“Jolasa: eskubidea eta errealitatea” liburuxkatik ekarritako testua dugu azpikoa.
Gaur egungo irudipena da askoz arriskutsuagoa dela kalea, hirietako trafikoa dela eta. Datuek alderantziz dela diote. Duela 30 urte, esaterako, askoz gehiago ziren istripuak. Auto istripuak murrizten ari dira astiro. Krimen kopurua ere behera egiten ari da mantso baina etengabe. Beldurra beraz, beste nonbait dago. Interesgarria da jakitea, esate baterako, haurren autonomia haurren mugimendua, asko aldatzen dela herrialdetik herrialdera.
Ez dugu Espainiako daturik, baina bai Portugal eta Italiakoak. Espainia testuinguru horretan dagoela pentsa dezakegu. Ingeles batek, Mayer Hillmanek, zuzendutako ikerketa batean parte hartzen ari da Italia duela bizpahiru urtetik hona. Azken 40 urteotan haurren mugimendu autonomoak izan duen bilakaera aztertzen ari da Hillman. 20 urteko epean izan duen aldaketa neurtzen du. Ingalaterran hasi zuen azterketa, 1970an. 1990ean Alemaniara zabaldu zuen. 16 herrialde aztertzen ari da 2010. urteaz geroztik.
Emaitzak esanguratsuak dira: Italia azken aurreko tokian dago haurren autonomiari dagokionez. Eskolara bakarrik joateko baimena duten haurren kopuruaren arabera neurtu zuten mugimendu autonomia. Italian, haur hezkuntzan, %7 dira. Alemanian, %75. Finlandian, %90. Zein dira hiru herrialdeotan antzeman ditzakegun aldaketa sakonak? Ezin dugu klimaren argudioarekin zuritu. Alemaniako klima ez da aldekoa. Ezta Finlandian ere, urtean sei hilabete ilunpean bizi baitira. Eta haur guztiak, sei urtetik aurrera, bakarrik joaten dira eskolara. Finlandia eta Suediako irakasleak behartuta daude egunero patiora atzeratzea, tenperaturak ez badu zero azpiko 30 gradutikbehera egiten. Italian hezetasun pixka bat nahikoa da patiora ez ateratzeko. Haurrak helduen kontrolpean bizi diren esperientzia bihurtzen ari da jolasa gaur egun. Plazara, parkera laguntzen diete. Hiriak haurrei emandako espazio horiek ia berdinak dira leku guztietan, mendebaldean behinik behin: kulunkak, txirristak eta beste egitura
batzuk. Haur bat, egunero eta hainbat urtez jarraian, espazio berean eta jostailu berberekin jolastu daitekeelako ideia zentzugabea da. Iduri luke helduak, arkitektuak eta kudeatzaileak, ez direla sekula haurrak izan.
Helduei begiak ixteko eta haur jolas batean pentsatzeko eskatzen diedanean, inork ez du kulunka edo txirrista aukeratzen. Agian kontaezinak diren gauzak bururatzen zaizkie. Gauza horiekin hazi dira, ezagutu dute mundua. Nik uste dut hori dela funtsezko gaietako bat: jolastu aditza ezin da jokatu lagundu aditzarekin.
Hortaz, espazio horiek ez dira jolaserako egokiak, eta ezin da haur bat jolastera lagundu. Jolastu aditza utzi aditzarekin bakarrik joka daiteke. Haurrei utzi egin behar diegu, haurrek jolasten badakitela sinetsita. Haien kontua da, ez gurea. Guri dagokigu jolastu ahal izateko baldintzak sortzea. Horrek esan nahi aske uztea, etxetik helduen laguntzarik gabe ateratzen baimentzea, lagunekin topo egitea, jolas bat modu librean hautatzea, eta jolas horretarako leku, espazio egoki bat bilatu ahal izatea. Jolas bakoitzak bere espazio zehatza behar du. Alderantziz ere esan dezakegu: aurkitzen dugun espazioaren arabera, erabaki dezakegu espazio horrekin modu koherente eta zehatz batean jolastea. Gogoratzen dudanez, etxeko eskailerak leku zoragarria ziren bizilagunekin jolasteko.
Dendetara, eskolara, antzerkira jolas gintezkeen. Gaur egun eskailerak jolaserako erabiltzea debekatzen duten arauak daude bizilagunen komunitate askotan, eta horrek asaldatzen nau. Igogailuekin, ia inork ez ditu eskailerak erabiltzen, beraz, ez da ulertzen zergatik ez den jolaserako leku ona. Eskaileretan oso txikiak direnetik has litezke umeak jolasean, etxeko atea zabalduta, aldameneko lagunekin, gertu dituzten helduen kontrolpean. Bizpahiru urteko umeak izan daitezke, gelatik gertu dagoen espazio bat probesten dutenak. Aldiz, debekatu egiten da. Igogailurik ez zegoenean eskaileretan jolasten ginen gu. Ondorioz, pertsona bat pasatzen zen aldiro jolasa deseraiki behar genuen, eta gero berriz eraiki. Baina elkarbizitza modu bat zen eta ez zuen arazorik sortzen. Autonomiaren gaia ez da aintzat hartzen. Askotan gurasoek esaten didate: “Bai, bai, pentsatu dugu horretaz. Hamabi urtetik aurrera utziko diogu ateratzen”. Eta muga hori gero eta zabalagoa da. Baina etengabekoprozesua da autonomia, zilbor hestea moztean hasten da, bizitzako lehen egunean, eta egunero elikatu behar da. Horregatik atsegin dut haurraren esperientzian oso goiz gertatzen diren adibideak aipatzea.
Beti esaten diet gurasoei ez erabiltzeko corralitorik, hobe dela manta bat erabiltzea. Manta zahar bat askoz sortzaileagoa da esperientzia eta abenturarako askoz irekiagoa, mantatik atera daitekeelako. Haurra mugitzen hasten denean, katuka edo lau oinean ibiltzen hasi aurretik, gorputzarekin, mantatik atera eta etxeko zoko batean ezkutatu daiteke, eta negar egin gurasorik ikusten ez duelako. Hilabete gutxirekin bizi duen lehen abentura izan daiteke. Hori, parke edo corralito batean, ezinezkoa da.
2 iruzkin "Francesco Tonucci: Jolasteko espazioak eta denborak"