Guraso onegiak al gara?

Koldo Gilsanzekin elkarrizketa bere kolaborazioa oinarri hartuta.

Gure gaur egungo gizartean prestakuntza eta konpetitibitatea eremu ezberdinetara heldu dira, hala nola sukaldaritzara edo eta aisialdiko kirol ekintzetara. Testuinguru honetan, gurasotasunean ere hainbat exigentzia bizitzen ditugu, printzipioz positiboak direnak, baina mugara eramanda kaltegarriak izan daitezkenak. Azter dezagun geroz eta hedatuagoa dagoen fenomenoa.

Guraso izango garelaren berri daukagun momentutik hasten gara gure idealekin fantaseatzen. Horrek esna gaudela ameztera eramaten gaitu eta gure gurasotasun idealaren koadroa margotzen hasten gara. Horretan gaudela, hainbat helburu ezartzen dizkiogu gure heltzear dagoen rol berriari: “Ni guraso ona izango naiz”, “nire gurasoek eman ezin zidatena emango diot nik nire haurrari” edo “nire haurra zoriontsua izateko egin behar dudan guztia egingo dut”. Helburu hauek guztiak erabat zilegi dira, baina ezin dugu ahaztu heztea bizitzaren limitazioak onartzeko prestatzea ere badela.

Gurasoen inplikazioa dexente areagotu da azken urteotan; beharbada kasu batzuetan gehiegi. Nire herriko txoko ezberdinetan askotan entzuten dut guraso batzuk pluralean hitz egiten dutela haurren gauzetaz hitz egiterakoan (“bihar euskera azterketa dugu” edo “5etan igeriketa daukagu”). Beste batzutan geure burua ikusten dugu ostiral gauean supermerkatura goazela pizza erostera, pizza gaua delako eta lehenago konturatu ez garelako. Edo aste santuko plana aukeratzea semeari uzten diogu, azken finean bere oporrak ere badira eta badu zer esan.

Adibide hauetan guztietan guraso inplikatuak ikusten ditugu. Egia da gure seme-alabei aukerak eskeintzea eta haien iritzia entzutea parte direla sentiarazi eta beraien irizpidea garatzen lagunduko diela. Baina bizitzaren aukerak mugatuak dira eta muga horiek onartzen irakastea, nahiz eta batzuetan desatsegina izan, pizzarik gozoena baino baliogarriagoa izango den esperientzia izan daiteke. Zergatik, orduan, gehiegizko inplikazio hori? Hona hemen aurreko jokaeren oinarrian egon daitezkeen sinismen oker batzuk.

Nire semeak ez dezala ezerren faltarik izan. Desio hau beti maitasun handiaren adierazgarri da. Kontua da ez nahastea “beharrezkoa dena edukitzea” eta “danetarik edukitzea”. Lehenengoak suposatzen du haurrak hainbat gauza ez duela izango. Bigarrenarekin, ordea, haurrarengan desio denak betetzen direlaren ohitura sortzen dugu. Hau askotan gertatzen da lan gehiegi egiteagatik edo eta banaketa prozesua bizi izanagatik errudun sentimendua daukaten gurasoengan, ustezko gabeziak konpentsatu nahian.

Horrela heziak diren haurrek ez dute garatzen esfortzuaren balorea eta motibazioa oso baxua izan ohi dute. Bizitzako gauzarik garrantzitsuena izango balitz bezala eskatzen du atera berri den jostailua erostea, baina behin bere gelan duela, ordu pare baten ostean apalean ahazten du. Oso ondo gogoratzen dut kontsultara ekarri zidaten nerabea, ikasteko gogorik ez zuena. Gurasoek motibazioa areagotzea eskatzen zidaten. Gabonetan, bost penko izan arren, gaztetxoa astebete joan zen elurretara bere lagun baten familiarekin. Hurrengo saioetan, emaitza txar horien saritze hori aztertzean, gurasoek aitortu zuten semea elurretara joatearen arrazoietako bat ezetzak ekarriko lukeen bronka ekiditea zela, nahiz eta printzipioz zentzuzkoa izan. Azkenean, irteera onena zirudiena ez zen horren ona izan.

Ordea, bere kapritxoei uko egiten ikasten duen haurrak, motibazioa mantentzeaz gain, bizitzaren bestelako mugak errezago onartuko ditu; prestuago egongo da atsekabea onartu eta kudeatzeko.

Beste batzuetan, guraso bezala pentsatzen dut nire semeak onena izan behar duela. Erabat positiboa da haurrarengan bere burua garatzeko eta zailtasunak gainditzeko jarrerak sustatzea. Baina hau besteekin konparazioan egiten badugu edo gehiegizko laudorioetan oinarritzen badugu gure seme-alabak autokontzeptu distortsionatuta izango du eta honek ondorio kaltegarriak izan ditzake. Besteak beste, gauza guztietan onena dela pentsatzen duen haurrak, hori exigitu egingo du. Edo gehiegizko nartzizismoa garatzen duen haurrak jarrera harroa garatu dezake, besteekiko harremanean enpatia zailtasunak izan ditzakeelarik.

Telebista saio ugari dago haurren talentua erakusten. Horrelakoetan posible da ikustea aurrekoaren mugako adibideak, hala nola ez irabaztea onartzen ez duten haurrak edo eta porrotaren esperientzia asimilatzeko zailtasunak dituztenak.

Aurreko bi sinismenak barneratu ditzake hurrengoak: Nire semeak ez dezala sufritu. Berriz ere normala da motibazio hau izatea, kontrakoa psikopatikoa litzateke eta. Inork ez du nahi bere seme-alabak sufritzea, baina muturreko jarrera hartzen badugu eta gure ahalegin guztiak haurraren sufrimendua ahal bezain beste gutxitzera bideratzen baditugu, ezinezkoa izateaz gain, bere hazkundea oztopatzen arituko gara.

Famili batzuetan haurra unibertsoaren erdian dagoen eguzkia da eta gurasoak berari bueltaka dabiltzan sateliteak. Bere ongizatea mehatxatuko duen edozein arrisku sahiesten dugu (“ez zaitez horra igo, erori zaitezke eta” edo “hobe gure semea dantzetara ez joatea, koordinazio oso makala du eta”). Horren ondorioz haurrek ez dituzte garatzen sufrimenduari aurre egiteko estrategiak, gurasoekiko dependienteak direlarik eta askotan beldurrak gehiegizko pisua izango duelarik.

Askotan entzun ditut gurasoak esanez bihotza apurtu egiten zaiela haien haurra negar sotinka ikustean. Horren mingarria da haientzat, edozer egiteko prest daudela hori eteteko (goxoki bat erosi, bost eurokoa eman edo ondoko herrira gauerdian kotxez joatea bere bila). Normalean ohitura hauek lehen haurtzaroan ezartzen dira eta helduok erantzuten dugu kanpoko zerbait emanez, ahaztu egin bait dugu aita edo amaren besarkadak zenbateraino egin dezakeen eramangarri munduko sufrimendurik latzena.

Mekanismo honi jarraituz ere, haurrak espontaneoki bere mina adierazten duenean (“pena ematen dit amama berriz ez ikusteak”, edo “amorratuta nago Mikelek egin zidanarekin”), ez dakigu zer esan eta ez diegu sentimendu hori onartzen (“baina gogoratu ze pozik zeunden berarekin abesten!” edo “pasatuko zaizu, lagunen arteko harremanak horrelakoak dira maiz”). Bere atsekabea entzun eta jaso beharrean, berori konpontzen saiatzen gara, eta ondorioz haurra frustratuta sentitzen da, bere pena gutxietsia izan delako eta komunikaziorako atea itxi egin delako.

Hezkuntza premia bereziak dituzten haurrekin beraien sufrimendua ekiditeko nahia are nabariagoa izaten da. “Gizajoa, nahikoa du bere arazoarekin”. Eta gehiegizko babes horrekin bere gaitasunak ez garatzea eragiten dugu, jatorrizko arazoari beste bat gehituz. Behar bereziak dituen haurrak bere pertsona eta bere egoeraren baldintzarik gabeko onarpena behar du, hortik abiatuta hazi ahal izateko.

Azken sinismen okerra errua beti besteei leporatzean datza: Besteak dira beti arazoen errudun. Guraso batzuk beti besteengan jartzen dute erantzukizuna (“Irakaslearen kontua da, iazkoarekin ez zuen arazorik” edo “istiluen errua bere klasekideek dute, haiek hasi baitziren gure alaba urtebetetzeetara ez gonbidatzen”). Istorioak horrela kontatzen ditugunean, gure erantzukizunari uko egiten diogu eta arazoei aurre egiteko modu bakarra kexatzea eta errua besteei leporatzea dela ematen du.

Egiaren zati bat da hori, eta arazoa aztertzean kontutan hartu beharko dugu, baina gure seme-alaben onerako, haien eskumenaren barne dagoen horretan jarri beharko dugu arreta (“Beharbada irakaslea oso exigentea da. Hortaz, horrelakoetan zer egin ikasteko aukera paregabea duzu” edo “Istiluen egunean zer gertatu zen? Nola hasi zineten elkarri iraintzen?”). Haurrek erantzukizuna garatzen ikasi behar dute, etorkizunean barkamen zintzoa eskatzeko gai izan ahal izateko. Bestela, errua haiena denean eta beraien gurasoak aurrean ez daudenean egoera konpontzeko, ez dute errekurtsorik izango gatazkari aurre egiteko.

Adibide hauek guztiak pedagogoek hipergurasotasuna deitzen hasi diren horren kasuak dira eta gure gizartean areagotzen ari dira. Presaka bizi gara eta haurren frustraziorako ez dugu ez denbora ez eta indarrik ere. Horregatik haurtxo txikiari jostailua erortzen zaionean arrapaladan hartzen diogu, alabaren bila eskolara goazenean guk hartzen diogu motxila eta zapatilak lotu edo ohea egin behar duenean guk geuk egiten dugu. Haiek haien kabuz egitea denbora galtzea da, luze joango baitzaie eginkizuna burutzea eta gero gainera guk berriz egin behar izango dugu, ez bait dute behar bezala egingo.

Egia da hezteari dagokionez ez dagoela errezeta perfekturik. Osagai asko erabili daitezke, baina bere neurrian. Maitasuna, azukrea bezala, mugatua izan behar da, bestela pastela gozoegi suertatu daiteke. Baina non dago muga? Hori bakoitzak erabaki beharko du. Argibide bezala arau hau proposatzen dizuet: “Ez ezazue zuen seme alabengatik haiek euren kabuz egin dezaketen ezer egin”.