Haurrak eta loa (1. atala)

Batzuentzat, egoera hori jasanezina izaten da eta haurrei lo egiten “irakasteko” metodo konduktistetara jotzen dute, irtenbide bila. Beste batzuek, gauzak horrela direla onartzen dute eta, hobeto edo okerrago eramanez, pazientzia izatea erabakitzen dute, egunen batean haurrak haziko direla pentsatuz.

Baina nola egiten dute haurrek lo benetan? Nolakoa da haurren loa? Egia ote da hilabete gutxiren barruan gau osoan lo egiten hasi beharko luketela eta, hala egiten ez badute, arazo bat dutela? Ikus dezagun haurren loak zer ezaugarri dituen.

LEHEN HIRU HILABETEAK

Amaren sabelean, haurrak automatikoki jasotzen du elikadura, zilbor-hestearen bidez. Etengabeko kontaktu fisikoa du bere amarekin, eta haren bihotz-taupadak eta gorputzaren soinuak entzunez lokartzen da, une oro seguru sentituz, eta amaren mugimenduekin kulunkatuz. Hilabete gutxiko haurrek, jaiotzen direnean, amaren sabelean zituzten behar berdin-berdinak dituzte: uneoro gosea aseta eduki behar dute, kontaktu fisiko jarraitua behar dute, eta etengabe seguru eta zainduta sentitu behar dute. Hori guztia jasotzen ez badute negar egiten dute, amaren sabelean zuten ongizate-maila bera erreklamatuz, hori ezinbestekoa baitute behar bezala garatzeko. Horrez gain, loak hartzeko garaian amaren soinuak eta mugimenduak ere lagungarriak zaizkie, erlaxatzen eta seguru sentitzen laguntzen dielako.

Aldi honetan oso sarri jateko beharra dute, oso bizkor hazten baitira, eta horrela hipogluzemiak ekiditen dituzte. Egunean zehar ordu asko ematen dituzte edoskitzen, ez elikatzeko bakarrik, baita erlaxatzeko, sentsazioak bizitzeko eta bere amarekin erlazionatzeko ere. Horrela, zaintzaile bat etengabe alertan dagoela ziurtatzen dute, beraiek zaintzeko.

Aldi honetan, ez dituzte eguna eta gaua ondo bereizten, ez baitute erritmo zirkadianoa oraindik bereganatu. Egunean zehar hainbat loaldi egiten dituzte, baina loaldi luzeenak ez dituzte nahitaez gauez egiten, helduok bezala. Helduon loak bost fase ditu, baina jaioberrienak, bi besterik ez: REM edo lo aktiboko fasea, eta lo arineko fasea. Jaioberrien loaren % 80 REM motakoa da. Izan ere, fase horretan, garunak garatzen jarraitzen du eta ikasitako guztia asimilatzen du, eta jaioberriek gauza asko dituzte ikasteko. Aldiz, pertsona zaharrek ia ez dute REM faserik izaten, ez dutelako hainbeste ikasteko premiarik. Helduon loarekiko duten beste desberdintasun bat da jaioberrien lo-zikloak laburragoak direla; helduok 90 minutuko fasetan egiten dugu lo, eta hiru hilabetera arteko haurrek, berriz, 45 minutuko zikloetan. Esnatzeak ziklo artean gertatzen direnez, adin honetako haurrak sarri esnatzen dira.

4 ETA 7 HILABETE ARTEAN

Eguna eta gaua bereizteko gai dira, eta egunean lotan ematen duten ordu kopurua murriztu egiten da, 10 eta 15 ordu bitartera. Helduon ia lo-fase guztiak bereganatzen dituzte aldi honetan, eta fase horiek elkarrekin hobeto lotu ditzakete; beraz, ziklo bat baino gehiago dituzten loaldiak egiten hasten dira (5 bat ordu). Aldi honetan lo-faseak bereganatzen dituztenez, aldi ezegonkorra izaten da, haurraren garunak fase berri horietara egokitu behar baitu. Aldi hau trantsiziokoa da, eta haurrak oso sarri esnatu ohi dira. Ohikoa izaten da lehengo hilabeteetan loaldi luzeagoak egiten zituzten haurrak sarriago esnatzen hastea garai honetan, euren garuna fase berrietara ohitzen ari delako. Haurrek lokartzeko garaian beraiekin egotea eta erlaxatzen laguntzea behar dute, bularra emanez, kantatuz, laztanduz edo kulunkatuz. Aldi honetan aldaketa ugari gertatu ohi dira, eta horiek ere loari eragiten diote (ama lanean hastea, haurtzaindegian hastea, elikadura osagarriarekin hastea, hortzak ateratzea…).

8 ETA 36 HILABETE ARTEAN

Aldi honetan haurrak ikaskuntza asko egiten ditu, eta aldaketa ugari gertatzen dira bere garapenean nahiz bere ingurunean: katuka eta oinez ibiltzen hasten dira, separazioak eragindako larritasuna agertzen da, esfinterren kontrola bereganatzen dute, asko eskolan hasten dira, anai-arreba txikiak jaiotzen dira, etab. Hori dela eta, aldi honetan amesgaiztoak ager daitezke, lo egiten dugunean kezkak, beldurrak, etab. asimilatzen baititugu. Beraz, adin honetako haur gehien-gehienak esnatu egiten dira gauez. Konturatzen hasten dira lo hartzen dutenean amak alde egin dezakeela eta, horregatik, haur batzuk lotara joateko beldur izaten dira aldi honetan. Beharrezkoa da geure presentzia ematea eskatzen duten guztietan, bai loak hartzeko, bai esnatzen direnean berriz lokartzeko ere. Zenbat eta lehenago erantzun, orduan eta arinago lokartuko dira berriz ere. Izan ere, haurrak lokartu egin behar dira, ez da nahikoa lo har dezaten sehaskan edo ohean uztea. Baliteke haur batzuk logura direnean utzi eta bakarrik loak hartzea, baina gehienek gurasoak behar dituzte lokartzeko, bai eta gauez esnatzen direnean berriz lokartzen laguntzeko ere.

3 ETA 6 URTE ARTEAN

Lotan ematen duten denbora 10-12 ordutara murrizten da; izan ere, adin honetan siestak kentzen dituzte. Haurren loa helduon loaren oso antzekoa bihurtzen da aldi honetan, eta 5 urte inguruan haur guztiak hasten dira gau guztian esnatu gabe lo egiten, baina oraindik ere gurasoak behar dituzte ondoan lo hartzeko unean, oraindik ere beharrezkoa baitute seguru sentitzea erlaxatu eta lo hartzeko.

Ikus dezakegunez, pertsonen loa eboluzionatuz joaten da jaiotzen garenetik hiltzen garen arte, prozesu ebolutiboa da, eta etapa bakoitzean ditugun beharretara moldatzen da. Haurrek badakite lo egiten, baita jaio aurretik ere, ez da “irakatsi” beharreko zerbait; izan ere, lo egitea behar fisiologikoa da, arnasa hartzea bezala. Kontua da, haurrek beraientzat onuragarriena den moduan egiten dutela lo. Ez dute helduek bezala lo egiten, eta haien garapenerako ez da komeni hala egitea, gainera. Izan ere, gauez esnatzeak babestu egiten ditu haurrak: sudurra itxita badute edo hotz badira eta lo sakonegi daudelako beren beharra komunikatu ezin badute, beren biziraupena arriskuan egon daiteke. Haur zein nagusi, guztiok esnatzen gara gauez, desberdintasuna da guk berriz lo hartzen dugula gure kabuz, eta haur txikiek segurtasuna eta gurasoen presentzia behar dituztela berriz lo hartzeko (normala da hori gertatzea 5 urte ingurura arte).

Eta bitartean, zer egin dezakegu haurren beharrak gure beharrekin bateratzeko?

Bereizi egin behar dira loaren arazoak eta loaren trastornoak, bi gauza desberdin baitira. Trastornoak zerbaitek ondo funtzionatzen ez duenean gertatzen dira, eta arazoak, berriz, funtzionamendua normala izan arren, gurasoengan ondoeza eragiten duenean.Kontuan izan behar da, beraz, arazoa gurasoena dela, ez haurrarena. Era berean, familia batzuentzat arazoa dena, ez da arazoa izango beste familia batentzat, bakoitzaren beharrak onartzen eta horien arabera berrantolatzen ikasi dutelako.

Munduko kultura gehienetan, ez dakite “haurren lo-arazo” delakoak zer diren ere. Kultura gehienetan, amek soinean eramaten dituzte haurrak egun guztian; amek eta haurrek etengabeko kontaktu fisikoa izaten dute elkarrekin. Beraz, erraza izaten da amentzat haurrak eskatzen duen bakoitzean bularra ematea, gertu izaten baitute. Haurrekin hain lotura estua duten amei haurrek lo ondo egiten duten galdetzen zaienean, baietz erantzuten dute zalantzarik gabe. Izan ere, beraientzat normala da haurrak gauez sarri esnatzea eta bularra hartzea berriz lokartzeko, esnatzen diren bakoitzean. Antropologoek aztertu egin dute loaren arazorik ez dagoen kultura horietan haurrek nola egiten duten lo, eta guztietan hiru jarraibide hauek betetzen direla konturatu dira:

1.- Haurrei 2-4 urtez bularra ematen zaie, haurrak eskatu ahala eta mugarik gabe.

2.- Haurrek amarekin egiten dute lo koxkortzen diren arte (kultura batzuetan aitak ere amarekin eta haurrarekin egiten du lo eta besteetan ez, baina haur txikiek beti amaren ondoan egiten dute lo, kultura guztietan).

3.- Haur txikiaren beharrei berehala erantzuten zaie, eta helduekhaurren negarrari lehenbailehen erantzuteko jarrera dute.

Gure gizartean, berriz, hiru jarraibide horiek ez daude ondo ikusita gaur egun (duela 50 urte ohikoak ziren, ordea). Ebidentzia mediko eta zientifiko guztiek eta hainbat eta hainbat azterketek hiru jarraibide horiek betetzea haurraren garapen fisiko, psikologiko eta emozional egokirako oso garrantzitsua dela adierazten duten arren, psikologo eta “aditu” ugarik kontrako aholkuak ematen jarraitzen dute (aholku horiek bermatzen dituen ebidentziarik aurkeztu gabe, gainera). Zenbat aldiz entzun ote ditugu “ez joan berehala negarrez hasten denean, itxaron pixka bat, haurrak frustratu egin behar dira eta”, “zure ohean sartzen baduzu, ezingo duzu inoiz atera”, “bularrarekin biziatuta dago”, “besoetan hartzen baduzu, gaizki ohituko duzu” eta horrelako funsgabekeriak eta “egia zientifiko” biribilak?

Hiru jarraibide horiek dira, hain zuzen ere, gurasook haurren loaren eboluzio naturalera ahalik eta ongien moldatzeko gakoa. Lehenik eta behin, amaren esneak l-triptofano izeneko aminoazido bat dauka, haurrari logura ematen diona. Halaber, amaren bularraren goxotasunak, usainak, epeltasunak eta azalaren kontaktuak ere haurrari erlaxatzen eta lokartzen laguntzen dio. Bestalde, bularra ematean prolaktina izeneko hormona bat jariatzen dugu amek, bereziki gauean, eta horrek guri ere logura ematen digu (era berean, prolaktinak gauez esne-produkzioa areagotzen laguntzen du).

Bigarrenik, bularra ematen duten amek ondo dakite haurrarekin lo egiteak asko errazten duela gauez titia ematea. Izan ere, haurra berdin-berdin esnatzen da, baina askoz ere bizkorrago lokartzen da berriz ere, amak berehala eskaintzen baitio bularra, haurra guztiz iratzarri aurretik. Gainera, haurrak bularra hartzen duen bitartean, amak lotan jarrai dezake. Horrela, gauak eramangarriagoak izaten dira, amak ez baitu jaikitzen ibili behar, eta atseden gehiago hartzen du.

Hirugarrenik, jaioberri batentzat, gauzarik garrantzitsuena bizirautea da. Bere oinarrizko beharrak aseta badaude (elikadura, kontaktu fisikoa eta segurtasuna, besteak beste), haur lasaia izango da, eta ez du negar egiteko premiarik izango. Lasaitasun horrek lagundu egiten dio loak hartzen. Aldiz, bere beharrak aseta ez daudenean estresa jasaten du, eta estres horrek haurraren loari eta esnatze-kopuruari eragin diezaieke. Haurraren atxikimendu-beharrak ondo aseta badaude, bere garunak ez du alertan egon beharko bere biziraupena arriskuan dagoela sumatzen duelako, eta libre geratuko da ikasketa berriak antolatzeko eta, pixkanaka-pixkanaka, lo-erritmoa erregulatzeko.

Hauxe da, asko laburtuta, haurren loaren fisiologia eta eboluzio naturala. Lehen esan dugunez, gurasook bi aukera ditugu horren aurrean: fisiologia hori aldatzen saiatzea geure beharretara edo erosotasunera egokitzeko, edo ulertzea haurrarentzat onena prozesu ebolutibo horretan bere ondoan egotea dela eta, pazientzia handiz, bere premiei lehentasuna ematea. Bi bide horiez gehiago hitz egingo dugu hurrengo batean.

Bitartean, ikerketa ugaritan oinarrituriko liburu hauek gomendatzen dizkizuet, gai honi buruz gehiago ikasi nahi baduzue (zoritxarrez, ez daude euskarara itzulita).

• “Dormir sin lágrimas. Dejarles llorar no es la solución”. Rosa Jové psikologoa.

• “Bésame mucho. Cómo criar a tus hijos con amor”. Carlos González pediatra.

• “Nuestros hijos y nosotros”. Meredith Small, etnopediatrian espezializatutako antropologoa.

• “El amor maternal. La influencia del afecto en el desarrollo mental y emocional del bebé”. Sue Gerhardt psikologoa eta ikertzailea.