Gurasotasuna eta zaintza
Seme-alaben zaintzari buruzko hausnarketak eta jardunak plazaratu ditu BERRIAk. Zenbait gurasotasun eredu bildu ditu, testigantza sorta batean: bikote gay, lesbiana zein heterosexualak, guraso bakarrak…
Gurasotasuna eta zaintza (eta VI) Carolina del Olmo
«Guraso izateko txarto prestatua dago gure belaunaldia»
Lehentasunezko gai politikotzat du amatasuna. Gizartea pertsona heldu eta autonomoen inguruan antolatua dagoela uste du; abagune horretan zaintza beharrei erantzutea ia ezinezkoa izatea deitoratu du.
Gizartearen gatazkak eta ezinak agerian uzten ditu gurasotasunak, ¿Dónde está mi tribu? (Non dago nire tribua?) liburuaren arabera (Clave Editorial). Madrilgo Arte Ederren Zirkuluko Kultura Saila zuzentzen du Carolina del Olmo egileak (Madril, 1974), eta bi haurren ama da. Umeokin izandako ezinegonak eta plazer uneak oinarri hartuta idatzi du liburua, baina dimentsio politikoa eman dio amatasunari. Zaintzarako sare sozialen galera aztertu du, eta ondorioztatu du sistema kapitalista ezin dela uztartu umeen hazkuntzarekin.
Erditze osteko garaiko tabuak jorratzean, ama asko bakarrik sentitzen direla azaleratu duzu. Nondik dator sentimendu hori?
Arraroa da uneoro ez sentitzea bakarrik. Ikuspegi historikotik batere ohikoa ez den arren, bizimodu independenteak edukitzera ohitu gara, banatuta bizitzera. Hortaz, dena ondo doan bitartean, ez daukagu tribuaren edo gizarte trinko horren beharrik, baina gure espeziea askoz kolektiboagoa dela konturatzen gara egoera berezi batzuetan, izan gaixotasunetan, zahartzaroan edo haur bat ekartzean. Munduko hazkuntza eredu arrakastatsuenak kolektibitatearekin lotuta daude, baina gurea bezalako gizarte indibidualista batean oso zaila da. Bakardade horri buruz jada 1941ean mintzatu zen Doris Lessing; hau da, aspaldikoa da. Bitxia da: oso esperientzia ohikoa da, baina oso bakarka bizi dugu.
Isiltasuna urratzen ari da?
Bai. 1970eko hamarkadan hasi ziren feministak amatasunaz eztabaidan, gorputzaren ezagutzarekin lotuta, baina, gero, pendulu mugimenduen gisan, gaiari buruzko interesa desagertu egin zen. Esparru pribatu, emozional, natural-biologikora bideratzen da amatasuna, eta ez zaio auzi politiko-sozialen lehentasuna ematen.
Berdintasun irudi faltsuarekin lotuta egon daiteke hori?
Bai. Egun amatasuna ez denez inposizio bat, aukera bat baizik, ematen du arazoa konpondu egin dela, hau da, erabaki pribatua dela, eta norbera moldatu behar dela gauzatzeko. Amatasun inposatu haren aurkako borroka ezinbestekoak bigarren planoan utzi zuen amatasun duinaren aldeko borroka: esparru pribatura baztertu zen ama izateko baldintza egokien kudeaketa. Eta hori bat dator arazo kolektiboak indibidualizatzeko joerarekin: amatasunean ez ezik, lan esparruan ere gertatzen da; egonezinak norbere arazoei egozten dizkiegu, sistemaren presioarekin lotu eta talde borroka abiatu ordez.
Zein aldaketa ekarri du gizarte indibidualistarako bilakaerak haurren hazkuntzan?
Kapitalismoak, industrializazioak eta hirien sorrerak ekarri zuten askapen prozesuaren eskutik heldu zen indibidualizazioa, eta, ondorioz, bakardadea eta babesgabetasuna. Garai hartako sare sozialak ez dira idealizatu behar, baina haiek galdu izanak eragin handia izan du hazkuntzan, sistematizatu ezin den ezagutza hori galdu egin delako: lehen, ingurukoak ikusita ikasten zuten umeak zaintzen, ia ohartu gabe; egun, liburuen eta adituen ezagutza daukagu, bertikalagoa, eta dogmatikoagoa, hau da, egoeraren arabera moldatzeko zailagoa.
Segurtasun falta handia dute guraso askok horregatik. Hazkuntzarako garai zailena da?
Ez da, adibidez, 1940ko urteetakoa baino zailagoa: emakumeek seme-alaba pila bat zeuzkaten, lanaldi amaigabeak, etxean garbigailurik ez… Baina uste dut guraso izateko oso txarto prestatua dagoela gure belaunaldia: hazkuntzari buruzko ezagutzarik ez dugu, laguntzarako sarerik ere ez, eta jarrera kontsumista eta hedonisten goraldiak ez du laguntzen, ez gaituelako konpromisorako prestatzen.
Zaintzak eskatzen dituen balioak ere galdu direla uste duzu?
Kostuak eta etekinak kalkulatzeko joera oso barneratuta daukagu, esperientzia bakoitza positiboa den ala ez aztertzearena. Eta oso zaila da pentsamolde hori haur baten zaintzak eskatzen duen konpromiso mailarekin uztartzea. Horrek ez du esan nahi umea uneoro ontasun amaigabearekin zaindu behar duzunik, baina bai zaintzeko konpromiso handia izan behar duzula, egiteko hori ezin duzulako utzi soilik gogoz zabiltzan uneetarako.
Ekonomia feministaren ildotik, kapitalismoaren eta zaintzaren arteko gatazka azaleratu duzu. Non agertzen da talka hori?
Feministek dioten bezala, gizon zuri heldu burgesarentzat antolatuta dago gure sistema: etekina ematen duten langileek ez dute zaintza zamarik, orduak sar ditzakete, ez dute arazo emozionalik adierazten… Kapitalismoak goratzen dituen figura horietan ez dago zaurgarritasunik, ez dago elkarren arteko beharrik: erabateko independentziaren mitoak ezkutuan uzten du pertsona guztiok dugula mendekotasunen bat, eta, ondorioz, denek jaso behar dugula zaintza, eta denek eman. Ordea, azken urteetako garapen etiko-politikoak erabat zokoratuta utzi du zaintzarako konpromisoa, eta iruditzen zait gatazka hori ikusarazteko beste zaintzak baino egokiagoa dela haurrena: gogorra izan arren, badu parte on eta atsegina ere, gurasoek gustura hartzen dutena.
Gatazka hori bideratze aldera, baina, ez duzu konfiantza handirik kontziliazio neurrietan.
Uste dut kontraesan handi bat dagoela: ekonomiarekin eta finantzekin lotutako guztiak biziaren gainetik duen lehentasun erabatekoa kontuan hartuta, zentzugabea iruditzen zait lau neurriren bidez adabakiak jarri nahi izatea, guztiz aurkakoak diren bi eremu uztartzeko. Kapitala zaintza suntsitzen ari baita egunero. Baina, noski, ez da berdina Suedian edo AEBetan bizitzea: kontziliazio politika batzuetatik besteetara alde izugarria egon daiteke. Arazoa da familia bizitza lan merkatuaren mende jartzen dutela politika horiek. Adibidez: eskolak 07:00etan irekitzea eta 20:00etan ixtea, eta Aste Santuan ere zabalik egotea, seme-alabak bertan utz ditzaten gurasoek. Dudarik gabe, bestela moldatzeko dirurik ez duten aita-amei oso ondo etorriko zaie beren udalak halako neurriak hartzea, baina ildo horretan joan behar dute politikek? Alegia, umeak gurasoen lan egutegira moldatzea al da irtenbidea?
Hori ez bada, zein?
Aurrekoan irakurri nuen lanaldi osoa duten beharginen %10ek baino ez dutela soilik astean 40 orduz lan egiten, hau da, %90ek jardun luzeagoak dituztela. Halako datu ekonomikoak kontziliazioarekin oso lotuta daude, baina lana eta familia uztartzeko neurri txikiak iragartzen dituzten bitartean, kontziliazioari kalte egiten dioten beste neurri ekonomiko batzuk onartzen dituzte: erretiro adina atzeratu, erretiro duina izateko kotizazio urteak areagotu… Ia-ia barregarria da esatea konponbidea iraultza dela, baina ildo horretan doaz proposamenak: zergatik ez dugu lanaldia laburtzen eta baliabideak banatzen?
Zure eta inguruko amen esperientzian oinarritu duzu liburua, baina aitei buruz ez duzu ia hitz egin. Zein da haien rola?
Liburuaren oinarrian dago zaintza denon egitekoa dela, eta denok garela zaintzeko gai, izan gizon zein emakume. Estatistikoki ia hutsala da seme-alaben zaintza nagusiki bere gain hartzen duten aiten kopurua, baina hazten ari da. Edonola ere, egia da liburuan eta errealitatean amak direla zaintzen dutenen gehiengoa. Batetik, patriarkatua dago hor: andreek zaintzen dute hala tokatu zaielako. Baina batzuek hautu hori egin dute, neurri batean, gizonezko bikotekideek traba sozial gehiago zituztelako.
Tribua berreskura daiteke, ala zaintza sareek konponbide indibidualak izaten jarraituko dute?
Egun tribua lortzen dutenek sekulako lana egiten dute: egitasmo kolektibo bat sortzeko norbanakoen esfortzu handia dago atzean. Eskala zabalagoan dago arazoa: sare sozialak oso erraz desegiten dira, eta gerora oso zaila da berriro sortzea. Berreraikitze prozesu horretan, ordea, neurri logistikoek bainoago —espazio komunak dituzten etxeak egitea—, neurri ekonomikoek pisua hartu beharko luketela uste dut: gizarte desberdintasunak apaltzeak kohesio sozial handia eragingo luke.
Gurasotasuna eta zaintza bilduma: