Francesco Tonucci Euskal Herrian: Beste Eskola Bat Beharrezkoa eta Posiblea da

Francesco Tonucci pedagogo italiarrak Abaltzisketako hitzaldian eta eskola txiki batzuetan egindako bisitetan gaur egungo hezkuntza sistemaren kritika egin du eta eskola eredua errotik aldatzeko beharra aldarrikatu du. Bere ustez, umeen zoriontasuna izan beharko litzateke irakasleen helburua eta ikaskuntza esperientziaren eta jolasaren bidez oinarritu behar da. Hik Hasi egitasmoan kronika eta laburpen artikulua aldarrikatu zuten. Guraso.eus egitasmoan ere Nahia Alkortaren kronika argitaratu genuen.

Euskal Herrian izan da Francesco Tonucci pedagogo italiarra. Beste eskola bat beharrezkoa da. Beste eskola bat posible da izeneko hitzaldia eskaini du Abaltzisketan eta Abaltzisketako Txalburu eta Zizurkilgo Mendigain eskola txikiak bisitatu ditu. Irakasleen helburua umeen zoriontasuna izan beharko litzatekeela dio Tonuccik eta esperientziaren eta jolasaren bidezko ikasketa defendatzen du. 

Gaur egungo eskolak behar bezala funtzionatzen al du? 

Ez. Nik, haurtzaroan, eskola itxita topatzea espero nuen egunero. Eta gogora datorkit Uruguaiko neskatila batek aitari erantzun ziona eskolatik gehien zer gustatzen zitzaion galdetu zionean: handik alde egitea. Oso ohikoa da eskola umeen gustukoa ez izatea; ume asko aspertu egiten dira eta horrek arazoak sortzen ditu. Aspertzen baldin badira, ez dute ikasten, eta ikasten ez badute eta eskolak sinesten baldin badu bere misioa ikaskuntza dela, ez da ulergarria eskolara joatea. Irakasleei ez zaie eskola gustatzen; ez dute pribilegio gisa bizi, zama gisa baizik, eta familiei ere, ez zaie eskola gustatzen. Are gehiago: gizarteari ez zaio eskola gustatzen, pertsonak ez dituelako prestatzen gizartean egin behar duten horretarako, kasurik gehienetan, behintzat. Nik uste dut horrek guztiak lotura duela eskolaren izaerarekin, ikastearen eta irakastearen arteko harremanaren gainean eraikia baitago. Horren guztiaren atzean dagoen irudia edalontzi hutsarena da: ikasleak edalontzi huts baten modukoak dira eta irakasleek edalontzia pixkanaka betetzen dute. Ebaluazioa, berriz, edalontzia zenbateraino bete den neurtzea da. Definizio horrek esperientzia askorekin bat egiten du, baina gaur egun badakigu edalontziaren metafora hori okerra dela. Horren aurrean, Freineten proposamena dugu: ikasleek egiten duten eskola. Freinet gidaritzat hartzen dut zeren nire ustez eskola horrela eraiki behar da: dagozkien ardurak euren gain hartzen dituzten irakasleekin, eskolari umeak onartzea —ez epaitzea— dagokiola aitortzen duten irakasleekin. Ume bakoitzaren gaitasun naturalak eta adimena garatzeko ausardia duen eskola behar dugu. Bestela, eskola osasuntsu dauden pertsonak sendatzen dituen eta gaixoak errefusatzen dituen erietxe baten modukoa da. 

Zer proposatu behar diogu eskolari hobea izan dadin? Eta zer behar dute umeek? 

Kontua da nola ezagut dezakegun ume bakoitzaren nortasuna, nola ezagut ditzakegun haren gaitasunak. Nik uste dut entzutea dela horretarako bide bakarra: ez umeek irakasleari eserita eta isilik entzutea, baizik eta jakin-mina, interesa eta motibazioa duten irakasleak egotea; eta euren ikasleak entzuten dituztenak, ikasleek eurek nor diren deskubri dezaten. Irakaskuntzaz hitz egiteko metaforarik onena nekazariarena da: haziak bere erara eta ahalik eta ondoen hazteko egitekoa du. Umeak hezitzaileei esker hazten diren haziak dira.  

 Ikasturtea gainditzeko 5-a lortu behar izatea, heziketa kaskarra da, entziklopedikoa: ikasgai ugari eta denetik pixka bat eskantzera mugatzen da. Bikaintasunaren heziketa da, non ikasle bakoitzak onena izan behar duen, baina bakoitza berean onena izatea beste zerbait da; arlo batean, agian bitan, izan daiteke onena, zaila baita arlo gehiagotan onena izatea. Horrekin ez dut esan nahi eskolak umeari esperientzia bakarra eskaini behar dionik, baina bereziki esperientzia jakin bat bizi dezala bultzatu behar du; berea, helduaroan lanbide izan dezakeena. Gure ikasleei eta seme-alabei opa diezaiekegun onena da gehien gustatzen zaien horretan lan egitea, ez soilik pozik eta zoriontsu bizitzeko, baizik eta modu horretan gizarteari ekarpen baliagarria egingo diotelako.  

Eskolako espazioak aldatu beharko al lirateke horretarako? 

Bai. Ikasgela, esaterako, egitura zentzugabea da. Gure etxeetan hainbat gela ditugu, denak desberdinak dira eta zentzugabea izango litzateke bi gela berdin izatea. Eskolan, berriz, espazio guztiak berdinak dira, zentzugabea da, baina normala iruditzen zaigu. Ikasgela guztiak berdintsuak dira, antzeko altzariak dituzte eta, hor barnean, denbora guztia eserita eta isilik pasatzen duten umeak bizi dira. Posizio berean eta leku berean denetik lantzen eta egiten dute, gainera: hizkuntza, matematika, marrazketa, musika… Hori ez da normala. Haurrei lantegiak eta laborategiak eskaini beharko genizkieke: gauzak modu aberatsean lantzeko leku espezializatuak, material egokiekin. Baratze bat, adibidez, aire zabaleko biologiako laborategia izango da haurrentzat eta laborearen prozesua bizitzeko aukera emango die: hazten ikusi, zaindu, ureztatu… Benetako sukalde bat ere izan dezakegu jakiak prestatzeko esperientzia bizi dezaten. Hizkuntza eta matematika lantzeko ere balio dezake sukaldeak, adibidez. 

Gustuko dituzten arloak indartzeko eta eskolak eskaintzen dien hori guztia esperientziaren bidez barneratzeko aukera dute modu horretan, ezta?  

Bai. Niri, adibidez, izugarri gustatzen zitzaidan marraztea, baina nire marrazkiak ez zitzaizkion inori interesatzen. Binomioak, berriz, beldurgarriak izan ziren niretzat eta eskolaz kanpoko denbora binomioak lantzen pasa behar izan nuen denbora luzez. 85 urte ditut, ez ditut binomioak sekula ulertu eta bizitza ona izan dut. Ez da bidezkoa binomioen kontura negarrez aritu izana, binomiorik gabe lasai asko bizi gaitezke eta. Hainbeste sufritu beharra! Eskola ez da ona umeek bertan sufritzen baldin badute eta aspertzen baldin badira. Nik uste dut irakasleen helburua umeen zoriontasuna izan beharko litzatekeela.  

Haurrei lantegiak eta laborategiak eskaini beharko genizkieke: gauzak modu  aberatsean lantzeko leku espezializatuak, material egokiekin

Zer-nolako ekarpena egiten dio eskolari hainbat adinetako ikasleak elkarrekin egoteak? 

Adinak nahastea arraroa iruditu izan zaio jendeari, baina ez da arraroa. Zentzugabea izango litzateke hitzaldi batean, esate baterako, entzuleak adinaren arabera sailkatzea, baina eskolan umeak adinaren arabera banatzen dira. Nik dakidala, behintzat, ez dago bizitzan adinaren arabera banatzen gaituen beste esperientziarik, eta eskolak bizitzarako maistra izan beharko luke.   

Haur Hezkuntzaz eta Lehen Hezkuntzaz ari gara, baina aukerarik ikusten al duzu eredu hori Bigarren Hezkuntzara eramateko?

Esperientziak esaten digu eskola txikietatik ateratzen diren ikasleek institutuan ez dutela inolako arazorik izaten, nahiz eta institutua beste era batera pentsatua eta antolatua egon. Bigarren Hezkuntzan eredu bera jarrai liteke, talde heterogeneoak sor daitezke adinak eta gaitasunak nahastuta, talde dinamikoetan. Generoaren araberako banaketa gainditu zenean eta neska-mutilak batera lanean hasi zirenean, asko aberastu zuten elkar. Era berean, aurrerapauso handia izan zen eskola bereziak ixtea eta desgaitasunen bat duten umeei ikasgela arrunt batean egoteko eskubidea aitortzea. Nik beti pentsatu izan dut ikasgelan desgaitasuna duen umeren bat izatea opari handia dela.

Nolakoak izan beharko lirateke eskolako kanpoko espazioak?

Zabuek eta txirristek ez dute jolasarekin zerikusirik. Umeak ilaran egoten dira horiek noiz libratuko zain eta zain dauden bitartean, ez da jolasik. Eskolan, jolasgaraia ez da jolasa izaten, atsedena baizik. Eskolan ez da jolasik existitzen, umeak helduen ardurapean daudelako eta bertan ezin zaiolako kontrolari uko egin. Eskolako espazioak interesgarriagoa izan beharko luke, ez zabuak, txirristak eta futboleko ateak soilik. Jolasgaraia ezagutza trukatzeko espazioa izan beharko litzateke, ez eserita eta isilik egoteko, baizik eta askatasunez mugitzeko, elkar topatzeko, eztabaidatzeko eta jolasteko. Zikintzea ere bizitzaren parte da eta interesgarria izango litzateke asfaltoa baino, lurra izatea. Baratze bat izatea gomendatzen dut beti, esperientzia eta lantegia delako. Umeek jolastu egin behar dute eta eskolak lagundu behar du jolastea garrantzitsua dela ulertarazten. Hori bultza dezakegu etxeko lanik bidali gabe.

Esperientziak esaten digu eskola txikietatik ateratzen diren ikasleek  institutuan ez dutela inolako arazorik izaten, nahiz eta institutua beste era batera pentsatua eta antolatua egon. Bigarren Hezkuntzan eredu bera jarrai liteke

Eskolaz kanpoko denbora beteta dute ume askok. Gainera, eskolatik ere etxeko lanak eramaten dituzte etxera. Zer iritzi duzu etxeko lanei buruz? 

Umeek ez dituzte etxeko lanak atsegin eta nik ez dut ulertzen zergatik tematzen den eskola horrekin. Irakasleek esaten didate orain gurasoek eskatzen dituztela etxeko lanak, baina hori nahikoa arrazoi al da ikasleei etxeko lanak bidaltzeko? Gurasoek matematikarik ez emateko eskatuko baliete, irakasleek matematika baztertuko al lukete?  

Umeek jolasteko denbora behar dute eta jolasa desagertu egin da umeen mundutik; horrek kostu pertsonal eta sozial ikaragarria izango du. Jolasak autonomia behar du, ez da posible lagunduta jolastea; jolastu aditza utzi aditzarekin soilik elkar daiteke. Umeek etxetik atera behar dute ahalik eta azkarren, egunero atera behar dute kalera lagunekin jolasteko eta ondoren gertatu dena etxean kontatzeko, nahiz eta ezin duten dena kontatu, batez ere ongi pasatzen baldin badute. Eta guk onartu behar dugu gure seme-alabek ezin digutela dena kontatu. Jolas horiek eskolako egunak baino hobeto gogoratuko dituzte, ziur aski, eta esperientzia hori ezin du beste ezerk ordezkatu. Badira soilik lagunekin jolasean, helduen presentziarik gabe ezagut eta gara daitezkeen alderdi sakonak. Jolasaren bidez egokitzen ikasten dute: noraino joan daitezkeen, zer egin dezaketen, zer gustatzen zaien eta zer ez, zer ateratzen zaien ongi…  

Eta garrantzi handia dute mugek ere. Gaur egun arazo handia dugu nerabeekin, baina nerabezaroan lehertzen diren arazo guztiak haurtzaroan eraikitzen dira; 14-15 urterekin munduari lehen aldiz aurre egin behar dioten neska-mutilak dira, baina arauak 3-4-5 urterekin hautsi behar dira eta lasai ateratzen utzi behar diegu; umeak hainbeste maite ditugu, ateratzen utzi beharko geniekeela. Jakina, ateratzen uzten diegu denbora, espazio eta portaera arauekin. Eta umeek ikasten dute arauak errespetatu behar dituztela, baina horiek hausteko aukera dutela. Batzuetan arau horiek haustea erabakitzen dute ardura eta ondorioak euren gain hartuz, egin nahi duten hori egiteak merezi duela pentsatzen dutelako. Bizitzarako balio duen benetako eskola da jolasa. Jolasaren motore nagusia plazera da eta helduoi zaila egiten zaigu hori ulertzea, familia eta eskola betebeharrarekin konektatuta daudelako eta betebeharra plazera baino motore ahulagoa delako. 

Eta zer iritzi duzu azterketei eta ebaluazio probei buruz?

Ebaluazioak esaten du zerbait gertatzen ez bada, irakaslearen errua dela. Irakasleak ezin du bere burua ebaluaziotik kanpo kokatu. Ebaluazioa normalean ikusten den moduan, edalontziak hutsik daudela pentsatzen da eta, ondoren, noraino bete diren begiratzen da. Abiapuntua okerra da. Badira azterketarik ez duten herrialdeak, etxeko lanak ematen ez dituztenak eta hori legez arautua dutenak, horietako bat da Finlandia.

Nik uste dut askoz ere gehiago balio duela umeak asebetetzeak objektiboa deitzen den froga batek baino, zeren emozioek eta aintzat hartzen ez diren hainbat faktorek pisu handia dute. Gorputzarekin eta emozioekin zerikusia duten konpetentzia asko ez dira baloratzen.

Euskal Herriko eskolak bisitatu izan dituzu. Nolakoa izan da esperientzia?

Eskola txikietako umeak pozik daude eta niri horrek emozio handia sentiarazten dit. Duela 12 urte etorri nintzenean, 2 eta 12 urteko haurrak elkarrekin zeudela jakinik, zaharrenek kezkatzen ninduten uste nuelako aspertu edo gogaitu egingo zirela.

Harrituta geratu nintzen ikaskide txikienei buruz nolako maitasunez hitz egiten zuten ikusita; asko babesten eta zaintzen zituzten. Bi irudi gorde nituen esperientzia hartan: lehenengoan, 3-4 urteko neskatila bat lixagailu elektrikoa erabiltzen ari zen 11 urteko ikaskide batek lagunduta. Eta bigarrenean, 12 urteko neskatila bat 3-4 urteko ume bati liburu bat irakurtzen ari zitzaion. Eskola txikiak eskola onak direla esateko froga izan ziren horiek niretzat. Pentsatu behar duguna —eta ez da kontu erreza— zera da: ea adibide horiek nola izan daitezkeen denontzako eskola baterako eredu. Garrantzitsua izango litzateke unibertsitateek irakaslegaiak modu horretan formatzea; unibertsitateak eredu hori bere egin beharko luke irakasle guztiak eroso egoteko, ikasleak entzuteko, ikasleen erabakiak errespetatzeko, haien nortasuna ezagutzeko, ikasleak ongi bizi daitezen eta eskola ez dadin sufrimendurako leku izan. Oraingo bisitetan orduan ikusitakoa berretsi dut.

Umeek jolasteko denbora behar dute eta jolasa desagertu egin da umeen mundutik;  horrek kostu pertsonal eta sozial ikaragarria izango du 

Izan ere Abaltzisketako eta Zizurkilgo eskola txikiak bisitatu dituzu oraingoan. Zer daramazu bertatik?  

Lehenengoa da, eredu honek funtzionatzen duela. Esaldi hutsala dirudi, baina ez dakit esaldi hori errepikatzerik izango nukeen ohiko eskolak bisitatuz gero. Irakasleekin, gurasoekin eta ikasleekin hitz egin dugu eta denak pozik daude, baita umeak ere. Ume gutxik esan dezakete eskola hauetako umeek esan dutena: eskolak zoriontsu egin dituela. Eskolako oroitzapen ederrak dituzten ikasle ohiak dira. Hori arraroa da. Nik uste dut denok dugula ongi egoteko eskubidea, ongizatea eskubide bat dela, eta eskola hauetan umeak ongi daude eta ikasi egiten dute.   

Haien hitzetan, zoriontsuak dira eskolan.  

Bai horixe! Eskolako oroitzapen ederrak dituzte, beraz hau bizitzarako oroitzapen onak eraikitzen dituen eskola da. Nik ez dut eskolako oroitzapenik, baina jolasaren bidez bizitako esperientziei buruzko oroitzapen asko ditut. Jolasa plazerez bizitzen nuelako eta eskola tormentu baten antzera jasaten nuelako. Eskola ahaztea zerbait alferrik bizi izana da eta eskolan urte asko pasatzen baititugu. Amorrua sentitzen dut eskola hauek nola defendatu behar ditugun eztabaidatzen ari garelako eta eztabaida ez litzateke hori izan behar, baizik eta eskola hauek nola zabaldu ditzakegun. Eskola eredu hau ume guztien eskubide gisa zabaldu eta bermatu behar baita.