Baso baten erdian errekak freskotasuna ematen duen bezala, gure jendartean gazteriak munduaren beste ikuskera berria emanez, berez eraldaketarako aukera, indarra eta kemena eskaintzen du. Euskal Herrian jendarte tradizional batean bizi gara. Iraganari garrantzi handia ematen diogu, eta horren ondorioz gure kulturaren baloreen transmisioa mendez mende bermatzea lortu dugu. Askorentzat harrigarria da gure bezalako herri txikiak bizirik irautea, eta horren arrazoia, seguru aski, tradizioaren transmisioari betidanik eman zaion garrantzia izan da. Baina tradizioa eta eraldaketa ez dira inoiz oso ezkongai onak izan, eta bien arteko gatazka iraunkorra, nahiz eta batzuetan traumatikoa izan, azkenean guztiak aberastu gaituen bilakaera izan da.

Gazte bat ez da informazio hartzailea hutsa. Askotan erabiltzen den ureztatzen den jardinaren metafora erabiliz, gazteria errealitatearekin bat ez datorren irudiarekin parekatu nahi da. Gazteek, informazioa barneratu ondoren, informazio hori eraldatzeko joera izaten dute. Esaldi motz eta sinple horretatik pizten edo elikatzen da gatazka iraunkorra, gure jendartea eta kultura aurrera egiteko hain garrantzitsua den mekanismoa hain zuzen ere.

Antonio Zabalak (1995) honako hau zioen: “irakasleek gazteen gaitasunaz sinesteaz gain, bien arteko konfiantza sustatu behar dute”. Izan ere, gatazka iraunkorrak bi norabide har ditzake: mesfidantzaren edo konfiantzaren bideak. Lehenengo kasuan egoera negatibo bezain traumatikoa izango da eta nekez lortuko dugu esperientzia pedagogiko emankorra. Bigarren kasuan, aldiz, konplizitatea landuz, gatazka gainditzeko eta oreka berriak lortzeko ahaleginak egingo dira eta eraldaketari bere alea uzteko aukera eskainiko zaio.

Prozesu hauek, ikaskuntzaren bilakaera neurobiologikoan oinarritzen direnez, bere denbora behar dute, barneratzen diren ezagutza eta trebetasun berriak aurretik dauden egitura kognitiboan txertatuz, ondoren eraldaketarako aukera abiatuz (Anna Carballo eta Marta Portero, 2018). Baina eraldaketa hori ez da beti gauzatzen. Behar den denbora erabiltzen ez bada egitura kognitiboa aberasten joango da zalantzarik gabe, baina haratago joan ezinik, eraldaketari bidea moztuko zaio eta kultura erreproduktibo eta errepikakor bat sustatuko da. Eraldaketak, beraz, eraginkorra izateko denbora eskatzen du.

Bizimoduaren erritmoa asko azkartu denaren lekuko gara guztiak. Ez da soilik pertzepzioa; gure azalean, egunerotasunean, inguruko harremanetan bizitzen dugun errealitatea pairatzen duguna baizik. Dena azkartu da, gero eta gutxiago gara denboraren jabe, denboraren subiranotasuna galtzen ari gara.

Neurri gabeko azkartasun honetan eraldaketa azkarrak ematen ari dira. Horra hor azpimarratu nahi dugun kontzeptua: Eraldaketa azkarrak. Eraldaketa azkar hauen ezaugarri nagusian hiru izan daitezke: eraldaketaren aurrean ikusle hutsa izatea; eraldaketaren oinarrian egon beharko lukeen gatazka iraunkorra neutralizatzea; jendarte (eta gazteria) otzana sortzea.

Informazio itsaso batean itotzen ari gara. Informazio teknologi berriek itomen egoera hori areagotu besterik ez dute egiten. Ez dugu denbora hartzen teknologi berri hauek gure egitura kognitiboan txertatzeko eta egin beharreko liseriketa intelektuala egin ezean, teknologi berriak gure egitura kognitiboaren jabe bihurtuko dira.

Eraldaketa azkarrek shock egoera sortzen dute. Komunikabideetan COVID-19 izurriterako sortutako eskema bera Tximino Baztangarako erabiltzen ari da eskema bera. Zer esanik ez Ukrainako gerraren kasua: irudiak bere gordintasun osoz gure etxeko egongelaraino iristearekin batera, oso larria den egoera baten inguruan iritzi eraikia barneratzen da, irudi horiek sortzen duten inpaktuaren kontrako iritzirik gabe gerraren aldeko jarrera nagusituz. Jendarte otzanaren aurkako antidoto sendoena iritzi kritikoa piztea da eta hori lortzeko gazteriari aukera eskaini behar diogu.

Eraldaketa azkarrek ez dute luzera begirako eraldaketak garatzeko aukerarik ematen eta, azkenean, erabakitzeko ahalmena murrizten doa. Teknologi berriak funtzio neutralizatzaile horretan tresna eraginkorrak dira. Ondo erabiliz oso bide baliotsua direla? Ez dago inolako zalantzarik, baina denbora da kontua, denboraren jabe izatera itzuli behar gara. Eraldatzailea izateko gure gazteei aukera eta konfiantza eskaini behar diegu, eta bide horretan inoiz baino gehiago behar dute laguntza. Gazteak gatazkak sortzeko iturburu izan behar dira eta gatazka horiek konfiantzazko giro eta eremuan kokatzea lortzen badugu tradizioan oinarritzen den gure kultura hau aberastu eta indartu egingo da.