baliabideak, informazioa, suebakiak eta populazioa babesteko neurriak behar                    dira. […]

Eraikitzea, saretzea, lortzea, ibiltzea, ehuntzea, sukaldatzea… izan daitezke indartu beharko genituzkeen metaforak? Nik txoriak akabatzeari utzi nionetik, banabil aukeren bila. Kontua ez da indarra/ekimena/ausardia/autodefentsa… ez adieraztea, erne; kontua da gerraren, armen eta mundu militarraren iruditeriatik aldentzea gure egunerokotasunean (eta erabiltzea hiztunok horrela erabakitzen dugunean).

Zuk nola ikusten duzu?

Nire lehengusinak…

… dio hau guztia esajerazioa baino ez dela; horrela jarraitzen badugu ezin izango dela ahoa ireki; zuzenkeria politikoa noraino heldu behar den; ni neu ere ez naizela gai hitz egiteko esapide horiek guztiak baliatu gabe; asko pontifikatzen dudala baina “putada” eta “koñazo” oraindik maiz eskapatzen zaizkidala; berak birao asko botatzen dituela eta ez dela inorekin sartzen; batzuek, berriz, suabe-suabe hitz egiten dute eta gero jendilaje galanta direla… Ai amaaaaa. Bale, bale, maja, goazen gintonik batzuk hartzera eta gure ika-mikak alkoholean itotzera. Beno, itotzera itotzera ez, apur bat bustitzera siakaso, benga.