Amelia Barquinekin hitz egin dugu be kinka blogeko artikulu hau oinarri hartuta.

Bi altxor hauek liburu dendan aurkitu nituen goizean, duela egun batzuk, saltoka eta pozez gainezka itzuli nintzen etxera, nire erosketa berrien poltsarekin. Ze onak, arranopola. Umeek gozatuko dituzte, baina nagusiok are gehiago. Haur literatura onarekin gertatzen den bezala, album hauek, testua laburra izan arren, irakurketa maila desberdinak eskaintzen dizkiote irakurle prestatuari.

Liburuok ez daukate zer ikusirik haien artean. Di-da aurkeztuko ditut.

Haietako bat ipuin klasikoa da, idazle klasiko batena. David McKee da egilea eta Orain ez, Beñat titulua du (Pamiela, 2019. Itzultzailea: Eva Linazasoro). Originalki 1980an argitaratu zen baina, 40 urteren ondoren, ez du inolaz ere gaurkotasunik galdu.  Liburuan ikusten dugu Beñat protagonista bere gurasoen arreta lortzen saiatzen dela, baina lanpetuta eta distraituta daude biak, eta tituluan agertzen den esaldia baino ez du jasotzen haiengandik: “orain ez, Beñat”. Harik eta  lorategian munstro bat agertzen den arte eta gauza interesgarri batzuk hasten diren gertatzen. Ez dut gehiagorik esango, zuk irakurtzeko gogoa ez galtzeko. Liburuan ez dago ikaskizun moral ebidenterik, baina obrak, metaforikoki, zerbait esaten digu umeek arreta nahikorik ez jasotzearen ondorio psikologikoen inguruan.

Bide batez, esan behar da Beñaten gurasoek rol tradizionalak betetzen dituztela, baina ikusita pertsonaia bereziki “positiboak” ez direla, agian gaurko irakurleak ez dio horri erreparatuko.

Beste ipuinak Polita du titulua, eta bere egilea Harold Jimenez Canizales da (Apila Ediciones-Denonartean, 2019). Jatorrizkoa, gaztelaniaz, 2016an argitaratu zen (liburuan ez da euskarako itzultzailearen izena agertzen). Narrazioaren protagonista sorgin bat da, eta urduri dago ogro batekin hitzordu erromantiko bat izango duelako laster. Enkontrurako bidean, aholku batzuk jasoko ditu bere irudia hobetzeko eta politago jartzeko, eta berak jarraituko ditu. Eta honaino azalduko dut, irakurlearen jakingura erabat ez asetzeko. Testuak mezu “pedagogiko” bat eskaintzen du (irakurleak deduzituko duena, ez baita diskurtsoaren bidez ematen): norberaren edertasunak eta autoestimuak ez dute zertan gizartearen konbentzioetara makurtu. Sorgina polita da bere horretan eta berak hala uste du. Mezu interesgarria da neskentzat eta ume guztientzat orokorrean. Ikaskizuna ez da, hala ere, ebidenteegia edo nabarmenegia. Izan ere, bi liburuetan dagoen umore ironikoak eta bukaerako koxkek (ez ditut azalduko) laguntzen dute didaktismoaren arriskua uxatzen

Ilustrazioen estiloa ere oso desberdinak dira, baina bi kasuetan dira erakargarriak bezain eraginkorrak.

Zer partekatzen dute, bada, horren desberdinak diren ipuinok? Bada, bietan, pertsonaia bat edo batzuk jaten dituztela!  “Munstroak jan egin zuen umea, oso-osorik” dio une batean McKeeren ipuinak. Horrelaxe, aizue, zalantzatik ez egoteko: “oso-osorik”. Canizalesen testuaren bukaeran ere, pertsonaia batzuk izango dira Sorginaren eta Ogroaren bazka, elkarrekin egiten duten pic-nic-ean. Eta inolako anbiguotasunik gabe azaltzen da hori. Leuntzerik ez, azukrerik ez.

(Bide batez, esango dugu ipuin honetan Sorgina izan dela pic-nic-erako menua prestatu duena. Horrek zentzua du istorioaren barruan, irakurleak ikusiko duenez. Espero dezagun hurrengo hitzorduan Ogroa izatea bere trebezia kulinarioak erakusten dituena).

Aitortu behar dut pertsonaiak irentsiak  izateak grazia berezia egin didala. Haur literaturaren inguruko formazio saioetan, hezitzaileek sarri agertzen dute zalantza hori: Otsoak hiru txerrikumeetatik bi irentsi beharko lituzke, kontakizun klasikoaren arabera, ala kumeek korrika ihes egin beharko lukete eta salbatu? Eta Otsoak jan beharko lituzke Txanogorritxu eta bere amona, ala hori, gaur egun, gogorregia da? Ni irenstearen alde nago, gero eta aldeago. Jakina, ipuina ez da errealistegia izan behar eta, adibidez, ilustrazioek ez dute zertan gorputz atal odoleztuak erakutsi. Umeak ez dira izutuko liburu batean pertsonaia bat merendatua baldin bada.

Aprobetxatzen dut biziki gomendatzeko Hik Hasi aldizkarian orain dela hilabete batzuk argitaratu zen artikulu bat: Literatura. Gehiegi babesten al ditugu haurrak? (2019-1-14). Bertan Juan Karlos Alonso psikologoak gogoeta erakargarri bat eskaintzen digu. Ezin dudanez oso-osorik hemen jarri, zati bat ekarriko dut, artikulu osoa irakurtzeko gogoa piztuko dizulakoan. Ipuin klasikoen jatorrizko bertsioen garrantzia azpimarratzen du Alonsok:

“Guk, heldu bezala, [haurra] gainbabesten badugu, eta dena politikoki zuzena bezala aurkezten badiogu fikzioan ere, haurrari ez diogu aukerarik ematen bere barruko sentimendu ezkor horiek era sinbolikoan proiektatzeko. Eta hor alukeria izugarria egiten diogu”. Modu bertsuan, ipuin horien bertsio samurragoak eginda “ipuin horiek deskafeinatzen baditugu, galdu egiten zaigu ipuin horien benetako funtzioa”.

Horren atzean bada, Alonsoren hitzetan, helduon partetik daukagun uste oker bat:

“Uste dugu ipuinen bidez hezi behar ditugula haurrak. Eta ez da hori. Haur literaturak eta ipuinek balio dezakete heziketan laguntzeko, baina literatura, batez ere, gozamenerako, errealitatea transgreditzeko eta norberak bere barruko lanketa egiteko da”.

Horregatik, ipuin klasikoak beste begirada batez ikusteko gonbitea egiten du. Bere esanetan,

“haur txikiei galdetzen badiegu zein ipuin nahi duten kontatzea, betikoak agertzen zaizkigu: txanogorritxu, hiru txerritxoak, zazpi antxumetxoak… Edota txotxongilo ikuskizunetan, pertsonaia zintzoak eta gaiztoak agertzen direnean, galdetzen badiegu haur txikiei gaiztoak zer egingo duen, erantzungo digute, ‘jan! Jan egingo du!’ Eta guk esaten badiegu “ez du jango, hitz egin behar dute, ados jarri behar dute”… Beste maila batean gaude eta izugarrizko altxorra galtzen dugu”.

Duela gutxi, blog honetan Olatz nire lagunak beste ipuin bat gomendatzen zigun: Una caperucita roja, Marjolaine Leray (https://www.youtube.com/watch?v=ItKz94re3Zw). Ikusiko duzunez, betiko bertsioari buelta ematen zaio. Eta pertsonaia batek beste bat hiltzen du…

Begiratu bat eman, ea zuri ze inpresio egiten dizuten… Galdetu inguruan duzun umeari ea berari ze inpresio egiten dioten… Kontaiguzu, mesedez, gogorik baduzu.

Barkatu hemen moztea, baina testu honi bukaera eman behar diot lehenbailehen. Janariaz horrenbestez hitz egin ondoren, sekulako gosea sartu zait eta buelta bat eman beharko dut ea hortik zer aurkitzen dudan…