Denok hilko gara, salbuespenik gabe. Eta gure momentua iritsi bitartean, gure inguruan hainbat eta hainbat heriotza biziko ditugu.

Gordin hasi dut artikulua, badakit. Baina aurreneko bi esaldi horiek irakurrita sentitu duzunak informazio baliagarria emango dizu; gai hau nola kudeatzen duzun ikusteko balioko dizu. Honaino iritsi bazara, interesa, kezka edo jakinmina duzula adierazten du. Eta horrek soilik asko esan nahi du; beste pauso bat eman duzu heriotzan pentsatzeko eta normalizatzeko bidean.

Bitxia da, denoi eragiten digun gai honi buruz hitz egitea zenbat kostatzen zaigun. Tabua da oraindik ere. Eta ez da horrenbeste denbora pasa gure etxe eta baserrietan heriotza era naturalean bizi genuenetik: familiako guztiek, haurrak barne, heriotza “bizitzen” zuten, gertutik eta naturaltasunez.

Gauzak asko aldatu dira urte gutxitan. Heriotzaren hutsaltzea, profesionalizazioa, errituen desagertzea (kasu askotan), eta batez ere heriotzaren ezkutatzea —bereziki etxeko txikien aurrean— ez dira lagungarriak izan.

Eraikitzaileagoa, lagungarriagoa eta aberasgarriagoa litzateke denoi eragiten digun gaia mahai gainean jartzea, eta izan ditzakegun zalantza, beldur edota sentimenduei buruz hitz egitea. Baina denok ezagutzen ditugu zailtasun ikaragarriak dituzten pertsonak, eta haien aurrean ezin dugu gaia aipatu ere egin.

Eskerrak Death Cafe-ak han-hemenka egiten diren: heriotzari buruz lasaitasun eta askatasun osoz hitz egiteko espazioak dira. Jon Underwoodek eta bere ama Sue Barskyk garatu zituzten 2011n, Ingalaterran, Bernad Crettazen ideietan oinarrituta. 2016an sortu zen Death Cafe Euskadi, eta gomendagarriak dira, oso. Nahiz eta ez duten helburu terapeutikorik, oso lagungarriak dira eta heriotzari buruz hitz egitea normalizatzen dute. Gainera, nire esperientzia pertsonaletik, parte hartu izan dudan guztietan esperantza eta elkartasun-giro ederra sortu da; irrifar batekin ateratzen gara.

Helduok, orokorrean, zailtasunak ditugu heriotzari buruz lasai hitz egiteko, eta gure haur eta nerabeek berehala sumatzen dituzte gure beldurrak. Horrela, modu isil batean, gaia ateratzeko baimenik ez dutela sentitzen dute. Eta hitz egiten ez den hori existituko ez balitz bezala jokatzen dugu, gure hurbilean heriotza bat gertatzen den arte.

Horra iritsi baino lehen, prebentzio- eta heziketa-lana egitearen aldekoa naiz. Hurbileko heriotza bat eman aurretik, lasaitasunez eta naturaltasunez hitz egiten badugu, momentu latz hori iristean bide-zati bat egina izango dugu.

Haurrei, txiki-txikitatik, sortzen zaizkien galderei erantzuteko prest egon beharko genuke helduok. Eta, galdetu ez arren, pelikula, telesail, bideo-joko edo albisteetan ikusten diren heriotzei buruz hitz egiteko aprobetxatu beharko genuke. Haur eta gazte batzuk galdetzekoak eta hitz egitekoak dira, eta beste batzuk ez. Baina adi, galdetzen duten horiei isiltasunarekin, haserrearekin edo “ez kezkatu gauza horietaz” esanez erantzuten badiegu, ez digute berriz galdetuko.

Aitzitik, haien galdera eta azalpenak enpatiaz entzuten baditugu, komunikazioko ateak irekita utziko ditugu etorkizunean ere zalantza edo ekarpen gehiago plazaratu ditzaten.

Familia-eremuan eta eskola-eremuan.

Beti esan ohi dut gure seme-alabak gure irakaslerik onenak direla: haiei esker gauza asko ikasten ditugu, eta gu geu pertsona moduan hezten eta hazten laguntzen digute. Etxeko txiki eta gaztetxoek familiako goxotasunean edozein gairi buruz galdetu eta hitz egiteko aske sentitu beharko lukete. Baina badaude gai batzuk, heriotza kasu, helduoi kosta egiten zaizkigunak. Horregatik da garrantzitsua helduok gure lanketa propioa egitea.

Hala ere, batzuetan etxean ezin dena eman, eskolak ahalbidetu dezake.

Eskolan heriotza presente egitea oso lagungarria da ikasleentzat: aparteko prestakuntza-balioa du, hasten ari diren pertsona horien ahalmenak erabat garatzeko bidea errazten duelako. Beste gai batzuk bezala —sexualitatea, emozioak edo teknologiaren erabilera bezala—, heriotza zeharka eta txikitatik lantzea egokia da, adinari egokituta, noski.

Helduon beldurrak alde batera uzten baditugu, ikasleei hitza emanaz eta esan behar duten hori entzunez, altxorrak diren ikasketak aurkitzeko aukera paregabea izango dugu. Izan ere, hilkortasunean bizitzeak eta hezteak onurak dakarzkie:

  • Duguna baloratzen eta zaintzen laguntzen digu.
  • Gertuko pertsonekin gatazka txikietan ez trabatzen laguntzen du.
  • Maite ditugun pertsonei maitasuna adierazteko bulkada ematen digu.

Hona hemen ariketa bat:
Bihar bizirik egongo zaren zalantza mahai gainean jartzen baduzu, eta une batez horren kontzientzia hartzen baduzu, ez al du orain duzun guztiak balio ikaragarria irabazten?

Eta, agian, horrek garrantzitsuak diren gauzak gehiago baloratzen lagunduko dizu, haserreak gutxiagotuz eta maite dituzun pertsonei sentitzen duzuna esateko adorea emanez.

Bestalde, hilkortasunean bizitzeak heriotzarako prestatzen laguntzen gaitu. Gertuko pertsona batek gaixotasun larria duela jakinarazten digutenean bezala: informazioa bilatzen dugu, aukerak aztertzen ditugu, etorkizuneko ibilbidea irudikatzen dugu… Prestakuntza-moduko bat da, eta errealitateak jotzen gaituenean, bidea egina izango dugu.

Gainera, maitasunaren kontzeptua zabaltzen digu: “humanizatu” egiten gaitu. Denok hilko gara, eta horrek batu egiten gaitu. Oinarrian, berdinak gara, eta patu bera dugu.

Azkenik, gizartearekiko konpromisoari eta ardurari zentzua ematen laguntzen digu: enpatikoagoak gara, eta laguntza eskaini eta eskatu errazago egiten zaigu.

Guzti horrengatik da garrantzitsua hilkortasunean bizi eta heztea. Urte luzez horretan dihardu Mar Cortina, Heriotzaren Pedagogiaren arloko erreferentziazko emakumea. Hainbat liburu idatzi ditu eta prestakuntza ezberdinak eskaintzen ditu. Agustín de la Herránekin batera idatzitako artikulu batean diote:

“Ziur gaude heriotzaren gaia esparru guztietan normalizatzeak, batez ere hezkuntzan, egungo gizartea humanoagoa izaten laguntzen duela; azken finean, denok baloratuak, maitatuak eta entzunak izateko beharra baitaukagu, eta mundu honetarako azalpen bat behar baitugu.”

Heriotzarako heztea, bizitzarako heztea da.

Hilkortasuna presenteagoa dugunean, bizitzari zuku dena ateratzen diogu.