Lehenik eta behin, pandemia honen ondorioz  egoera tragiko eta mingarria jasan duten  edo zeharka pairatu  duten  pertsonekin bat egin nahiko nuke.

COVID-19ren agerpenak aukera eta denbora ematen digu, geure burua birpentsatzeko eta, gaizki izendatutako normaltasun  horretan genituen  zenbait inertzia, molde edo akats larritatik ateratzeko.

Zerumugan seguru gisa agertzen den zerbait bada, hori  ziurgabetasuna da. Konplexutasunaren ikertzaileek aspalditik hitz egiten dute horretaz, baina inoiz ez gaitu horren gertu  urratu eta zeharkatu. Paradoxikoki, modu desberdinean pentsatu, sentitu eta jokatzeko aukera ere  ematen digu. Edgar Morinen arabera, paradigma honetako pentsalari emankorrenetako bat (zentzu-esparru bat egituratzen duen antolaketa-sustrai bezala ulertua) ziurgabetasunezko ozeano batean gaude, ziurtasun-irla  batzuekin.  Eta hor surfean ibil gaitezke zalantzak nagusi diren  uretan, ustekabekoaren zain egonez; izan ere, frantziar pentsalariarentzat, bizitzeak (eta ez bizirauteak) ziurgabetasunari etengabe aurre egitea suposatzen du, mundu honetan modu poetikoan bizitzeko aukerak izate  aldera, maitasunak  eta jolasak ematen dizkiguten  ahalmenak erabat gauzatuz. Eta hortik gure burua berrasmatzea, inposatutako arau baten bueltan  mugitzen den, kontrolatzailea den, eta   sormenari, irudimenari edo jolasari behar adina ate irekitzen ez dizkion normaltasun berriaren ideia beldurgarri horretara jo gabea.

Uste dut hezkuntzaren eta eskolaren aukerak berrasmatzen ari garela. Ikasgeletara itzultzea zehazki nolakoa izango den ez jakiteak, Malaguzzik zioen bezala, aukera ematen digu handira pentsatu edo amets egiteko, ezagunetik, inertziatik, jada jakina denetik aldendu  eta pentsaezina dena imajinatu ahal izateko. Artikulu hauetan  haur-eskola berrasmatzeko moduari buruzko zenbait gogoeta aztertuko ditut, nahiz eta zenbait ideia beste hezkuntza-ziklo eta -etapa batzuekiko zeharkakoak izan daitezkeen.  Galderak irekitzeko aukera dugu, erantzun azkarrekin ito gabe, eta eskola bat irudikatzeko ardura hartzeko, “Jakintsuek” dena nolakoa izan behar den esan aurretik, osasun irizpideetan  bakarrik oinarritzea  espero izan gabe , sare edo ehun askoz konplexuago batean oinarritzea , non gai gehiago txirikordatu behar diren galdera eta gatazken bertutea ez sinplifikatzeko. Eta jakinik, batez ere, zientzia ez dela objektiboa (zientzialari ezberdinen iritzi ezberdinek erakusten dute hori, baita iritzi ezberdinak dituzten pediatrek ere), baizik eta konnotazio eta presio ekonomiko, kultural eta ideologikoz josita dagoela. Santiago Albak proposatzen digu nola baliatu hutsune hau   pentsatzeko,  makina berriro martxan jartzea eragozteko, edo ez behintzat ordura arteko abiaduran eta ezagutzen genuen moduan.

Proposamenak egitea dagokigu, anitza izango den  haur-eskola hori pentsatu eta amesteko begirada desberdinen parte-hartze aktibo ahalik eta zabalenarekin. Garrantzitsua da, halaber, amets egiteko egoera horretan sartzea,  burua libre uzten dugun egoera horretan, neurologikoki hipofrontalitate-egoera batean, entzefaloa izugarri aktibatzen baita, gehiago asmatzeko eta gauzak ikuspuntu gehiagotatik aztertzeko. Hori gertatzen da denbora eta erritmoa  lasaitzen dugunean, kairo xelebreak. Bataillek, gastua, xahutzea, eromena eta pasioa dakarren goresmen gisa izendatzen zuen hori. Edo Viveretek  berriz jakinduria, lasaitasunaren eta intentsitatearen arteko komunio gisara.

Eta orain aukera hau dugu lehenbailehen erabaki beharra ez izateko. Bai, ordea, amets egiteko. Gero, lehentasunak zehazteko unea iritsiko da.

Bizi-testuinguru ez unibertsal honetan haur-eskolak imajina ditzakegu. Pluralean, eta ez modu unibertsalean. Bizitza aldi berean,  testuinguruan egokitua, erlatiboa eta kokatua delako.

Eszenatoki honetan gogoeta batzuk aurreratzen ditut (pentsatzeko, sentitzeko eta ekiteko) eta galdera batzuk amets handi hori gauzatzeko.

Gogoeta batzuk

Esan bezala,  hezkuntza-erantzunkidetasuna onartzeko unea da, larrialdiaren ideia gaindituko duten sinergia sortzaileak bilatzekoa eta, haur-eskolako hezkuntza-zerbitzuak orain arte bezala pentsatu dugunaz harago joan ahal izateko unea. Eskoletako ateak irekitzea gune edo  eskola ez zentralizatuena izan daiteke, elkartasun-sareak, ulermen-sareak, enpatia-sareak, aukera-sareak eta testuinguru eta agertoki berriak behatzeko sareak dituzten eskolena. Eta berriro diot, eskola hezkuntza kopentsa dezaketen erakunde ugarietako bat delako, baina ez bakarra, ezta hierarkikoki garrantzitsuena ere.

Bai, aldi berean, beharrezkotzat jotzen dut haur-eskolaren identitatearen balio ordezkaezinak aitortzea. Maturana eta Varela biologo txiletarrek antolaketa eta egitura bereizten dituzte. Antolaketa erakundea benetan  dena bihurtzen duena da, nortasuna ematen diona. Egiturak berriz, antolaketa hori argitzeko edo adierazteko moduak dira.

Nire ustez, hauek  dira haur-eskola bezalako zerbitzu baten antolaketa-ezaugarriak, eta horiek ñabartu eta sustatu ditzakegu, zerbitzua berkokatzeko  balizko berrasmatze bat traizionatu gabe:

  • Hezkuntza-izaera duen  sare komunitarioa da. Eta hemen bere burua sortzeko (autopiesis), bersortzeko eta berrasmatzeko aukera gisa eratzen da.
  • Hezkuntza-proposamenekin esperientzia bat eskaintzen du, batzuk besteak baino hezigarriagotzat jotzen diren espazio eta denbora hierarkikoak bereizi gabe.
  • Ongizaterako agertokiak eraikitzen ditu (ondo egoteko), ahalmenak eta ehun hizkuntzak adierazteko, eta hezkuntza-eskubidearen alde egiten du jaiotzetik. Eta, era berean, jolaserako eskubidea lehen haurtzarotzat hartutakoaz harago azalduz.
  • Gizarte-harremanetarako leku bat da. Frantziako eskoletako ate irekitzean  edo Allison Collins eta Austin Steele argazki galerietan ikusten ditudan irudi batzuek min egiten didate. Bertan, haurrak artifizialki bereizita  eta lurrean margotutako kaioletan banatuta ikusten dira, elkarren artean harremanik izan ez dezaten. Eta hori gizakiaren desnaturalizazioa da, kontrolatzailea eta etikoki bidegabea.
  • Haurtzaroko kulturaren ikerketa eta dokumentazio-eremu bat da, haurrek munduari begiratzeko eta zentzua emateko duten modua ikertzeko, mundua behatzeko duten modu   poetikoa aztertzekoa  elkartasun sare holistikoen testuinguruan.
  • Kartografia honetan, haurren, langileen eta familien eskubideen arteko elkarrizketa eta osagarritasuna garatzen  da. Eta hemen, premia eta eskubide berriak agertzen direla  ikusten ari gara, eta ezin ditugu hauek  alde batera utzi, ez eta lehendik lehengo betaurreko zaharrekin behatu ere.
  • Zerbitzu politiko publikoa da, eta ez da haur-eskolako erabiltzaileentzat bakarrik pentsatua, herritar guztientzat baizik, zaintza-lana aintzat hartuta[1]. Denise Najmanovichen ideia honek zaintzak behar dituen bizitza erdian jartzeaz hitz egiten digu, dikotomiarik gabe.

Argentinako pentsalari berberak dio historia honetan eta une honetan garrantzitsua dela gogoratzea gizakiok lau zauri nartzisista ditugula. Lehenengoa kopernikarra da, bertan ikasi behar izan genuen Lurra ez dela unibertsoaren erdigunea. Bigarrena, darwinista, konturatzeko ez garela aparteko espezie bat, baizik eta tximinoen zuhaitz beretik jaitsiak garela. Hirugarrena freudiarra da, kontzientziaren nagusitasunetik atera eta inkontzientearen bertuteetan barneratzeko. Eta laugarrenak koronabirusa du izena. Naturaren zati bat gara, ez gaude bere  gainetik. Pandemia honek umiltasuna berreskuratzeko  aukera ematen digu, berriz ere ulertzeko egungo garapen-ereduak, zeinak hazkunde ekonomiko mugagabea oinarri duen, bioaniztasuna suntsitzen duela eta ekosistemak hondatzen dituela, planetaren edozein puntutan egiten dugun edozein astakeriak, ezinbestean, planeta osoan eragiten duela. Akats bat da geure burua suntsiezina dela sinestea,  honek nagusitasuna esan nahi baitu, eta ez ulertzea natura barruan gauden beste izaki arrunt bat  garela, gu ere “bios” garelako. Julen Rekondok dioen bezala, kutsadura koronabirusaren inpaktuarekin lotzen duten lehen ikerketak argitaratzen hasi dira. Ezer harrigarririk ez; izan ere, alde horretatik ebidentzia izugarria zen gaixotasun hau agertu aurretik. Airea garbiago balego, alergiak eta arnas gaixotasunak gutxituko lirateke, eta, beraz, birusek zailago izango lukete hedatzea. Aukera dugu gizaki antropozentriko gisa jokatzeari utzi eta  prozesu naturalak alde bakarrez kontrolatzen dituen pertsona gisa hartzeari uzteko. Ez dugu pentsatu behar gizakia antolakuntza bizidunarekiko independentea denik, jarduera neoliberalen bidez bizikidetzako oreka dinamikoak hausten dituzten ekosistema naturalak suntsitzeko.

Egoera honetan, ez dira gutxi eta ez kasualitatez  COVID-19ari buruz  gerra-metaforak erabiliz dabiltzanak: hainbat gobernuk aipatzen dute etsai bat dagoela kanpoan, borrokatuz  garaitu behar dela, osasun-langileak, lehen lerroan dauden kronika honetako heroiak dira (bide batez, eskerrak eman nahi dizkiet pertsona bikain horiei eta aipatu gabeko beste askori), gu berriz herrikide eta herritar xume garenok bitartean lehen lerrotik urrats batera gaude, konfinatuta. Egunero zenbaki eta estatistika ikaragarri eta sinplifikatzaileak ere ematen dizkigute eta gerra irabaztetik gertu gaudela esan. Lizcanok esango lukeen bezala, gerrako metafora, norantza  batean pentsatzen gaituen metafora bat da, gure ulermen gaitasun sistemikoa mugatzen duena. Beldurra da gizakiaren geldiarazten eta pobretzen duen emozio nagusia. Alba Rico filosofoak honako sinesmena aipatzen du: “Mendebaldekoek uste osoa genuen natura behin betiko kontrolatu eta garaitua genuela. Ezin dugu sinetsi OMEk berak ere ondo ezagutzen ez duen birus bat sortu daitekeenik, modu arraroan jokatzen duena, berehala eta eraginkortasunez borrokatu ezin dena. Natura behin betiko garaitu izanaren irudimenezko uste horrek, ez digu sinesten uzten naturak guk  kontrolatu ezin dugun birus batekin mehatxa gaitzakeenik. Nahiago dugu sinestea, zerbait harrigarria baldin badago, gizakiak sortua dela. Uste dut horrek zerikusia duela gure arazoei hollywoodeko irtenbide bat, deus ex machina bat, protesi bat, irtenbide mediko edo teknologiko bat aurkitzeko mendebaldekook dugun eskubide eskuratu eta zalantzaezinarekin”.

Aldiz, koronabirusa gure pentsatzeko modu mekanizistaren beste ondorio bat da, beste behin ere, gure espezietik kanpo dagoela uste dugun planeta batetako gailur menderatzailea garela sinestearen ondorioa. Une honetan, lehenago izan ez bada, uler dezakegu ez dagoela besteak gabeko ni bat, nahiz eta orain Covid deitu. Eta Jorge Drexlerrek dioen bezala, guztiok osotasun batean inongoak eta aldi berean apur bat alde guztietakoak garela jakiteko aukera. Eta, horrela, haurtzaroaren eta naturaren arteko jatorrizko harremanaren aukerak argitu, sentsibilitate eta kultura ekologiko hori biziki tenkatuz. Ekologia, inguruan begiratzen ikastea, antropozentrismo sekularretik ateratzeko. Konpromiso hori, inoiz baino gehiago, saihestezina da, ikasitakoa alde batera ez uzteko.

Bideragarritasunen eta ikuspegi anitzen agertoki honetan, baina hartzen gaituen esparrua galdu gabe, identifikazio-zentzu hori galtzen ez duten haur-eskola berri horiek amesteko aukera sortzen da, askotariko egiturak asmatzen baditugu ere. Zalantzazko errealitate honetan, zerbitzu publiko honen forma heterogeneoak eta osagarriak pentsa ditzakegu, lanaren galera tragikoei, ERTEei eta antolaketa  berriei lotutako hainbat behar eta eskubide bateratuko dituena, eta aliatu bat izan hazkuntzarako, antolaketa komunitarioan eta modu erantzunkidean egituratutako laguntza bat:

  • Orain ezagutzen dugun antzeko egitura duen zerbitzua, jantokia eta siesta egiteko aukera eskainiz (nahiz eta nire ustez desegokia den haurrak instituzionalizatzea ikastetxeetan ordu gehiegi ematen badituzte, hori saiezteko baina  beharrezkoa da  orain familientzat ez dauden laguntzak eta neurri publikoak ahallbidetzea).
  • Oraingoek duten baino ordutegi malguagoak eta ez hain zurrunak izango  dituen zerbitzua, telelanean lan egiten duten familia horien eskaerak eta eskubideak jasoko dituena; izan ere, familia horiek ez dute ez lasaitasunik ez ongizaterik lan-modu horiek egin eta seme-alabei arreta egokia emateko.
  • Familia-espazioen eta joko-esparruen aktibazioa. Esperientzia hori dagoeneko badago beste hainbat lekutan, eta funtsezkoa izango da zerbitzu honetan zalantza, eskaera edo emozio berriak izango dituzten familientzat. Eta bakarrik ez egoteko behar eta eskubidea  ere dutenentzat . Partekatzeko eta laguntza-sareak sortzeko aukera. Aldi berean, familia-loturak eta hazteko moduak behatzeko laborategi bat ere bada, baita horiek nola lagun daitezkeen behatzeko gune bat ere.
  • Edo, agian, familia batzuek, bakarrik sentitu nahi izan gabe, hazkuntzarako telebidelaguntza nahi izango dute, Najmanovitchek dioen bezala, distantzia fisikoa ez da banaketa soziala, ez dago erabateko isolamendua, gaur egun konektatuta egotearen bertutean bizi garela jakinda. Eta egoera hau inoiz baino gehiago bizi dugu. Eta hemen arrakala digitalari nola aurre egiten diogun ikusteko erronka egongo da, beharrezkoa den gizarte-ekitatea hautsi ez dezan. Eta konexio birtuala, aurrez aurre partekatzeko aukeraren ordezkoa ez izatea, nahiz eta noizbehinka etenaldian lotura-jarraitutasuna aurkitzeko aukera izan.
  • Beharbada, etxeetako haurrak jasotzeko gai den zerbitzua, auzoa eta hiri osoa hezitzailetzat hartuta, Tonucciren amets horretan oinarritua, kalera bakarrik irtetera ausartzen ez direnei edo hori maiz eta kalitatez egiteko aukerarik edo lasaitasunik ez duten familiei arreta emateko

Berrasmatze horretan, garrantzitsua izango da jakitea zein den zerbitzu baten erantzukizun publikoa, arrakala mehatxagarriena ezabatuko duena, aberats eta pobreen arteko arrakla. Eskola, nahierara ordaindu ahal izango duten boteretsuak, eta  aurrez  marraz dezakegun patu bat jasan dezaketen behartsuenen arteko arrakala. Eta ez naiz karitateaz ari, elkartasunaz eta ekitateaz baizik. Eta lehendik dagoen baina forma berriak hartu ahal izango dituen beste arrakala ere ekidingo duena,  hau da, generoarena, non zaintza patriarkalki inposatuko zaion ia osotasunean eremu femeninoari. Berriro.