Jakina da hezkuntza hein handi batean maitasun kontua dela. Harreman batean sortzen den prozesu bat da. Askotan modu batekoa izatea nahiko genuke, baina etengabeko erronka izan ohi da. Ze baldintzek errazten dute harreman hori positiboa izatea? Egungo hezkuntza sistemak kontutan al ditu baldintza hauek? Eta familien bizimoduak?

Hizlari bati behin entzun nion bezala, irakasle on bat izateko nahitaezkoa da irakasten duzun hori maitatzea. Hori kutsatu egiten da eta ikaslearengan ikasteko desioa pizten du. Aldi berean irakasleak bere ikasleak maitatu behar ditu; ulertu, onartu, haientzat onena desiratu… Hala ez denean ikasleek antzematen dute eta ixteko aukera gehiago dute. Azkenik irakasle on batek bere burua maitatu behar du, soilik horrela izango bait da bere burua barkatu eta motibazioa berritzeko gai.

Adostasun maila nahiko altua lortu zezakeen hausnarketa honek maitasuna, desioa, onarpena, konfiantza, motibazioa, harremanaz ari da. Hezkuntza sistemak darabiltzan dokumentu, dekretu eta zirkularretan, ordea, horrelako hitzak gutxitan agertzen dira. Zergatik izango da hori? Nolatan gertatu daiteke hori, ikaskuntza prozesuan hain elementu garrantzitsuak izanik?

Arrazoia, beharbada, kontzeptuok neurtzen zailak izatea da, alderdi subjektiboari dagozkiolako. Horien ordez helburu, metodologia, konpetentziak eta ebaluazio adierazleei buruz hitz egiten dugu. Baina prozesu beraz ari al gara?

Hezkuntza sistemak etengabeko aldaketa bat pairatzen ari da. Xavi Massó-k hain modu argian azaltzen duen bezala, hezkuntza sistemaren emaitza kaxkarrak argudiatuta etengabeko hobekuntza prozesu batean gaude, bere hasierako helburuak bistaz galtzeraino.

Futbol talde batek, lauzpabost jardunaldietan emaitza kaxkarrak lortu ondoren entrenatzailea aldatzen du. Gaur egungo moda industriak salmenta onak ez dituen produktu bat aste gutxitan albo batean uzten du. Eta antzeko logikari jarraituz, gure hezkuntza sistemak desiratutako emaitzak lortzen ez dituenez, lege, dekretu, metodologia eta antolamendu eraldatze jarrai batean dago, porrotaren analisi sakona egin gabe. Ez gara hemen honen arrazoietan sartuko, interesa duenak liburu honetan topatu dezake aipatutako autorearen analisia: El fin de la Educación (X. Masó, 2021).

Ikusi dezakeguna da aldaketa hauetariko asko eredu industrialetik hartuak izan direla. Jakin badakigu industrian neurtu ezin daitekeena ez dela existitzen. Prozesu ezberdinak objektiboki aztertu egiten dira eta eraginkortasunaren izenean protokolo bihurtu. Baina hezkuntzan eskema hauek hankamotz gelditzen dira.

Ikaskuntza prozesuari paradigma mekanizista honetatik begiratzeak prozesuaren esentziaz ahaztea suposatzen du. Hezkuntza subjektuei buruz da. Alderdi subjektiboa ezin da alde batera utzi.

Antolamendua protokolizatzen dugunean, maiz eraginkortasunaren izenean (gehiago lortu errekurtso gutxiagorekin), burokrazia biderkatu egiten dugu. Dena utzi behar da idatzita, planifikatuta, ebaluatuta… baina horrela batzuetan protokoloak prozesuak berak baino garrantzi handiagoa du eta subjektua ahaztu egiten dugu.

Hau da Nafarroako hezkuntza sare publikoko langileriaren aldarrikapen bat. Eta erabat beharrezkoa da.

Ogibidez hezitzaileak izateaz gain guraso ere bagarenok badakigu seme-alabekin konexio momentuak nekez behartu daitezkeela. Baliteke gurasoek gai bati buruz hitz egiteko ideiarekin alaba ordu erdiz eseraraztea eta ezer gutxi lortzea. Ordea, hurrengo egunean afarirako mahaia prestatzen ari garela gaia atera eta berak bere burua gehiago irekitzea.

Zer egingo du aita edo ama horrek momentu horretan? Afaria berehala prestatu edo momentua probestu eta ahal bezain beste luzatu? Zer da garrantzitsuagoa? Eta afalostean oheratzeko momentua mimo handiz zainduko dugu, bere barne mundua ireki digulako eta hori aitortu eta eskertu nahi diogulako? Ala arrapaladan egingo dugu, afalaurreko solasaldiaren akta jaso behar dugulako?

Etxe batean zentzurik ez duen horrek, ikastetxe batean zentzu gehiago al du? Norbaitek argudiatu dezake profesionalak garela, eta egia da. Baina harremanen profesionalak gara eta paradigma industrial-mekanizistak ezingo dizkigu puntu hauek argitu, paradigmaz aldatu ezean ondorengo porrotaren arrazoi izkutuak izaten jarraitu daitezkeelarik.

Eraginkortasunaren izenean prozesu pertsonal-erlazional hauek optimizatzen saiatzen garenean urrezko arrautzen oiloa hiltzen ari gara. Heztea “denbora galtzea” ere bada: zaintza ez dagokidan patio batean ikasle pare bat bilatu eta agurtu, pasiloan urduri dagoen ikaslearekin egon, beste hezitzaileekin bizipen hauek partekatzeko tartea izan…

Haur edo nerabeek ikusten badute ikastetxe zein etxeetan presaka gabiltzala, alde batetik bestera, beti gauzak egiten, haiek ikusteko eta haiekin egoteko tarterik gabe, garrantzitsuak ez direla ari gara transmititzen. Ez gara haiek maitatzen ari.

Programazioek, protokoloek, burokraziak gure klaseak mimoz prestatzea galarazten badigute, gure irakasgairako maitasunak dirdira galduko du.

Eta egoera horretan hainbat urteetan dabilen hezitzailea, lankide on eta gertukoak izateko zortea ez badu, erre egingo da eta ez da bere buruarekin gustura ibiliko.

Etorri dadila orduan dagokion agintaria hezkuntza sistemaren balorazio objektiboa egitera eta asma ditzala berrikuntza berriak. Baina subjektibitatearen betaurreko humanistak jarri arte, asmatu ezinik ibiliko gara.