Hik Hasi egitasmo pedagogikoko aldizkariko 292. alean argitaratutako testu dsa honakoa.

Ikastetxe askok problematizatu dute, dagoeneko, Eguberrietako ospakizunekin zer egin eskolan, baina beste askok abesti eta paisaia erlijiosoekin jarraitzen dute. HUHEZIko Amelia Barquinek tradizioak eguneratzeko gomendioa egiten du.

Badatoz Eguberriak —ala “neguko oporrak” esan beharko genuke?— eta ikastetxeetan denetarik ikusiko dugu: batzuk betiko abestiak abesten, “Gora Jainkoa zer zabalean…”, beste batzuk kutsu erlijioso txikiagoa duten abestiak soilik kantatzen… Hainbat ikastetxetan aspaldi egin dituzte galderak: gure hezigunearen izaera laikoa aintzat harturik, zer abesti kantatu behar ditugu umeekin? Zer-nolako paisaia irudikatu behar dugu? Zer errelato kontatu behar dugu? Beste ikastetxe batzuk azken urteetan ari dira laikotasunaren ardatza jorratzen…  Eguberriak datozen honetan, kulturartekotasunean aditua den HUHEZIko irakasle eta ikerlari Amelia Barquini galdetu diogu zer egin dezakegun Eguberrien ospakizunekin ikastetxeetan, kontuan izanik gure eskola gehienen izaera laikoa, kulturartekotasuna zainduz, baina era berean gure kultura eta tradizioa aintzat harturik. Hausnarketa eta esku-hartze estadio desberdinetan dagoen gaia da hori, Barquinen arabera: “Continuum batean jokaera guztiak aurki ditzakegu gure ikastetxeetan. Batzuk ez dira mugitu eta dena duela 20 urte bezala egiten jarraitzen dute, baina beste batzuk hausnartzen eta aldaketak egiten ari dira”.

Eguberriak ikastetxean nola ospatu behar ditugun problematizatzen hasi behar dugula dio Barquinek —orain arte egin ez badugu—: “Dilema batzuk dauzkagu. Egoki ikusten dut konturatzea orain arte egin ditugun gauzak noraino dauden lotuta erlijioarekin. Erlijioa normalki ‘besteen kontua’ dela iruditzen zaigu, eta kasu askotan deitoragarria eta primitiboa iruditzen zaigu, baina gai horiek aztertzen hasten garenean konturatzen gara noraino daukagun erlijioa gure ohituretan naturalizatua”. Hasteko berez, oporren egitura eta datak ere erlijioak markatzen dizkigu gure lurraldearen hegoaldean: “Begira zer egin duten frantsesek —eta Iparraldean—: haiek tartean behin aste bat opor hartzen dute. Guri —Hegoaldean—, aldiz, elizak esaten digu noiz hartu behar ditugun oporrak, ala neguan nola udaberrian. Eta hori protestarik gabe onartzen dugu”.

Problematizatu eta dilema batzuk baditugula jabetu ostean, zer egin? “Batzuek esango dute, gure tradizioak direla eta bere horretan jarraitu behar dutela. Beste batzuek esango dute mantendu bai, baina tradizioak eguneratu egin behar direla. Eta beste batzuek esango dute erlijioa leku guztietatik kendu behar dela”. Barquin bera erdian kokatzen da: tradizioak eguneratuko lituzke. Eguneratze hori, ordea, nola egin garrantzitsua da, beste kate batzuk ez sortzeko. Olentzeroren eta Mari Domingiren adibidea jarri du:  “Olentzero eguneratzeko gakoa ez da haren alboan Mari Domingi jartzea. Herri batzuetan Olentzero emakumea izan dela dio tradizioak. Beraz, Mari Domingi bigarren mailako laguntzaile eta bikote moduan jartzea ez da egokitzapen egoki bat”.

Zer egin abestiekin eta paisaiarekin?

Laikotasuna ardatz harturik, Barquinek eduki erlijioso argia duten abestiak eskolako errepertoriotik kenduko lituzke eta erreferentzia lausoagoak edo beste tematika batzuei loturikoak —neguari, naturari lotuak…— hobetsiko lituzke. Beste kantu tradizional batzuekin egiten den moduan —Agur Jaunak kantua Agur jaunak eta andereak bilakatu da— Eguberrietakoekin ere antzeko egokitzapenak egiteko aukera mahai gainean jartzen du. Kutsu erlijiosoa daukatenak hautatuz gero, interesgarri jotzen du letra horiek jasotzen duten tradizioa azaltzea.

Gero eta gehiago dira Jesusen jaiotza eta estalpea kendu duten ikastetxeak eta oporren atarian ikastetxea neguko paisaiarekin edo soilik zuhaitzarekin apaindu dutenak, eta Barquinek ere naturari eta bizitzaren zikloari loturiko paisaiak aukeratuko lituzke.

Olentzerori —eta Mari Domingiri— dagokionez, Barquinek ohartarazten du laikotasunaz harago, kulturartekotasuna aintzat harturik, kontuan izan behar dugula gure ikastetxeetako haur eta familia askok —jatorri atzerritarrekoek— ez dutela Olentzero apenas edo batere ezagutzen. Irakasleak eskola iturri egoki gisa ikusten du —ikastetxe bakoitzaren soziologiaren arabera behintzat—, Olentzero haurrei eta familiei nor den gutun bidez azaltzeko. “Horrez gain, ongi ikusten dut familiak ohartaraztea, ahalko balute, interesgarria izango litzatekeela egun horretan euren haurrari detailetxo bat uzteko aukera”. Eta oporretatik bueltan, garrantzitsua iruditzen zaio haurrei Olentzerok edo Errege magoek ea zer opari ekarri dieten ez galdetzea. “Oso naturalizatuta daukagun galdera bat da —udako oporretatik bueltan non egon diren galdetzea bezala—. Erlijioaz gain, klase sozialaran gaia gurutzatzen da hemen eta gatazkatsua izan daiteke; haur batzuek zerbait xumea jasoko dute eta beste batzuek oparien zerrenda luzea izango dute. Eskolan hori kontuan izan behar dugu”. Irtenbide ona izan daiteke hainbat ikastetxek topatu dutena: Olentzero —edo Mari Domingi— eskolara etortzen da azken egunetan eta gela bakoitzarentzat opari bana uzten du. “Ume guztiek Olentzero ezagutu dute, eta oparia jaso dute,  kolektiboa bada ere”, adierazi du Barquinek.

Fededunen beharrak

Ikuspuntu laikotik dator, nagusiki, Eguberriak problematizatzeko beharra, nahiz eta kulturartekotasuna ere eztabaidan gurutzatzen den. Jatorri atzerritarreko familien kezka, ordea, sentiberatasunari dagokio gehiago, Barquinen aburuz: “Eskatzekotan, eskolak haientzat garrantzitsuak diren ospakizunak ere kontuan izatea eskatzen dute, edo ez haserretzea, behintzat, data esanguratsuetan —Ramadamaren bukaerako ospazkiun egunean, adibidez— haurrak ez direlako eskolara etortzen”. Horrez gain, eta nahiz eta laikotasuna ardatz hartu, familia kristau fededunen beharrak ere aintzat hartu beharrekoak direla nabarmentzen du Barquinek. Gainera ohartarazten du, laikotasuna komunitatean  nagusi izate hori mundu mailan minoria den egoera bat dela, “pentsaera laikoa minoritarioa da mundu mailan. Jende gehienak erlijio bat dauka”.